Eén op de vijf mensen heeft klachten aan de nek, arm of schouder. Al dan niet intensief beeldschermwerk is een van de boosdoeners. Een correct gebruik van de computer voorkomt veel problemen. Bovendien bestaan er hulpmiddelen die minder ernstige aandoeningen verhelpen. Wij testten een beperkt, maar representatief aanbod ergonomische hulpmiddelen.
Specialisten spreken vandaag liever over Complaints of the Arm, Neck and/or Shoulder (cans) dan over Repetitive Strain Injury (rsi), omdat dit een bredere reeks houding- en stressgerelateerde aandoeningen dekt. De nieuwe term moet een einde maken aan de spraakverwarring die de term rsi teweegbracht. Immers, klachten zijn niet altijd het gevolg van een verwonding of ‘injury’; bovendien veroorzaakt niet alleen herhaalde belasting (‘repetitive strain’), maar ook statische belasting arm-, nek- en/of schouderklachten.
Onder de nieuwe term vallen ‘klachten van het bewegingsapparaat in arm, nek en/of schouder, die niet veroorzaakt worden door een acuut trauma of een systemische aandoening (systemisch – over het hele lichaam verspreid)’. Het cans-model deelt klachten in in specifieke en a-specifieke cans. Een aandoening is specifiek als er een reproduceerbare diagnose kan worden gesteld. Er zijn meer dan twintig specifieke cans-aandoeningen, die elk afzonderlijk worden benaderd en behandeld. Alle andere cans-klachten vallen onder de noemer a-specifieke cans.
Voorkomen is beter dan genezen. Een ergonomische werkplek draagt bij tot een goede werkhouding en vermindert de belasting op nek, arm, schouder en rug. Met enkele simpele tips, zoals de volgende tips van 3M, kan men al veel problemen voorkomen:
- Stel de armleuningen van de stoel in op tafel- of toetsenbordhoogte, waarbij de schouders ontspannen zijn;
- Kies een kijkafstand tot het scherm van 50-90 centimeter, afhankelijk van scherm- en tekengrootte;
- Plaats het beeldscherm haaks op de kijklijn;
- Plaats de bovenrand van het scherm op ooghoogte of iets (maximaal 10 centimeter) eronder;
- Gebruik een documenthouder als u met documenten werkt, en plaats deze tussen het beeldscherm en het toetsenbord.
Muizenissen
Onderzoekers van de universiteit van Odense (Denemarken) stelden na een omvangrijk onderzoek naar cans vast dat meer dan dertig uur per week achter de computer met muis leidt tot een acht keer hoger risico op pijn in de onderarm. Veelvuldig muisgebruik verdubbelt verder de kans op lichte pijn in de nek en verdrievoudigt de kans op pijn in de schouders. De wetenschappers onderzochten zevenduizend medewerkers en bevestigden de resultaten van een eerder Deens onderzoek bij 3.500 medewerkers in elf Deense bedrijven. Eén van de onderzoekers, dr. Jensen, benadrukt dat meer afwisseling in het werken met muis en toetsenbord problemen kan helpen voorkomen. Er bestaan allerlei muisalternatieven, zowel alternatieve muizen als systemen om het muisgebruik zo veel mogelijk te vervangen door het gebruik van sneltoetsen. We bespreken hier enkele representatieve producten.
Evoluent VerticalMouse 2 optical
Zoals de naam van het product al aangeeft, zorgt deze optische muis ervoor dat de gebruiker zijn/haar arm steeds verticaal houdt. Dit vermindert allerlei spanningen in de arm die een gewone horizontale muis bij langdurig gebruik kan veroorzaken. De verticale muis van Evoluent bestaat in een rechts- en in een linkshandige versie en werkt onder Windows, MacOS, Unix en Linux. Aansluiten kan via USB- of PS/2 via een twee meter lange kabel. Aan de ene kant zijn er drie drukknoppen en een scrollwieltje, terwijl er aan de andere kant nog een extra knop te vinden is. Alle knoppen kan de gebruiker programmeren via de meegeleverde VerticalMouse Manager-software. De muis heeft een resolutie van 1200 dpi, zodat hij bijvoorbeeld ook gebruikt kan worden voor precisiebewegingen in ontwerpsoftware.
Oordeel: De Evoluent VerticalMouse werkt heel natuurlijk en precies. Of hij nu gezonder is of niet voor arm en pols, persoonlijk vinden we verticaal ‘muizen’ handiger en plezieriger dan de gebruikelijke horizontale manier van werken.
http://www.evoluent.com / http://www.backshop.nl
Prijs: 95 euro
Anir Vertical Mouse optical / 3M Ergonomic Optical Mouse
De verticale muizen van Anir en het identieke model dat onder de merknaam 3M wordt verkocht hebben een minder klassieke vormgeving dan die van Evoluent. Deze ivoorkleurige optische muis ziet eruit als een stevige joystick. Hij bestaat in drie soorten: medium en large met drie knoppen en medium met twee knoppen. Wij testten de grote versie met drie knoppen. De muis heeft een resolutie van 400 dpi en is dus minder geschikt voor precisiepositionering op beeldschermen waarop een hoge resolutie is ingesteld. Voordeel van deze muis is dat hij echt stevig vastgegrepen kan worden. De onderkant van de pols rust op de muisbasis en beweegt soepel mee over het tafeloppervlak. Met de kantelknop op de bovenkant klik je links en rechts, terwijl de derde knop in de steel dient om door pagina’s te scrollen. Dit van oorsprong Noorse muisontwerp is al verschillende jaren op de markt en de ergonomische waarde ervan is in allerlei onderzoeken bevestigd.
Oordeel: het is belangrijk de juiste maat te kiezen, maar dan werken de verticale muizen van Anir en 3M redelijk soepel.
http://www.animax.no / http://www.backshop.nl / http://www.3m.com/ergonomics
Prijzen: van 75 tot 95 euro
3M Precise Mouse Surface met Gel Wrist Rest / Precise Mousing Surface / Gel Wrist Rest
Deze twee muismatten van 3M met geavanceerd ‘micro’-oppervlak zijn gladder en vereenvoudigen dus het werken met de muis. Het Precise Mousing Surface is niet meer dan een dun vel kunststof en is zowel geschikt voor een klassieke als voor een optische muis. Bijkomend voordeel ervan is dat het energieverbruik van een optische muis erdoor vermindert omdat het oppervlak lichter is. De Precise Mouse Surface met Gel Wrist Rest is een meer klassieke muismat met extra polssteun, die gevuld is met een speciale gel. Het oppervlak ervan is alleen geschikt voor klassieke muizen. De polssteun is extra zacht. Dezelfde gel zit ook in Gel Wrist Rest die onder elk klassiek toetsenbord met rechte voorkant past. Er bestaat daarvan ook een gebogen versie voor specifieke ergonomische toetsenborden.
Oordeel: De met gel gevulde polssteunen van 3M verhogen het toetsenbord- en muiscomfort, zoals we zelf na lang uitproberen hebben kunnen vaststellen. Het Precise Mousing Surface vergemakkelijkt het werken met de optische muis. Overigens past dit dunne velletje ook perfect op de muismat met polssteun, zodat we die ook met onze optische muis konden gebruiken.
http://www.3m.com/ergonomics
Prijs: Precise Mousing Surface: 9,95 euro; Mouse Surface Gel: 14,95 euro; Gel Wrist Rest: 33 euro
Wacom PenPartner
Nadat de gebruiker de PenPartner van Wacom uit de doos haalt, waant hij/zij zich even terug in de tijd van lei en griffel. De doos bevat een klein zilvergrijs tablet. Daarbij een pen: hoe kan de muisaanwijzer hier in hemelsnaam mee bestuurd worden? Omdat schrijven voor een mens een natuurlijker beweging is dan het navigeren met een muis, kan penbesturing een goed alternatief bieden voor mensen met cans-problemen.
Een leerprogramma start automatisch op met een basistraining. Zodra de pen zich op ongeveer een halve centimeter boven het tablet bevindt, wordt de cursor op het scherm actief en kan er mee over het scherm worden genavigeerd, net als met een muis. De pen is draadloos en heeft geen batterijen nodig. Hij gebruikt elektromagnetische golven die het tablet uitzendt en ontvangt.
De pen is erg licht en heeft het voordeel dat hij zowel door links- als rechtshandigen te gebruiken is. Voor het openen van een programma klikt de gebruiker twee keer met de penpunt op het desbetreffende pictogram, maar ook de knop die op de zijkant van de pen zit kan ingesteld worden voor dubbelklikken. De PenPartner biedt nog een aantal extra’s. Zo heeft het tablet een overtrekvel. Hier kan bijvoorbeeld een foto onder gelegd worden en in een grafisch programma overgetrokken worden. Wacom levert extra software bij de PenPartner. Zo beschikt de gebruiker met JustWrite Office over de mogelijkheid om in een Word-, Excel- of PowerPoint-bestand aantekeningen te maken met digitale inkt.
Een andere handige extra functie is Screen MarkUp. Terwijl JustWrite Office de aantekeningen in Microsoft Word, Excel of PowerPoint in het document zelf opslaat, slaat Screen MarkUp het scherm waar aantekeningen op gemaakt worden op als afbeelding (bmp, gif, jpg, of png). Hiermee kunnen aantekeningen op het bureaublad of op welk scherm dan ook worden bewaard, of dat nu van een programma is of van een webpagina.
Oordeel: misschien is het navigeren met de draadloze pen in het begin wat wennen – zeker voor mensen die al een eeuwigheid ‘muizen’ – maar al snel is werken met de pen en het tablet even vlot als met een muis.
http://www.wacom-europe.com
Prijs: 39,90 euro
iMCreative ErgoBar / Coster Media eXmouse
Als de cans-problemen zeer ernstig zijn, brengt zelfs een ergonomisch verantwoorde muis geen soelaas meer. Gelukkig bestaat er zoiets als sneltoetsen, waarmee onder Windows zowat alle functies bruikbaar zijn. Probleem is alleen de verschillende sneltoetsen te onthouden. De iMCreative ErgoBar speelt daarop in. Het is een simpele driezijdige plastic balk met een overzicht van de meestgebruikte sneltoetsen voor populaire Windows-applicaties en voor Windows zelf. iMCreative verkoopt ook software waarmee het mogelijk is zelf sneltoetsen te programmeren.
Het concept van Coster Media lijkt op dat van het hiervoor besproken iMCreative. De eXmouse Scroller is echter gemaakt van stevig aluminium en heeft vier zijden met sneltoetsen voor Windows en MS Office. Het is de bedoeling de roterende eXmouse Scroller vast te plakken op het beeldscherm; de tape op de voetjes van de scroller heeft ongeveer twee uur nodig om zich volledig te hechten en kan daarna alleen nog met een scherp mesje worden verwijderd.
Een eenvoudiger en goedkoper geheugensteuntje is de eXmouse muismat met daarop zestig sneltoetsen voor MS Office. De eXmouse Instructor is een zelfleermodule voor een efficiënter muis- en sneltoetsengebruik. De Instructor kan naast het beeldscherm worden opgesteld, zodat men elke dag één van de elf modules kan doornemen. Elke module beslaat slechts twee pagina’s. Ten slotte is er eXmouse 2.0, software die dagelijks het muisgebruik meet en suggesties geeft over een efficiënter gebruik van de muis en van sneltoetsalternatieven. Met deze software leert de gebruiker spelenderwijs meer te vertrouwen op sneltoetsen in Office 97, 2000 of XP. Na installatie verschijnt een eXmouse-pictogram in de systeembalk. Het is de bedoeling de kleur van dit pictogram groen te houden. Wordt het muisgebruik te intensief, dan kleurt het pictogram rood. Er kan dan een rapport opgevraagd worden met tips over het zoveel mogelijk ongebruikt laten van de muis.
Oordeel: sneltoetsen vormen een te weinig bekend alternatief voor muisklikken. Voor relatief weinig geld kan men bij iMCreative of Coster Media geheugensteuntjes en training kopen om te leren het muisgebruik zoveel mogelijk te beperken.
http://www.imcreative.nl
ErgoBar: 12,75 euro + 7,50 euro verzendkosten
http://www.costermedia.nl
eXmouse muismat: 5,95 euro (kortingen bij grotere hoeveelheden)
eXmouse Scroller: 24,95 euro
eXmouse Instructor: 29,95 euro
eXmouse 2.0: 38,50 euro
Ergonomisch werken met notebooks
Notebooks zijn op zich erg niet ergonomisch: het scherm staat te laag en toetsenbord en muis zijn verkeerd gepositioneerd. Een goede notebookstandaard, eventueel in combinatie met een extern toetsenbord en dito muis, zorgt voor een gezondere werkhouding.
Bobby ergonomische laptopstandaard
Bobby is een 400 gram lichte laptopstandaard, vervaardigd uit PMMA-kunststof, die geschikt is voor alle soorten draagbare computers. De standaard bestaat uit twee aparte armen die op drie verschillende hoogtes in elkaar kunnen worden geschoven. Op de voorkant zit een haak die verhindert dat de notebook van de standaard schuift. Bedoeling is om het toetsenbord en scherm van de notebook op een hogere positie te plaatsen, zodat armen, nek, schouder en hoofd tijdens het werken op de notebook in een minder belastende ‘rechte’ houding komen te staan. Bobby is licht en compact genoeg om onderweg mee te nemen. Enig nadeel is dat de haken vooraan bij sommige notebooks zonder polsrust (zoals een oudere Compaq Armada 7800) in de onderkant van de armen prikken.
Oordeel: Bobby vereenvoudigt het ergonomisch werken op notebooks, maar bij oudere notebooks prikken de haken op de voorkant in de onderarmen.
http://www.backshop.nl
Prijs: 49 euro
3M laptopstandaarden
3M heeft verschillende laptopstandaarden (of laptopverhogers zoals zij het noemen) in het productaanbod. Wij bekeken de LX550, LX575 en LX580. De twee laatste werden ontworpen door de Nederlandse ergonomiespecialisten Bakker Elkhuizen; de eerste is ontworpen door 3M in de VS. We beginnen met die LX550 Vertical Notebook Rise. Deze standaard bestaat uit twee zwarte kunststofonderdelen die in elkaar schroeven. Eén deel dient als voet, terwijl de notebook in het andere deel kan worden geplaatst. Door de voet te verschuiven (en vast te zetten met de meegeleverde schroef) kan men de notebook in de gewenste, zo verticaal mogelijke stand plaatsen. De LX550 is zeer compact, maar werkt goed, al is hij niet geschikt voor superzware notebooks. Kabels kunnen handig verborgen worden via de uitsparingen in de achterkant van de standaard.
De LX580 ErgoTop is een grotere en stevigere standaard voor permanente opstelling. Hij is gemaakt van zwarte metalen en kunststof onderdelen en kan via een metalen hendel in de achterkant in vier verschillende verticale posities worden geplaatst. De laptop kan in de gekozen positie worden vastgezet met duimschroeven. Onder in de standaard is er ruim plaats voor documenten of onderdelen als extern geheugen.
Ten slotte is er de draagbare LX575 ERGO-Q. Het is een aluminium constructie met de omvang van een A4-vel en is ongeveer een halve centimeter dik. Dit geheel klapt uiteen tot een tweedelige standaard. De bedoeling is dat de notebook in de standaard wordt geschoven. Het toetsenbord is dan niet meer bereikbaar, maar het scherm steekt er verticaal bovenuit. De bovenkant van de standaard dient als documenthouder. Om met de notebook te kunnen werken dienen een extern toetsenbord en externe muis te worden aangesloten. Dit is ongetwijfeld de meest ergonomische manier van werken, maar het aldus opstellen van een notebook vergt wat meer moeite. Wellicht is deze standaard nog het meest geschikt voor redelijk permanent gebruik, waarbij de notebook bijvoorbeeld alleen tijdens het weekend wordt meegenomen.
Oordeel: De 3M notebookstandaarden bieden voor elk wat wils. Welke men kiest is vooral een kwestie van persoonlijke smaak. Wie het echt superergonomisch wil, kiest voor de zeer slim ontworpen ERGO-Q.
http://www.3m.com/ergonomics
Prijzen: LX-550: 24 euro; LX-575: 99 euro; LX-580: 92 euro
Schrijven en lezen
Naast voldoende pauzes nemen, is een goede werkhouding erg belangrijk bij alle repetitieve activiteiten die langdurig worden uitgeoefend, zoals computeren of schrijven. Ergonomische bureaus en stoelen vallen buiten het bestek van deze test, maar we bekeken wel kleinere onderdelen zoals documenthouders en ergonomische pennen.
3M DH640 Vrijstaande documenthouder
De DH640 van 3M is een 46 centimeter brede documenthouder in doorzichtig plexiglas. De bedoeling is dat hij voor de monitor wordt geplaatst (geschikt tot 19 inch). De hellingsgraad kan de gebruiker eenvoudig zelf regelen. Een brede antisliprichel ondersteunt boeken, catalogi en ‘liggende’ documenten. Het voordeel van deze benadering is dat het hoofd altijd recht vooruit is gericht, op voorwaarde natuurlijk dat ook scherm, toetsenbord en muis in de juiste ergonomische verhoudingen zijn geplaatst. Dit systeem werkt het beste met een brede monitor, waarbij de gebruiker zijn tekstverwerker aan de ene kant en het document aan de andere kant plaatst.
Oordeel: Een doorzichtige documenthouder zoals de DH640 is een ideale oplossing voor mensen die vaak documenten moeten overtypen op de pc.
http://www.3M.com/ergonomics
Prijs: 71 euro
Grippers potloodhouders en pennen
Grippers-Santpoort is gespecialiseerd in klassieke pennen en potloodhouders voor mensen met reuma of cans; de ergonomische pennen voorkomen ook cans (in het bijzonder carpale tunnel syndroom of cts), of kunnen worden gebruikt om een verkeerde schrijfhouding te corrigeren. De EVO-pen is een compacte ronde pen voor reumapatiënten of personen met een verkeerde grip; hij vereist geen drievingerige grip en kan zowel links- als rechtshandig worden gebruikt. De goedkope standaarduitvoering is in plastic, maar er bestaat ook een chroomversie. Ook bij het gebruik van de Ring-Pen is geen drievingerige grip nodig, maar deze pen ziet er iets klassieker uit met een langere steel. Het belangrijkste verschil met een klassieke pen is de uitholling of ring waar de wijsvinger doorheen dient te worden gestoken, wat in een rustigere schrijfhouding resulteert. Er zijn ook driehoekige grippers in vier verschillende maten en verschillende kleuren om rond potloden, fijnschrijvers en pennen te schuiven, naast Stetro schrijfhulpen met drie uitsparingen voor een juiste positie van de vingers. Bij de Grip-Tec pennen en potloden in links- en rechtshandige uitvoeringen zijn die ergonomische uitsparingen al standaard aanwezig.
Oordeel: Het Grippers-aanbod biedt producten die helpen verkeerde schrijfhoudingen te voorkomen, te corrigeren en de pijn te verlichten die reuma- of cts-patiënten bij het schrijven ondervinden.
EVO: 1,07 euro per 10 stuks (chroom-uitvoering: 19,81 per stuk); Ring-Pen: 3,83 euro; Grip-Tec pen: 0,64 euro per 10 stuks; Grip-Tec potlood: 0,70 euro per 10 stuks; Stetro: 0,57 euro per 10 stuks; Grippers: van 0,57 tot 0,60 euro per 10 stuks.
http://www.grippers.nl
Hulpmiddelen
Voorkomen is beter dan genezen, maar als problemen beginnen kan een aangepaste training die soms in de kiem smoren. Soms heel eenvoudige en betaalbare hulpmiddelen, zoals de hierna besproken PowerBall of BackStretcher, kunnen dan van pas komen.
NanoSecond PowerBall
De Nasa ontwikkelde in 1979 al een Gyro Exerciser na klachten van astronauten die na hun terugkeer van een ruimtereis lichamelijke problemen ondervonden door de lange periode van gewichtloosheid. De PowerBall van het Taiwanese bedrijf NanoSecond is zo’n Gyro Exerciser. Het is een doorschijnende bal met een diameter van 7,1 centimeter waarin een gyroscoop is bevestigd. Afhankelijk van het model kan die speciaal uitgebalanceerde rotorsnelheden van vijftienduizend omwentelingen per minuut bereiken en ongeveer achttien kilogram aan torsiekracht genereren.
Er bestaan verschillende modellen in verschillende kleuren. Wij bekeken de PowerBall Amberlight die als extraatje ten opzichte van het basismodel ingebouwde LED-lichtjes heeft die feller gaan branden naarmate de rotor van de PowerBall sneller beweegt. Want dat is precies de bedoeling van de PowerBall: de gebruiker dient de rotor in beweging te zetten en de snelheid ervan op te voeren. Met dit trainingsapparaat wordt de spierkracht van vingers, polsen en armen vergroot, wat de kans op cans-aandoeningen, zoals cts, aanzienlijk verkleint.
De gebruiker drijft de snelheid van de rotor op door snelle links/rechts-bewegingen of ronddraaiende bewegingen te maken met de hand, waarbij de pols als frictiepunt dient. Al na enkele seconden begint de PowerBall te ’trekken’.
Te veel enthousiasme in het begin kan leiden tot een pijnlijk gevoel in ongetrainde armspieren. Maar die waarschuwing geldt voor elke sport. Een goed idee is om er tijdens korte pauzes één tot twee minuten mee te trainen. Wie achter een computer werkt, kan trouwens beter om de twintig minuten een kleine pauze inlassen. Dat moment is uitermate geschikt om even de PowerBall te pakken.
Oordeel: de PowerBall is meer dan een gadget. Hij helpt bij het trainen van pols- en armspieren, zodat deze minder last ondervinden van repetitieve handelingen. Wel opletten: overdaad schaadt. Wie al last heeft van een cans-aandoening, kan het best vooraf een arts raadplegen over het juiste gebruik van de PowerBall.
http://www.powerballwinkel.nl / http://www.amerone.be
Prijzen: vanaf 19,95 euro
HELPmedical Backstretcher
Chronische rug- en nekklachten zijn een groot probleem, ook en misschien vooral bij personen die intensief met computers werken. Het Nederlandse bedrijf HELPmedical brengt allerlei hulpmiddelen op de markt voor het voorkomen, verlichten en bestrijden ervan. Naast de door ons bekeken Backstretcher verkoopt het bedrijf ook nog de Rolastretcher (een Backstretcher met twintig rollers die de rugspieren masseren), de Giant Rolastretcher (speciaal bestemd voor mensen langer dan 1 meter 90) en de Neckstretcher (voor het losmaken van een stijve of vastzittende nek en te gebruiken in combinatie met een van de rugapparaten).
De 60 centimeter lange en 25 centimeter brede Backstretcher is gemaakt van stevig beukenhout en bestaat uit zestien dwarslatten met telkens twee duimvormige uitsteeksels. Het is de bedoeling om dagelijks een aantal keren op de Backstretcher te liggen, in sessies die geleidelijk aan worden opgebouwd tot vijftien à twintig minuten per keer. De wervelkolom past tussen de duimvormige uitsteeksels. De Backstretcher staat in een helling en de gebruiker moet er telkens een beetje hoger op liggen, totdat uiteindelijk (en indien mogelijk) de rug volledig wordt gestrekt, waarbij het hoofd rust op een kussen op de grond.
Na enkele weken gebruik slaagden wij er niet in om een volledige strekking te bekomen, maar de rug was toch al serieus wat losser gekomen dan voor het gebruik van Backstretcher. Alleen al dat men vijftien à twintig minuten rustig achterover moet liggen en dat men ondertussen eigenlijk niets kan doen (behalve misschien muziek of radio beluisteren) werkt ontspannend. HELPmedical levert ook enkele onderzoeken mee waaruit moet blijken dat de Backstretcher, die al sinds 1995 op de markt is, bij ongeveer 75 procent van personen met aspecifieke chronische rugklachten verbetering brengt. Mensen met ernstige rugaandoeningen dienen eerst hun arts te raadplegen voor het gebruik van de Backstretcher.
Oordeel: Deze hedendaagse ‘pijnbank’ houdt de rug soepel en werkt ontspannend.
Prijs: 109 euro
http://www.backstretcher.com