De hedendaagse auto is nergens zonder computers. Het is bijzonder irritant als de software het laat afweten, waarna niets rest dan een harde return naar de monteur met zijn laptop. Zelfs topklasselimousines van Mercedes-Benz en BMW ontkomen niet aan deze ellende. Gelukkig is het niet alleen kommer en kwel; de computer in de auto brengt ook veel goeds.
Een nabij toekomstscenario: de A12 tussen Utrecht en Den Haag op een doordeweekse dag. Een automobilist is gehaast op weg naar een afspraak. Op het centrale beeldscherm in de middenconsole staan de afspraken voor die dag. Met een vingertop raakt de bestuurder de eerstvolgende afspraak aan. De pc vraagt of de snelste route daar naartoe moet worden berekend. De resterende reistijd blijkt ruim 23 minuten te zijn. Dat wordt krap, dus gaat het gaspedaal iets verder naar beneden. Niet veel later klinkt het signaal dat een nieuw mailbericht is ontvangen. Via de bedieningstoetsen op het stuur opent de bestuurder het bericht. Het is afkomstig van het Centraal Justitieel Incasso Bureau. De zojuist begane snelheidsovertreding is geregistreerd en 28 euro is al van de rekening afgeschreven.
Dat is bepaald geen surrealistisch beeld gezien de verregaande mate van automatisering op en rond de weg. Camera’s lezen en herkennen automatisch kentekens. Als we gaan betalen per kilometer, is met gps-technologie (global positioning system) zo’n beetje elke voertuigbeweging, en daarmee ook de snelheid, in kaart te brengen. Zo ver is het nog niet, maar een beangstigende gedachte is het wel.
We kijken eerst eens naar de interne computers van de auto zelf, die de veiligheid, het comfort en het gebruiksgemak op een hoger plan tillen.
Motormanagement
De auto die volledig in een Windows-omgeving functioneert laat gelukkig nog even op zich wachten. Je moet er toch niet aan denken om na het instappen een minuut of langer te wachten op de startprocedure. Dat zegt al iets over de snelheid waarmee het motormanagement van een moderne auto werkt. Direct na het omdraaien van de sleutel verwacht de bestuurder actie. In milliseconden berekent de computer het juiste brandstofmengsel, daarbij rekening houdend met de temperatuur van de buitenlucht en de motor. Tijdens een noodstop zorgt het abs (antiblokkeersysteem) dat je zo snel mogelijk tot stilstand komt, terwijl de regeleenheid van het esp (electronic stability program) het voertuig op de weg houdt bij een plotselinge uitwijkmanoeuvre.
De omstandigheden waaronder deze apparatuur moet werken zijn verre van ideaal. Normaal draaien servers in een beschermde omgeving met de juiste temperatuur en luchtvochtigheidsgraad. Zo niet in een auto, die vaak het hele jaar door buiten staat en alle seizoenen moet trotseren. Of we er nu mee naar Zuid-Afrika rijden of naar Siberië, we verwachten dat alles feilloos blijft functioneren. Het is opmerkelijk dat het niet veel vaker mis gaat.
De technische complexiteit achter de schermen heeft een enorme vlucht genomen. Alles wat aan elektronische componenten op of aan de auto zit, staat in verbinding met de centrale computer, tot en met de elektrisch verstelbare buitenspiegel. Eigenhandig inbreken in het systeem is uit den boze. Het geringste spanningsverschil zorgt al voor een foutmelding, waardoor ondeskundige achterafinbouw van een navigatiesysteem, carkit of trekhaak voor problemen kan zorgen. Wat is er aan de hand als een airbaglampje gaat branden? Wat betekent dat knipperende voorgloeilampje tijdens het rijden? Op dergelijke vragen kan alleen in de werkplaats een antwoord gegeven worden, als de autocomputer is verbonden met de peperdure testkast van de dealer.
Dat gebeurt sowieso bij elke onderhoudsbeurt. Zonder het te weten, vinden zo heel wat terugroepacties plaats, waarbij nieuwere versies van de software worden geïnstalleerd. Misschien verschijnt in de toekomst na het uitschakelen van het contact de volgende melding in het beeldscherm: ‘Er zijn opwaarderingen beschikbaar voor de centrale stuureenheid en het navigatiesysteem. Wilt u die nu installeren?’ Wat dat onderhoud betreft: in steeds meer auto’s geeft een indicator aan wanneer de tijd rijp is voor een verse plas olie in het carter. Bij de grotere, luxe auto’s is via een submenu van de boordcomputer ook te zien hoe het ervoor staat met remblokken, filters, vloeistoffen enzovoort.
Aan een draadje
Techniek die vanuit de luchtvaart zijn weg naar de auto heeft gevonden, is ‘fly by wire’-besturing, in dit geval dus ‘drive by wire’. Inderdaad, je leven hangt aan een draadje. In feite kunnen zaken als remmen en besturing helemaal langs elektronische weg gebeuren. De wetgeving schrijft echter (nog) voor dat er een mechanische backup moet zijn. Dat blokkeert deze ontwikkeling dus. Het elektronische gaspedaal is wel al een feit. Het is in steeds meer auto’s standaard. Soms is het wel voelbaar, omdat de motor niet altijd zo reageert als jij zou willen. Dat heeft te maken met de emissiewaarden waaraan een auto moet voldoen. Een pluspunt van een elektronisch gaspedaal is dat een eventuele cruisecontrol vrij eenvoudig is in te bouwen en daardoor ook steeds vaker tot de standaarduitrusting behoort.
Dat die ‘drive by wire’-remtechniek nog niet zaligmakend is, bewijst Mercedes-Benz met de E-Klasse. Bij de modelwisseling in 2002 kreeg deze auto een geavanceerd remsysteem met de afkorting sbc (sensotronic brake control). Dat moet leiden tot een kortere remweg. Het werkt grotendeels elektronisch. Het prestigieuze merk werd achtervolgd door storingen, zodat bij een recente facelift van de E-Klasse is besloten het systeem niet meer te monteren. Het is het risico dat je als fabrikant loopt wanneer je op technisch gebied voorop wilt lopen. Laten we wel wezen: geen enkel automerk blijft gevrijwaard van elektronische storingen. We zullen ze voorlopig voor lief moeten nemen.
Wat zoal mogelijk is met de ‘by wire’-technieken liet General Motors een paar jaar geleden al zien met de Hy-Wire. Ook Citroën toonde vorig jaar een studiemodel, de C5 by Wire. Bij deze auto zijn alle mechanische verbindingen tussen bedieningsorganen en subsystemen vervangen door elektronische. Pedalen heeft de auto niet, alles verloopt via het stuurwiel, dus ook gas geven en remmen. Je moet er niet aan denken wat er gebeurt wanneer een van de functies wegvalt bij een snelheid van 100 km per uur met een scherpe bocht in zicht.
Een andere ontwikkeling is de elektronisch gestuurde vering, demping en besturing. Daarmee is het mogelijk om een grote sedan het karakter van een sportwagen of een kolossale limousine mee te geven. Wat wordt het vandaag? Relaxed cruisen of op het scherpst van de snede rijden? Een druk op de knop maakt het verschil.
Functies naar wens
Het computernetwerk in de auto is te verdelen in twee onderdelen: dat achter de schermen en dat wat zichtbaar is voor de bestuurder. De onderhuidse techniek is hiervoor belicht. Waar heb je als bestuurder mee te maken? De tripcomputer verscheen een jaar of twintig geleden voor het eerst. Op een kleine scherm ziet de bestuurder zaken als gemiddeld en actueel brandstofverbruik, gemiddelde snelheid, actieradius en de verstreken reistijd en afstand.
Er is veel meer mogelijk. Saab en veel andere merken hebben de functie ‘personal settings’. Afhankelijk van het merk zijn allerlei functies naar wens te definiëren. Hoe lang moet de interieurverlichting blijven branden na het in- of uitstappen? Op welke zender en op welk volume moet de radio staan als ik het contact aanzet? Wil ik alle portieren laten vergrendelen na het inschakelen van de versnelling of vanaf een snelheid van bijvoorbeeld 10 kilometer per uur? Bij het ene merk heb je de dealer nodig om dat soort functies te programmeren, bij het andere wijst een menustructuur je de weg en kan je zelf aan de slag.
De moderne contactsleutel is een stukje techniek op zich. Een ingebouwde chip schakelt de startonderbreker uit. Een geheugenchip slaat gegevens als kilometerstand en onderhoudsstatus op. De dealer hoeft bij het inchecken voor een beurt slechts de sleutel in een speciaal uitleesapparaat te steken en hij ziet in een oogopslag welke auto en klant het betreft en welke servicebeurt op dat moment nodig is. Alle basisgegevens voor het opstellen van de factuur staan ook direct in het systeem.
Kinderziektes
BMW brengt met de introductie van de nieuwe 7 Serie in 2001 de pc meer dan ooit in de auto. Het Beierse merk is een van de pioniers van de digitale auto-elektronica. Het paste in de jaren tachtig deze systemen al toe in de seriemodellen. Wat maakt die 7 Serie zo bijzonder? Een blik in het interieur zegt genoeg: in plaats van een veelvoud aan knoppen om de ontelbare hoeveelheid functies te bedienen, heeft deze BMW in het middendeel van het dashboard een beeldscherm en centraal op de middenconsole een grote draaiknop, zeg maar een muis. De bediening is dus grotendeels menugestuurd, zoals gebruikelijk bij computers en apparatuur als televisies en dvd-spelers. BMW heeft het tot i-Drive gedoopt. Behalve draaibaar is de knop ook nog eens in acht richtingen te bewegen – kortom, complex. De kritiek was dan ook niet van de lucht. Daarnaast werd ook de topklasse limousine geplaagd door meerdere elektronische kinderziektes.
Dat was geen reden voor BMW om op een ander bedieningsconcept over te stappen. Integendeel: inmiddels hebben alle andere modellen het ook en zien we soortgelijke systemen bij Mercedes-Benz en Audi. Het grootste probleem was het terugvinden van het hoofdmenu. Daar is iets op gevonden: een extra knop met het opschrift ‘menu’, waarmee het hoofdmenu altijd dichtbij is.
Avondspits
Onder die grote knop zitten de instelling van televisie en audio, klimaatbeheersing, navigatie, telefoon, boordcomputer, onderhoudsgegevens enzovoort. Toch zijn er voor alle basisfuncties nog steeds een paar gewone knoppen op het dashboard, zodat je voor het zoeken van een ander radiostation of het bijstellen van de verwarming niet eerst door een veelvoud aan menu’s hoeft te bladeren. Het dashboard met het grote, centrale beeldscherm heeft de toekomst. Dat is een rechtsreeks gevolg van het steeds maar groeiende aantal voorzieningen aan boord van de moderne auto.
Telefoneren, navigeren, televisie of een dvd’tje kijken is al ingeburgerd, dus de integratie van mobiel breedbandinternet en daarmee de pc in de auto is een kwestie van tijd. Via een laptop is dat al mogelijk. Sommige topklasselimousines bieden die optie aan voor de gefortuneerde passagiers op de achterbank. Daar komt bij dat de auto steeds meer een mobiele werkplek wordt, dus een dashboard-pc mag domweg niet ontbreken. Kortom, Windows op wielen is binnen afzienbare tijd de gewoonste zaak van de wereld. Hopelijk houden de autofabrikanten het motormanagement gescheiden van de auto-pc, want een gecrashte harde schijf in de drukke avondspits zien we niet zitten.
Leonard van den Berg en Marc Klaver