VNO-NCW wil de 'herendiscussie' in het kader van ICT plaatsen

De pioniersgeest waart nog niet rond bij de overheid. Tot verdriet van VNO-NCW wil Den Haag cum suis geen voortrekkersrol spelen in het op poten zetten van risicovolle, innovatieve ICT-projecten. De werkgeversvereniging ziet dit als een belangrijke omissie in De Digitale Delta, de ICT-nota van het kabinet.

De digitale delta
In een serie interviews met kopstukken in de ICT-wereld besteedt Computable aandacht aan diverse aspecten van het overheidsbeleid. De kabinetsnota De Digitale Delta moet Nederland een vooraanstaande positie bezorgen in de elektronische samenleving.

Als antwoord op de nota De Digitale Delta presenteerde de werkgeversorganisatie in juli het rapport Knooppunt Nederland. Het is een studie die opmerkelijk rustig van toon is. Klaroengeschal over Internet en elektronische handel blijft achterwege. De portee luidt dat Nederlandse ondernemingen ICT goed inzetten en dat ook zullen blijven doen, indien de overheid voor de juiste randvoorwaarden zorgt. Wel zal er extra aandacht moeten zijn voor het midden- en kleinbedrijf. Deze sector moet door voorlichting en een betere toegang tot de kennisinfrastructuur meer kunnen profiteren van ICT. VNO-NCW benadrukt dat de overheid, in overleg met het bedrijfsleven, het ICT-beleid voortdurend moet meten en bijstellen.
Paul de Graaf, secretaris informatiebeleid VNO-NCW, vindt dat de nota van het kabinet een eenzijdige kant van de ICT beschrijft. "De Digitale Delta belicht modieus Internet en elektronische handel. Het klassieke spoor blijft onderbelicht. Men vergeet wel eens dat we al zo’n dertig jaar bezig zijn met automatisering. Iedere vijf jaar hoor je ineens weer geluiden van een op handen zijnde revolutie. Feitelijk komt het erop neer dat er regelmatig een nieuwe set gereedschappen beschikbaar komt. De markt wiedt de mogelijkheden uit en bepaalt welke technologie wordt toegepast. De overheid heeft daar dan geen bijzonder omkijken meer naar, maar moet er in zijn ICT-beleid wel aandacht voor hebben."
"Sinds jaar en dag is Nederland bezig met het overslaan van spullen. Wij zijn de wisselwachters van West-Europa voor goederen, diensten en informatie. Die positie moeten we bijhouden, en dat kan alleen als we over goed gereedschap beschikken. In de middeleeuwen ging het bij wijze van spreken om het verbeteren van de vaarroute tussen de Middellandse Zee en Oostzee. Vandaag de dag moeten we voorop staan met ICT-middelen: met moderne software, hardware en toepassingen."
Het elektronisch zakendoen tussen bedrijven bestaat al jaren, betoogt De Graaf. "Nederland neemt een koppositie in op het gebied van electronic data interchange. Het is alleen zaak die positie vast te houden nu Internet erbij is gekomen. Wat wel nieuw is, is dat e-handel de consumentenmarkt is binnengetreden. Dat leidt tot nieuwe spelregels, maar rechtvaardigt nog geen hype."

Innovatieve overheid

De nota De Digitale Delta is bedoeld als foto, zegt De Graaf. "Het is een goede afdruk, maar hij kan scherper. De overheid is op een paar punten te voorzichtig." Hij doelt onder meer op de rol van de overheid als innovatief gebruiker (de zogeheten ‘launching customer’). "Zij bestiert de grootste informatieverwerkingsfabriek van ons land. Maar de overheid weigert als proefkonijn te fungeren om nieuwe technologieën en toepassingen te laten testen. Echte ICT-innovaties slagen alleen maar als aanbieders en gebruikers met elkaar samenwerken. Het is niet erg als zo’n project een keer mislukt."
In het bedrijfsleven, zoals de transportwereld en het financiële wezen, gebeurt dit wel, constateert hij. "Zo’n tien procent van de ICT-uitgaven is hier bedoeld voor innoverende toepassingen, om er concurrerend sterker van te worden. De overheid steekt haar nek echter niet uit. Ze wil meesjorren, maar trekt er niet hard genoeg aan. Het ministerie van Binnenlandse Zaken roept dat straks een kwart van alle handelingen met de burgers met ICT moet worden afgehandeld, maar dan moet het wel durven investeren."
De secretaris wijst erop dat andere landen wel risico’s nemen. "De Canadese overheid experimenteerde tien jaar geleden al met de automatisering van de centrale inkoop. Ook Zweden en Groot-Brittannië doen dit al. Nederland moet daar nog mee beginnen. De Amerikaanse staten North en South Carolina gaven een consortium onder meer het recht om ziekenhuizen van een modern kabelnetwerk te voorzien voor tele-zorg. Bij een vergelijkbaar Nederlands project als het ‘Overheidsnetwerk 21’ draait het eigenlijk om het collectief zo goedkoop mogelijk inkopen van capaciteit. Dat is heel iets anders."
"Natuurlijk, er zijn voorbeelden van departementen die vernieuwend bezig zijn, zoals de Belastingdienst, CBS of de Sociale Zekerheid. Dat hangt vaak af van de directeur-generaal in kwestie. Maar de overheid moet in de gehele breedte actief zijn als vernieuwer. Het ontbreekt de Nederlandse overheid aan een ondernemersmentaliteit, aan lef. Eigenlijk zouden overheidsdiensten met innovatieve projecten moeten meelopen in het vijfde Europese Kaderprogramma voor onderzoek en technologische ontwikkeling."

Herendiensten

De Graaf koppelt deze kritiek aan een ander punt van zorg dat VNO-NCW heeft ten aanzien van De Digitale Delta. "Het gaat om de zogeheten herendiensten-discussie. Wij willen dat het bedrijfsleven veel minder geld kwijt is aan administratieve verplichtingen van de overheid, dan de huidige 16,5 miljard gulden. Dat kan met een betere inzet van ICT. We missen in de nota echter een duidelijke link met de Commissie Slechte, die onderzoek doet naar de vermindering van de administratieve lasten door procedures te vereenvoudigen. In onze optiek praten we dan niet over het vervangen van papieren door elektronische formulieren. Er moet een nieuwe slag worden gemaakt. De informatiestromen dienen we om te keren. Laat een overheidsdienst voortaan de gegevens ophalen bij de elektronische postbussen van bedrijven."
De secretaris plaatst verder kanttekeningen bij de opmerkingen in De Digitale Delta-nota over onderwijs. Hij mist de ambitie om het onderwijssysteem sneller bij de tijd te brengen. "De nota roept ‘met z’n allen op Kennisnet’, maar bijgeschoolde docenten en educatieve software zijn nauwelijks op grote schaal voorhanden. In het onderwijsveld is het nog steeds niet gewoon om met ICT te werken. Daar mag de overheid best meer geld voor uittrekken."
Volgens De Graaf kan de noodzakelijke inhaalslag deels door omscholing via het commerciële onderwijs plaatsvinden. "Maar", benadrukt hij", de kapstok blijft het reguliere onderwijs. We kunnen niet eeuwig mensen op cursus sturen. Gebruikers kunnen het nu nog uitzingen, ondanks het tekort aan IT-arbeidskrachten. Voor de nieuwste ICT-ontwikkelingen, die steeds dieper in de maatschappij ingrijpen, heb je echter kennis van jonge mensen nodig."
Florerende automatiseringsbedrijven zouden natuurlijk een deel van hun winst kunnen afstaan aan scholen. Het mes snijdt dan aan twee kanten: ze nemen hun maatschappelijke verantwoordelijkheid, maar ze krijgen er een goed geoutilleerd onderwijs voor terug. Dit idee verwerpt De Graaf direct. "Te naïef. Het klinkt dogmatisch, maar daar is de schatkist voor. Onderwijs is niet iets eenmaligs. Wij zijn overigens wel in gesprek met het ministerie van Onderwijs over wat we kunnen bijdragen. Maar dat ligt meer in de sfeer van bijscholen van docenten en het schenken van overbodig geworden PC’s."

Randvoorwaardenbeleid

Wat de werkgeversorganisatie verder ergert is de in haar ogen passieve rol van het Rijk bij het uitvoeren van het randvoorwaardenbeleid. De Graaf: "De overheid gaat er teveel van uit dat een aantal ontwikkelingen rond Internet autonoom plaatsvindt. Wij vinden dat Nederland zich op wereldschaal veel meer moet mengen in gesprekken over harmonisatie. Een kritische opstelling daar leidt later tot betere nationale wetten. Vooral juridische discussies over ICT verlopen veel internationaler dan vroeger. Waarom trekken we niet samen op – overheid, werkgevers, vakbonden, consumenten- en milieuorganisaties – om een sterke lobby te vormen."
Andere kritische stokpaardjes zijn de oversturing van de overheid bij de telecommunicatie-infrastructuur (‘waakhond Opta moet terug in het hok’) en de roep om snelle, aanvullende wetgeving als de maatschappij daarom vraagt. De Graaf kan zich nog steeds opwinden over de gemeente Haarlemmermeer die gsm-masten liet verwijderen, terwijl de Staat wel miljarden aan veilinggeld inde en de samenleving de smaak van mobiel telefoneren steeds meer te pakken krijgt. "Medisch onderzoek heeft uitgewezen dat die masten geen gevaarlijke straling geven. De regering moet dan ook meer doen dan zes kamervragen beantwoorden. Zij moet tegenspartelende gemeentes via aanvullende wetgeving kunnen aanpakken."

De aanloop, drie politici over de nota:

Voorbeschouwing: