In Nederland loopt de opkomst bij verkiezingen steeds verder terug. Het lokaal bestuur ziet die trend met lede ogen aan. Slechts een minderheid van de gemeenten bundelt de krachten met de plaatselijke politiek om de kiezers naar de stembus te lokken. Het medium internet, bij uitstek geschikt om te informeren en te interesseren, wordt mondjesmaat ingezet. Dat blijkt uit een rondgang van communicatieadviseurs Roland van Wageningen en Franklin Wattimena langs 354 gemeentelijke websites.
Sinds 12 februari jl. is de speciale verkiezingssite van de gemeente Amsterdam in de lucht. Amsterdammers kunnen er terecht voor uiteenlopende informatie over de aankomende verkiezingen. Informatie over procedures: Hoe laat zijn de stembureaus open, wanneer sluiten ze? Hoe kan ik iemand machtigen? Maar ook politieke informatie: Welke partijen doen mee? Wat staat er in hun programma? Welke kandidaten staan er op de kieslijst? Wat doen en denken ze? De site is tot stand gekomen in nauwe samenwerking met de Amsterdamse politieke partijen. Die hebben de inhoud geleverd.
Amsterdam is niet de enige gemeente die met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen van 6 maart aanstaande een speciale site heeft gelanceerd. Dat hebben bijvoorbeeld ook Amstelveen, Emmen, Rotterdam en Tilburg gedaan. Weer andere gemeenten hebben in plaats van een aparte verkiezingssite hun bestaande site uitgebreid met politieke informatie of links naar de websites van de politieke partijen die aan de verkiezingen deelnemen.
Voordelen
Daar hebben ze goed aan gedaan. Een gemeentelijke website waarop een verband wordt gelegd met de politiek, biedt voordelen voor zowel de kiezers als de partijen en de gemeenten. De kiezer die zich in de verkiezingen wil verdiepen, vindt op de gemeentesite niet alleen een antwoord op de vraag hoe, wanneer en waar hij moet stemmen, maar ook op de vraag waarover en waarop hij kan stemmen. Hij krijgt bij een bezoek aan de gemeentesite het idee dat de verkiezingen over aansprekende en relevante politieke thema’s gaan. Niet langer is hij afhankelijk van de folder die hij op zijn deurmat vindt of van de ‘flyer’ die een politicus hem op de weekmarkt in de hand drukt. Hij kan zich voortaan op een zelf gekozen tijdstip verdiepen in de deelnemende partijen. De gemeentesite is voor hem een portaal.
Ook de partijen hebben voordeel bij een gemeentesite met politieke informatie. Zo hebben ze een extra kanaal om het electoraat te bereiken. Tot dusver benutten de plaatselijke partijen en afdelingen het internet nog niet of nauwelijks voor grootschalige communicatie. óf ze hebben nog geen website, óf hun website scoort onvoldoende op de criteria vindbaarheid, toegankelijkheid, actualiteit, interactiviteit en aantrekkelijk. Slechts een enkele lokale partij of afdeling heeft de kennis en kunde in huis om een professionele site in de lucht te houden. De gemeentesite kan de toegankelijkheid en bruikbaarheid van hun eigen websites dus aanzienlijk vergroten.
De gemeenten tenslotte hebben ook baat bij intensieve communicatie – via onder meer het internet – tussen de politieke partijen en het electoraat. Intensieve communicatie leidt tot een hogere stemmingsbereidheid onder de kiezers, werkt daarom een hogere opkomst in de hand en vergroot op die manier de legitimiteit van het lokaal bestuur. Die legitimiteit is het afgelopen decennium steeds meer in het geding geraakt. Bij de gemeenteraadsverkiezingen van 1998 bleef één op de drie kiezers thuis. In 36, vooral grotere gemeenten lag het opkomstpercentage onder de 55 procent en in Amsterdam, Den Haag, Eindhoven, Rotterdam en Tiel zelfs onder de 50 procent.
Verplicht nummertje
Het is dus wenselijk dat gemeenten meer doen dan het verplichte nummertje dat ze overeenkomstig de Kieswet afdraaien: het openbaarmaken van de kieslijsten en het informeren over de stempas, volmachtstem, de openingstijden van de stembureaus en andere procedures. Gemeenten zouden hun website moeten inzetten om het contact van partijen met kiezers te vergemakkelijken. In het beste geval zorgen gemeenten voor zoveel mogelijk partijpolitieke informatie en voor zoveel mogelijk interactie. Om met de inhoud te beginnen: het ligt voor de hand dat gemeenten op hun websites de verkiezingsprogramma’s van de deelnemende politieke partijen opnemen. Dat kan door de tekst integraal op de website te plaatsen of door een link te leggen naar het programma op de website van de bewuste partij of afdeling. Naast het programma mag ook informatie over campagne-activiteiten zoals een lijsttrekkersdebat niet ontbreken. Fysieke bijeenkomsten zijn gelegenheden bij uitstek voor contact tussen partij en kiezer. Ook informatie over de kandidaten op de kieslijsten geeft een meerwaarde. Steeds vaker baseren kiezers hun stemvoorkeur op politici in plaats van op de partij of het programma. Hoewel dit op nationaal niveau meer opgeld doet dan op lokaal niveau, zou ook bij gemeenteraadsverkiezingen interesse kunnen bestaan voor persoonlijke profielen.
Naast inhoud is ook interactie van belang, want zo kan de gemeente de kiezer daadwerkelijk met de politiek in contact brengen. Dat contact kan tot stand komen via een link van de gemeentesite naar de website van de partij, via het sturen van een e-mail naar een partij, of via een digitale discussie of een chat-sessie. Een andere vorm van interactie is de ‘poll’ of opiniemeter. Een functionaliteit die zowel interactief als inhoudelijk is, is de ‘ Stemwijzer’ van het Instituut voor Publiek en Politiek (IPP). De Stemwijzer is een politieke voorkeurtest via de computer, gebaseerd op de plannen van politieke partijen voor de komende vier jaar. De test bestaat uit zo’n twintig stellingen, verdeeld over vijf tot zes belangrijke verkiezingsthema’s. Door aan te geven of je het ‘eens’ of ‘oneens’ bent met een bepaalde stelling, kom je uit bij de partij die het dichtst bij je eigen voorkeur staat. Aan het eind van de test kun je je eigen ‘stemgedrag’ vergelijken met dat van de politieke partijen. Een speelse manier om inhoudelijk advies in te winnen zonder de lijvige partijprogramma’s door te lezen.
Zo bestaan er voor gemeenten tal van mogelijkheden om het contact tussen politiek en electoraat te faciliteren. Maar wat wordt daarmee in de praktijk gedaan? Voelen gemeenten voor een rol als intermediair? Plaatsen zij de verkiezingsprogramma’s op hun website? Organiseren zij digitale discussies?
Weinig animo
Uit onderzoek onder 354 gemeentelijke websites blijkt dat bij het gros de animo gering is. Een meerderheid van 204 gemeenten (58 procent) biedt geen politieke informatie aan. De meeste nemen overeenkomstig de Kieswet wel de kieslijsten op en informatie over de kiezerspas, de volmachtstem, de openingstijden van de stembureaus en andere procedures. Die informatie is echter niet altijd makkelijk te vinden. Het schort nogal eens aan een logische navigatiestructuur en duidelijke rubrieken. Vooral op die sites waar het informatieaanbod over de gemeenteraadsverkiezingen toch al mager is. De ene gemeente zet de kandidatenlijst in een persbericht, de andere heeft die gerubriceerd onder ‘bestuur en organisatie’. Ook onder ‘bekendmaking van de burgemeester’ bieden enkele gemeenten de kandidatenlijst en de stemprocedure aan. Op diverse sites heeft de bezoeker de zoekmachine nodig om informatie te vinden over de aankomende verkiezingen. Al biedt die niet altijd soelaas. Van de genoemde 204 gemeenten hebben er liefst 55 helemaal geen informatie over de aankomende verkiezingen op hun site staan.
De andere 150 gemeenten (42 procent) spelen wel in op de informatiebehoefte van de kiezers die zich willen verdiepen in de lokale politiek. Ze bieden meer dan alleen de kandidatenlijsten en de stemprocedure aan op hun sites. Maar de verschillen zijn groot. De gemeente Tubbergen bijvoorbeeld verwijst vanaf de gemeentesite direct naar de verkiezingsprogramma’s op de sites van de lokale partijen of afdelingen. Die directe verwijzing ontbreekt op de sites van de gemeenten Leiden en Tholen. Vanaf hun site linken ze alleen naar de websites van de politieke partijen. Het gros van de gemeenten stelt het verkiezingsprogramma wel integraal beschikbaar. Bij enkele kan dat alleen door het programma te downloaden zoals bij de gemeenten Bloemendaal, Heerde en Rucphen het geval is. De gemeenten Heemskerk en Uithoorn hebben de programma’s ontsloten en een bondige samenvatting gemaakt. Volledige teksten van de verkiezingsprogramma’s zijn onder meer te lezen op de gemeentesites van Ommen, Grootegast en Wierden. Twaalf gemeenten gaan een stap verder. Zij hebben naast het integrale verkiezingsprogramma ook het e-mailadres van de lokale partijen of afdelingen vermeld.
Zes gemeenten bieden op de gemeentelijke site ook profielen van potentiële raadsleden of lijsttrekkers aan. Op dit punt spant de site van Amsterdam de kroon. Van de meeste politieke partijen is het profiel van de kandidaten te lezen. Amsterdam ontsluit ook columns, interviews of speeches van politici. Amstelveen, Cuijk en Emmen geven een combinatie van ‘de mens achter’ de lijsttrekker en hun standpunten, Haarlem laat de lijsttrekkers toelichting geven op hun partijprogramma. Dertig gemeenten hebben ook een activiteitenagenda op hun site geplaatst. Die bevat naast data, plaats en tijdstip van politieke debatten, al dan niet door de gemeente georganiseerd, ook de activiteiten van de politieke partijen. Op de gemeentesite van Coevorden staat zelfs een uitzendschema van het lokale radiostation waar politici wekelijks over bepaalde thema’s debatteren.
Dynamiek
En hoe zit het met het digitale debat? De mogelijkheid tot interactiviteit ontbreekt op veel gemeentelijke websites. Op de meeste sites is de dynamiek ver te zoeken. Op elf sites is wel enige vorm van discussie te vinden. Bij de gemeente Rheden is chatten met (potentiële) raadsleden mogelijk. Wieringen heeft de meeste deelnemers in het discussieforum. Dat is opmerkelijk, want deze gemeente heeft verder geen informatie over de gemeenteraadsverkiezingen op hun site staan. Verder bieden zeven gemeenten een opiniemeter of ‘poll’ aan. Alleen de gemeenten Amstelveen en Coevorden deponeren inhoudelijke stellingen waarop men kan aangeven het ermee eens of oneens te zijn. De andere vijf gemeenten zijn vooral geïnteresseerd óf men gaat stemmen óf op welke partij men gaat stemmen. Een goed stemadvies voor de kiezer is hieruit niet af te leiden.
Heel anders doen de gemeenten Almere, Amersfoort, Amsterdam, Enschede, Roosendaal, Middelburg, Groningen en Eindhoven het. Zij zijn aangesloten op de Stemwijzer. Vreemd genoeg heeft Roosendaal verzuimd een link aan te brengen van de eigen site naar http://www.stemwijzer.nl. Opvallend is ook het stemadvies in de verschillende gemeenten. In de ene gemeente komen je standpunten overeen met de VVD, in de andere gemeente met Groen Links. De gemeenten Den Haag, Driebergen en Rotterdam hebben geen Stemwijzer, maar hebben de partijprogramma’s thematisch ontsloten. Op deze manier ontstaat een duidelijk overzicht van de standpunten van de politieke partijen op bepaalde thema’s. Kiezers krijgen zo gemakkelijk inzicht in de tegenstellingen en overeenkomsten in de partijprogramma’s van de lokale partijen. Zonder dat ze de programma’s naast elkaar hoeven leggen.
Gemeenten met de laagste opkomstcijfers in 1998 (minder dan 55 procent) hebben significant beter gepresteerd dan gemeenten met hogere opkomstcijfers. Al zou dit verband ook anders verklaard kunnen worden. Het gaat hier vooral om grotere gemeenten die doorgaans meer mensen en middelen voor hun website kunnen inzetten.
Amsterdam en Amstelveen
Het bovenstaande leidt tot de conclusie dat het matig is gesteld met informatie over en interactie met de politiek op de gemeentelijke websites. Slechts twee gemeenten in Nederland faciliteren de kiezers en partijen optimaal: Amstelveen en Amsterdam. Naast een speciale verkiezingensite – Amsterdam heeft ook nog de Stemwijzer – hebben deze gemeenten profielen van kandidaten, een activiteitenkalender, verkiezingsprogramma’s, links naar en e-mailadressen van de politieke partijen en een discussiemodule. Amstelveen heeft ook nog een e-zine in de aanbieding. Inwoners van Amstelveen en Amsterdam worden optimaal geïnformeerd en in contact gebracht met de plaatselijke politiek.
Een meerderheid van de gemeenten (58 procent) levert geen bijdrage aan het contact tussen de plaatselijke politiek en het electoraat. Zij bieden noch politieke informatie noch interactieve mogelijkheden. Kiezers die zich via de gemeentelijke website in de politieke keuzen willen verdiepen, komen van een koude kermis thuis. Hoe komt dat? Sommige gemeenten blijven trouw aan de oude media en besteden in een speciale editie van de gemeentekrant aandacht aan de komende verkiezingen. Andere willen internet wel inzetten, maar stuiten op organisatorische problemen, zo blijkt uit e-mailcorrespondentie. "Vanuit de gemeente faciliteren wij de politieke partijen. Wij hebben hen meerdere malen gewezen op de mogelijkheden die de website hen in de aanloop naar de verkiezingen kan bieden, bijvoorbeeld het plaatsen van partijprogramma’s, maar tot nu toe hebben zij daar niet op ingehaakt," schrijft een gemeente. Ook andere zijn ‘afhankelijk van de aanlevering door derden’.
Gemiste kans
De belangrijkste verklaring voor het gebrek aan politieke informatie en interactie ligt in de houding die de meeste gemeente aannemen. Zij zien voor zichzelf een zuiver neutrale rol weggelegd, houden zich verre van partijpolitiek en plaatsen hooguit procedurele informatie op hun website. De verkiezingen zien zij als een zaak van de politieke partijen. Een gemeente uit Noord-Holland schrijft in een e-mail: "De overheid is onpartijdig, iedereen moet zelf bepalen op wie hij of zij stemt. Daarom vindt u op onze site geen inhoudelijke informatie over de politieke partijen." Een gemeente uit het Westland laat weten: "De partijprogramma’s zult u niet terugvinden op de site. Daarvoor hebben de politieke partijen hun eigen sites."
Maar is deze terughoudendheid wel terecht? Een gemeente kan toch prima een faciliterende of intermediaire rol spelen zonder zijn neutraliteit te verliezen? Als de politieke partijen maar gelijk worden behandeld. Misschien moeten de opkomstcijfers nog verder teruglopen voordat ook deze gereserveerde gemeenten een actieve bijdrage leveren aan het contact tussen partij en kiezer. Voor de verkiezingen op 6 maart is het te laat. Een gemiste kans.
Roland Van Wageningen Franklin Wattimena Communicatieadviseurs Bestuursdienst Gemeente Rotterdam
Onderzoek naar 354 gemeentesites
Nederland telt op dit moment 500 gemeenten, waarvan ongeveer driekwart over een eigen website beschikt. Niet alle gemeentelijke websites zijn in het onderzoek meegenomen. De 38 gemeenten waar op 6 maart geen verkiezingen plaatsvinden, vanwege een herindeling, zijn buiten het onderzoek gelaten. Dat geldt ook voor gemeentesites �nder construction’. Het onderzoek richtte zich zodoende op 354 gemeentesites. Deze zijn tussen 6 en 17 februari minimaal twee keer gescand. Op elke site is gezocht naar informatie over de verkiezingen. Meer dan 100 gemeenten, die nog geen informatie aan de verkiezingen hadden opgenomen, zijn per e-mail gevraagd naar hun voornemens.
Langs twee lijnen konden gemeenten punten verdienen: inhoud en interactie. Inhoudelijke informatie staat voor het verkiezingsprogramma, informatie over campagneactiviteiten en over de profielen van de kandidaten op de kieslijsten (de kieslijst als zodanig leverde geen punten op). Onder interactieve mogelijkheden wordt verstaan: een link naar de websites van de plaatselijke partijen, een digitale enquete, een discussie of chat. Deze functionaliteiten waren in principe goed voor elk één punt. In gevallen van bijzonder hoge kwaliteit is een extra punt toegekend, bijvoorbeeld voor verkiezingsprogramma’s die niet (alleen) integraal zijn opgenomen maar naar thema en partij zijn ingedeeld. De Stemwijzer van het Instituut voor Publiek Politiek leverde twee punten op, omdat het zowel een inhoudelijke als een interactieve functionaliteit is.
Op 17 februari jl. had 42 procent van de gemeenten (150 van de 354) tenminste één van de genoemde functionaliteiten op de website staan. De gemeenten met de meeste punten zijn:1 Amstelveen
Amsterdam(8 punten)
(8 punten)3 Almere
Amersfoort
Eindhoven(6 punten)
(6 punten)
(6 punten)6 Coevorden
Rotterdam
Deventer(5 punten)
(5 punten)
(5 punten)9 Delft
Heemskerk
Enschede
Heerenveen
Hoogeveen(4 punten)
(4 punten)
(4 punten)
(4 punten)
(4 punten)
25 gemeenten met 3 punten
50 gemeenten met 2 punten
62 gemeenten met 1 punt
