De denktank Clingendael, die zich richt op internationale politiek, diplomatie en veiligheid, vreest dat Rusland meer Nederlandse tieners gaat ronselen voor spionage. Aanleiding hiertoe is de recente aanhouding van twee Nederlandse knapen van zeventien jaar die verdacht worden van betrokkenheid bij heimelijke opdrachten. Met een wifi-sniffer brachten ze de netwerken van onder meer Europol en Eurojust in kaart. Zulke apparaten kunnen ook data onderscheppen.
Koen Aartsma, ‘senior research fellow – security unit (head of strategic foresight & intelligence programme) bij het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen (Clingendael), verwacht dat dit nog maar het begin is. Hij sprak dinsdag 30 september tijdens een bijeenkomst naar aanleiding van de One Conference in Den Haag.
Sinds de aanval van Rusland op Oekraïne let Nederland scherper op als Russische diplomaten ‘vermomde’ spionnen. Nu het voor Moskou niet meer zo gemakkelijk is spionnen naar het Westen te sturen, zijn Russische inlichtingendiensten andere methoden gaan gebruiken. Heel eenvoudig en effectief is de werving van Nederlandse jongeren via Telegram of gaming platforms. Online komen deze minderjarigen pro-Russische hackers en leeftijdgenoten tegen. Volgens de ouders van de twee tieners gebeurde dat ook met hun twee kinderen. Ze zouden op Telegram in contact zijn gekomen met een pro-Russische hacker die hen spionage-klussen aanbood. Onderzoeker Aartsma ziet hierin een patroon dat snel gemeengoed kan worden. ‘We gaan die modus operandi in de toekomst meer en meer zien.’
Geopolitieke ‘changement’
Clingendael maakt zich ook zorgen over de diepgaande geopolitieke ‘changement’ op het wereldtoneel. Rusland is veel minder geïsoleerd dan het Westen denkt. Op een kaart toonde Koen Aartsma, ‘senior research fellow – security unit (head of strategic foresight & intelligence programme) bij Clingendael, landen die in het Russische kamp terecht zijn gekomen of daar dichtbij in de buurt zijn. Niet alleen Iran, maar ook een groot aantal landen in Afrika raken meer georiënteerd op Rusland. Daar bevinden zich ook middelgrote mogendheden onder zoals Zuid-Afrika, Brazilië, India en Indonesië.
Het geopolitieke speelveld verruimt zich. Instituten zoals Clingendael moeten niet alleen meer landen volgen, maar ook meer zeer rijke en invloedrijke ondernemers gaan een rol spelen. Voorbeeld is Elon Musk die met SpaceX, Tesla, The Boring Company en X een rol gaat spelen in de cyberspace en geopolitiek. Zo verleent X toegang tot datacenters voor de training van ai. Daar kan ook geopolitiek aan te pas komen als bedrijven uit bepaalde landen minder prioriteit krijgen of zelfs worden uitgesloten.
Grenzen vervagen
Technologie en digitalisering komen steeds meer in de geopolitieke arena terecht, concludeert Maaike Okano-Heijmans, eveneens senior research fellow (geopolitics of technology and digitalisation-programma) ‘Het besef groeit dat cyber en geopolitiek zeer met elkaar verweven zijn,’ zegt zij. In het nieuwe geopolitieke tijdperk vervagen allerlei grenzen, wat bijvoorbeeld kan leiden tot hybride oorlogsvoering. Er komen grijze gebieden tussen de extremen van volledige vrede en totale oorlog; afschrikking werkt absoluut niet in cyberspace.
De ai-revolutie maakt alles nog lastiger want de vraag is wie we wel en niet kunnen vertrouwen. De roep om digitale soevereiniteit wordt groter. Mensen gaan gemakkelijk over op CoPilot. Maar alternatieven als Mistral Le Chat hebben een gering aantal gebruikers, aldus Okano-Heijmans. Zij kent maar één grote gebruiker uit Nederland. Alleen de Rijksgebouwendienst gebruikt dit Franse alternatief.
Aanvallen op edge-apparatuur
Veel zorgen maakt Clingendael zich over de kwetsbaarheid van apparatuur aan de rand van netwerken. Edge devices worden op industriële schaal aangevallen. Vorig jaar wees het ministerie van Defensie op Coathanger, een Chinese malware in de vorm van een ‘remote access Trojan’ (RAT) die speciaal was gericht op Fortigate apparatuur. Achter die aanval zat een statelijke actor uit China.
Het komt overigens niet vaak voor dat ministeries openlijk het land van afkomst noemen. Want landen als China staan er om bekend snel terug te slaan als deze transparantie hen niet zint. Dat kan leiden tot diplomatieke repercussies. Voor Rusland geldt dat minder omdat de diplomatieke betrekkingen met Moskou al dicht bij het nulpunt zitten.
Verdacht worden van betrokkenheid bij heimelijke opdrachten is nog niet het overtuigende bewijs dat op grote schaal Nederlandse tieners geronseld worden voor de Russische agenda. Want met een wifi-sniffer de draadloze netwerken van buitenaf in kaart brengen lijkt me meer om ‘warwalking’ te gaan. Opdracht hiertoe van vermeende pro-Russische hackers is een mooi verhaal maar zonder bewijs ook niet meer dan dat.
Heel anders ligt dat met de NCTV-medwerker Abderrahim El M. die in 2023 tegen de lamp liep toen hij op Schiphol met honderden staatsgeheime documenten aangehouden werd. En verder hebben we nog de invloed via culturele en religieuze instellingen want AIVD waarschuwt dat organisaties in Nederland die ideologisch verbonden zijn met Hamas niet alleen het democratische debat ondermijnen. Al Aqsa werd in 2003 op de sanctielijst gezet omdat ze een fondsenwervingskanaal voor Hamas waren en er werd in ons land actief geronseld voor de jihad in Syrië.
Het is niet onmogelijk dat tieners voor de Russische agenda geronseld worden maar geopolitieke ‘changement’ vanuit een affiniteit met een ideologie als het communisme ligt achter ons.