Het thans demissionaire kabinet heeft bij de start de speciale aandacht die Paars had voor ict laten verslappen. Een kapitale blunder, want juist nu is energie nodig om de backoffices op elkaar af te stemmen, en om standaarden te maken. "De overheid moet haar huiswerk overdoen", zegt prof. dr. Victor Bekkers, doelend op de huidige kabinetsformatie.
Op de Europese ‘e-government-ranglijst’ van Cap Gemini Ernst & Young staat Nederland op een bescheiden twaalfde plaats in een reeks van achttien landen. Al is het een van de weinige landen met een sterke groei ten opzichte van het voorgaande jaar, de score is niet echt begerenswaardig.
Op 30 januari 2003, bij de uitreiking van de Webwijzer Awards 2002, riep Marjet van Zuijlen de overheid op sneller e-mails van burgers te beantwoorden. Ze is voorzitter van burger@overheid. "Ach", relativeert Bekkers, "Weken geleden heb ik een e-mail naar mijn bank gestuurd en ik wacht nog op antwoord." De professor of Public Administration aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam erkent niettemin dat het gebruik van internet binnen en tussen overheidsdiensten en tussen overheid en burger in slechte conditie verkeert.
Uitdaging
"Een uitdaging voor de komende jaren is het meer en meer inzetten van internet als een natuurlijk middel om de bedrijfsprocessen binnen de overheid te verbeteren; doelmatiger en doeltreffender te laten worden, zodat overheidsmiddelen beter worden aangewend en de burger meer tevreden zal worden." Aldus J.W. Remkes, minister van binnenlandse zaken en koninkrijksrelaties, in zijn voorwoord bij de jongste Overheid.NL Monitor, het onderzoek naar de kwaliteit van overheidswebsites.
Bekkers onderschrijft dat, maar betoogt dat de praktijk toch anders uitwijst. "Bij het Strategisch Akkoord dat ten grondslag ligt aan het beleid van het kabinet Balkenende, is bitter weinig aandacht voor ict te bespeuren. Waar oud-minister Roger van Boxtel onder Paars nog een specifieke opdracht had om de digitalisering van de overheid te stimuleren, is die functie bij Balkenende gesneuveld."
Schipbreuk
De expliciete aandacht en de middelen zijn er grotendeels niet meer. Bekkers verwijst naar het programma Stroomlijning Basisgegevens, dat in 2002 ‘gewoon is gestopt’. Dit voormalige overheidsprogramma was een tijdelijk samenwerkingsverband tussen de ministeries van BZK, EZ, Financiën, Justitie, LNV, SZW, Vrom, V&W en VWS, de VNG en het College Bescherming Persoonsgegevens. Doel was "een belangrijke impuls te geven aan de totstandkoming van een stelsel van authentieke registraties, die door verschillende overheidsorganisaties worden of moeten worden opgezet." Een burger zou zich slechts eenmaal moeten registreren om vervolgens bij alle (semi-) overheidsinstanties bekend te zijn. In alle databases zouden eenduidige begrippen de toon moeten aangeven.
| Naar m-government Behalve de term e-government om de elektronische overheid te duiden, gebruikt Victor Bekkers, hoogleraar Public Administration, m-government om de draadloze relatie tussen burger en overheid te omschrijven. Hier doet de term sbc (server based computing) opgeld. Er bestaan verschillende technologieën die de communicatie tussen een client en een server regelen. Luttele jaren geleden gold wap (wireless application protocol) nog als gangmaker, maar daar hoor je bijna niemand meer over. Het ‘aloude’ Mobitex doet nog flink mee, evenals het ‘gewone’ inbellen. De technologie is niet zo spannend, de toepassingsmogelijkheden wel. Bekkers ziet er diverse, te beginnen bij hulpverleningsinstanties als ziekenhuizen en brandweer, die hun mensen op straat mobiel toegang kunnen verschaffen tot kennisbanken (bijvoorbeeld bij de ontsnapping van een gaswolk) of persoonlijke gegevens. Ook opnemers van storingmeldingen (waterpeilen, verkeerslichten enzovoort) kunnen hun waarnemingen rechtstreeks en zelfstandig invoeren. Ten slotte noemt Bekkers de logistieke ketens binnen bijvoorbeeld havens, waar tal van (overheids-) partijen met elkaar samenwerken om ladingen te volgen. Kennis van en over de lading moet zo snel mogelijk beschikbaar zijn. |
Kruispunt
De overheid staat op een kruispunt. Vier wegen komen samen en de verkeersagent moet de juiste richting bepalen. De eerste weg is al genoemd: de noodzaak tot afstemming van de achterliggende backoffices op elkaar. "Dat betekent processen definiëren en beschrijven; keuzes maken en soms machtsposities opgeven. Dat is niet makkelijk, maar wel noodzakelijk. Dit moet overigens niet alleen tussen overheidsinstanties onderling gebeuren, maar ook met organen binnen de gezondheidszorg, het justitiële apparaat, jeugdzorg en dergelijke."
De tweede weg leidt naar de discussie over de vermaatschappelijking van de elektronische overheid. De relatie overheid/burger is te smal. Die heeft verbreding nodig: zet internet in om het file-probleem op te lossen, om de wachtlijsten in de gezondheidszorg aan te pakken, en om jeugdige criminelen van hun dwaalspoor te halen, schudt Bekkers een paar voorbeelden uit zijn mouw. Verbreedt, kortom, de elektronische overheid tot aan het bedrijfsleven, de wijkverenigingen enzovoort.
De derde weg is die van de optimalisatie van bestaande situaties. Het gaat dan om sterker vraaggerichte, pro-actieve vormen van geïntegreerde dienstverlening. Dit doet een zwaarder beroep op de backoffices.
De vierde weg behandelt de vraag hoe je ict moet inzetten om de burger beter te betrekken bij het bestuur van het land. Automatisering kan een positieve rol spelen in het democratiseringsproces. Inspraakavonden? Waarom niet een website met alle informatie, indien gewenst met simulaties van mogelijke nieuwe toestanden?
Eigenlijk is de metafoor van een kruispunt niet de juiste. Het gaat om een rotonde (waar Nederland inmiddels vol mee ligt): de wegen strijden om voorrang en vloeien uiteindelijk in elkaar over.
Wat Bekkers daarmee wil aangeven is dat thans duidelijk sprake is van een heroriëntatie binnen de overheid. "Er zijn nu eerst antwoorden nodig: wat is onze visie op de relatie met de burger, democratie, burgerparticipatie, de verhouding met het bedrijfsleven, de samenwerking met andere onderdelen binnen de overheid. Op dergelijke vragen moeten eerst antwoorden komen, wil een volgende stap naar e-government mogelijk zijn." De geleerde benadrukt nogmaals dat juist nu een stuwende kracht noodzakelijk is.
Teus Molenaar
