De Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS), die het kabinet onlangs presenteerde, is effectiever uit te voeren als overheidspartijen scherpe keuzes maken en hun regierol beter vormgeven. Dit blijkt uit een open brief van het Adviescollege ICT-toetsing (AcICT) aan staatssecretaris Eddie van Marum (Digitalisering) en betrokken overheden. Belangrijkste aanbeveling: scherp de koers en prioriteitstelling aan en geef de NDS zo meer kans van slagen.
De strategie, ontwikkeld onder leiding van Van Marums voorganger Zsolt Szabó, laat de overheid grote stappen zetten als het gaat om zes prioriteiten. Dit zijn cloud, digitale weerbaarheid/autonomie, data, ai, het centraal zetten van burgers en ondernemers, alsmede digitaal vakmanschap.
Het Adviescollege raadt aan te focussen op de eerste twee thema’s en niet te veel hooi op de vork te nemen. Geef ‘cloud’ en ’digitale weerbaarheid en autonomie’ prioriteit vanwege hun urgentie en impact, zo luidt het advies. Extra aandacht wordt gevraagd voor bestaande systemen en gerichtere samenwerking. De zorg voor de bestaande systemen zou het startpunt moeten zijn voor de zes prioriteiten. Er is immers sprake van een bestaand, functionerend it-landschap; van een schone lei is geen sprake. Nieuwe technologieën moeten daar goed op aansluiten.
Realisatie
Het opstellen van de NDS is één ding, de realisatie ervan zal een grotere uitdaging zijn, waarschuwt het college. Maak de NDS meer werkbaar door helder te maken waar de uitvoering door overheidsorganisaties is te vereenvoudigen. Ook binnen de eerder genoemde zes hoofdthema’s is een scherpere prioriteitstelling gewenst.
De wijze van samenwerken tussen de verschillende overheidslagen is een heikel punt. Met urgentie dienen betrokken overheden daar helderheid in de uitvoering over te gaan geven.
Belangrijk is het concreet maken van de visie op één digitale overheid. Maak duidelijk wat dit betekent voor elke bestuurslaag, adviseert het AcICT. Kies passende samenwerkingsvormen; denk aan federatieve modellen of koplopers die anderen meenemen. Bij de thema’s cloud en digitale weerbaarheid/autonomie zouden één of enkele deskundige partijen het voortouw moeten nemen. De rest kan daarbij aansluiten. Bij ai kan een vrijere vorm van samenwerken worden gekozen omdat toepassing binnen de overheid nog in de kinderschoenen staat.
Lastig
Ook de politiek-bestuurlijke borging moet in orde zijn. Het blijkt lastig een cultuur van samenwerking te scheppen waar die voorheen niet bestond. AcICT liep tegen die taaie materie aan bij adviezen over het cio-stelsel. Hetzelfde gebeurde tijdens de nog steeds lopende discussie over de grenzen van autonomie van ministeries.
Maak duidelijke afspraken en zorg dat die worden uitgevoerd en nageleefd, maant de Adviescommissie. Ze vraagt betrokken partijen te laten zien hoe ze de actief sturende rol ‘met gezag’, zoals deze in de NDS is beschreven, vorm gaan geven. De vrijblijvendheid in uitvoering moet plaatsmaken voor handhaafbare afspraken. De overheden zouden zelf moeten aangeven hoe ze dat uitgangspunt denken te kunnen bereiken.
De in de NDS voorgestelde centrale regie betekent in de praktijk ook het inleveren van autonomie. De Adviescommissie zegt dat overheden daar ‘notoir slecht in zijn’. Ambtenaren hebben traditioneel moeite met het duidelijk aansturen en het delen van zeggenschap.
Heldere taakverdeling en actieve sturing zijn nodig om de NDS daadwerkelijk uitvoerbaar te maken. Als oplossing wordt voorgesteld een stevige structuur op te zetten. AcICT denkt daarbij aan een ‘magische driehoek’ van Kamercommissie, externe waakhond en een sturend departement.
