Verkiezingen via internet: er wordt veel over gesproken, maar weinig aan gedaan. Dankzij de waterschappen, de oudste bestuurslaag van Nederland, lijkt er nu toch schot in te komen. Op 15 oktober dit jaar heeft het bestuur van het Hoogheemraadschap van Rijnland besloten om internetstemmen in oktober 2004 mogelijk te maken voor zijn hele verzorgingsgebied.
|
Rijnland is één van de 48 waterschappen in Nederland. Het is de waterbeheerder voor een groot gedeelte van Noord- en Zuid-Holland; een gebied met ruim één miljoen kiesgerechtigden. Het besluit om stemmen via internet mogelijk te maken valt op het moment dat steeds meer stemmen opgaan om de waterschappen als vierde bestuurslaag op te heffen en als uitvoeringsorganisatie onder te brengen bij de provincies.
Projectleider en bestuurskundige Simon Bouwman (39) van het Hoogheemraadschap van Rijnland en adviseur Piet Maclaine Pont (59) van het bedrijf Mullpon zijn de motor achter het innovatieve verkiezingsproject. Bouwman stelt als uitgangspunt dat ze de ervaringen zoveel mogelijk willen delen met anderen. "Een middel dat we daarbij inzetten is het aanvragen van een patent. Hiermee wordt het project volledig gedocumenteerd en transparant voor anderen. Het eindproduct moet overdraagbaar en eenvoudig toepasbaar zijn. Ons project legt zich de verplichting op om de kiezers uit te leggen hoe het kiessysteem werkt."
Ten tijde van het interview was de patentprocedure voor het systeem (Ries, Rijnland Internet Election System) net aangevraagd waardoor, het onderwerp techniek niet uitgebreid aan de orde kon komen. Daarnaast geldt dat het provinciaal bestuur akkoord moet gaan met internetstemmen omdat het kiesreglement opnieuw vastgesteld moet worden.
Risico’s
Al in 1999, direct na de toenmalige verkiezingen, nam het hoogheemraadschap het besluit tot onderzoek naar internetstemmen bij de eerstvolgende verkiezingen in 2004. Daarbij werd onder meer TNO Technische Menskunde uit Soesterberg ingeschakeld. Het TNO-onderzoek richtte zich op de techniek en de houding van de burger. Daarbij werd onderzocht of het haalbaar was een betrouwbaar kiessysteem aan te bieden en is gekeken naar de gebruiksvriendelijkheid en gebruikersacceptatie van zo’n systeem.
De conclusie van het TNO-rapport van 2002, waarvan Maclaine Pont medeauteur is, was duidelijk: de risico’s van internetstemmen zijn niet groter dan die van telefonisch of per post stemmen. De beveiligingsaspecten zijn vergelijkbaar met internetbankieren. De mogelijke dreigingen zijn: gebruikersnaam en wachtwoord vallen in verkeerde handen, onbereikbaarheid van de website door een (d)dos-aanval (- distributed – denial of service) en valse generatie van gebruikersnaam en wachtwoord.
Daarbij stelden de onderzoekers ook vast dat er op dat moment (2002) geen softwarepakket op de markt was dat voldeed aan de eisen op het gebied van beveiliging en gebruiksvriendelijkheid. Dit betekent dat Rijnland zelf moet investeren in de technologie.
Barrières
Voor Bouwman en Maclaine Pont waren er voldoende bouwstenen om een degelijk systeem te realiseren. Wanneer ze het stemsysteem opleveren in mei 2004 heeft een intensief bouw- en testproces plaatsgevonden. Het systeem is zo goed dat zij claimen dat het stemmen via internet nu ‘minstens even veilig is’ als stemmen via de stembus. Kenmerkend is dat er een virtueel stembiljet ontstaat. Iedere stemmer genereert zijn eigen biljet. Maclaine Pont: "Wij gaan er vanuit dat mensen vooral niets anders willen en kunnen doen dan hun browser starten. Het aantal praktische barrières hebben we zoveel mogelijk geliquideerd omdat mensen anders afhaken en niet deelnemen aan het kiesproces. Je bent namelijk niet verplicht om te stemmen. Bij ons hoef je dan ook geen cookies aan te zetten of een Java-applet te installeren. Dat legt overigens wel een grote beperking op bij de in te zetten technologie. De browser moet wel een script ondersteunen, maar dat staat normaal gesproken altijd aan, anders kun je 90 procent van de websites niet zien. De functionaliteit moet uitermate primitief zijn, anders raken we kiezers kwijt."
Bouwman: "Wij hebben het ontwerp van het systeem op een groot aantal eisen gebaseerd. Op hoofdlijnen zijn de belangrijkste dat alleen die mensen kunnen stemmen die stemrecht hebben, je maar eenmaal kunt stemmen, de stemming geheim is, iedere correct uitgebrachte stem meegeteld wordt en de kiezer kan controleren of zijn stem is meegeteld."
"Ons systeem kan zonder problemen enkele miljoenen stemmen verwerken en is geschikt voor elke stemgerechtigde met toegang tot internet. Ook hoeft de kiezer niet van te voren te besluiten of hij via internet of via een stembiljet wil stemmen. Als een kiezer stemt via internet vervalt de mogelijkheid schriftelijk te kiezen."
Uniek geheim
Piet Maclaine Pont, de architect van het concept, legt uit hoe het kiezen in zijn werk gaat: "De gebruiker moet de beschikking hebben over een standaard browser en vervolgens via internet bij een webserver terechtkunnen. De gangbaarste methode is dat de gebruiker tegen een webserver ‘aanpraat’ en muteert in een database. Dat doen bijvoorbeeld systemen bij ondernemingsraadverkiezingen. Het bezwaar hiervan is dat de server alles weet van de gebruiker. Ook bij storingen is er een groot probleem."
| Duur Hoewel er veel over stemmen via internet wordt gepraat en gepubliceerd valt het aantal experimenten mondiaal tegen. Opvallend zijn de hoge budgetten die worden gereserveerd voor deze projecten. Alle experimenten komen niet onder de één miljoen euro. Ongeveer honderdduizend Amerikanen die komend jaar tijdens de presidentsverkiezingen in het buitenland verblijven, kunnen via internet stemmen. Voor dit experiment, een vervolg op de proef in 2000 met 84 stemgerechtigden, is 22 miljoen dollar vrijgemaakt. Een soortgelijke proef wil Nederland realiseren voor de verkiezingen van het Europees Parlement in 2004. Dit project wordt door het ministerie van BZK geleid en uitgevoerd door Logica CMG. In Zwitserland vond in januari 2003 een proef plaats en in Engeland in mei 2002 en 2003. Aan de proef in Engeland deden zeventien gemeenten mee; 1,9 miljoen kiezers konden stemmen via internet. De opkomst steeg gemiddeld met 4 procent. Er was slechts in twee gemeenten een interne verstoring van het stemproces. Het internetproject van Rijnland kost driehonderdduizend euro. Het project wordt gefinancierd door de Unie van waterschappen en Hhrs Rijnland. BZK is een bijdrage gevraagd die nog niet formeel is bekrachtigd. Verkeer en Waterstaat doet niet mee wegens het ontbreken van budget. |
Bouwman vult aan: "Wanneer de kiezers de stemsite http://www.internetstemmen.nl aanroepen, krijgen ze een stembiljet op hun scherm en kunnen ze ook klikken naar kandidaten en een stemwijzer. Het bijzondere is dat de kiezer, na de verkiezing, ook kan nagaan of zijn stem is meegeteld. We laten een aantal kandidaten deze controle na de verkiezingen uitvoeren. Dit kan omdat we een geanonimiseerd referentie- en controlebestand hebben vastgelegd. Eén miljoen kiezers en vijftig kandidaten betekent dat er vijftig miljoen unieke stemmen mogelijk zijn. Dat is vooraf berekend en vastgelegd. Daarnaast is ons voordeel dat we eenvoudig naar verschillende servers kunnen uitwijken in plaats van een centraal systeem te handhaven. We hebben ook geen DB2- of Oracle-databases nodig, we maken gebruik van eenvoudige servers."
Zware bewaking
Op de vraag wat er aan beveiliging wordt gedaan, antwoordt Bouwman: "Dit onderdeel nemen we heel serieus; de helft van de kosten wordt besteed aan bewaking en beheer. De risico’s zijn onderkend en er is alles aan gedaan om die zo klein mogelijk te houden. We zijn echter niet uniek. Iedereen die diensten aanbiedt via internet loopt het risico te worden aangevallen. Door de korte periode dat we in de lucht zijn kunnen wij ons wel zware bewaking permitteren, met heel specifiek toezicht. Voor bijvoorbeeld banken en postorderbedrijven is dit lastiger omdat die continu in de lucht zijn. Ons kiesproces duurt tien dagen. Daarnaast gaan we ervan uit dat in de piekperiodes elke seconde zo’n 25 mensen kunnen stemmen. Dat lijkt overdreven omdat de mensen tien dagen de tijd hebben om te stemmen. Door de publiekscampagne houden we echter rekening met een piekperiode. Dit betekent dat we een hostingbedrijf moeten hebben dat veel verkeer aan kan. Dat bedrijf moeten we nog kiezen."
Bouwman heeft bij de keuze van de systeembouwer bewust gekozen voor een klein, innovatief bedrijf. Na marktonderzoek kwam hij niet bij de grote it-bedrijven uit, maar bleken whizzkids uit Twente de meeste praktijkervaring te bezitten. Het bedrijf Alfa & Ariss uit het Overijsselse Hengelo tekent voor de bouw van het systeem. Bouwman: "Zij hebben in drie maanden het demonstratiemodel gebouwd. Dat gebruiken we om onze omgeving uit te leggen hoe het systeem werkt. We merken dat dit goed overkomt, de meeste mensen raken niet enthousiast van een functioneel ontwerp, maar wel als je laat zien hoe het werkt."
Kandidaatwijzer
Rijnland heeft besloten om de opkomst niet alleen te stimuleren met internetstemmen, maar ook met een publiekscampagne en een ondersteunende verkiezingssite waarop kiezers en kandidaten met elkaar in discussie kunnen gaan (http://www.rijnlandkiest.nl). In navolging van de gemeentelijke en landelijke verkiezingen wil Rijnland ook een stemwijzer inzetten. De stemwijzer is in de vijftien jaar van zijn bestaan uitgegroeid tot een van de meest gebruikte internetapplicaties. De stemwijzer zal bij de waterschapsverkiezingen ‘Kandidaatwijzer’ heten omdat de waterschappen geen partijen maar een personenstelsel kennen.< BR>
