De Algemene Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (AIVD) en zijn militaire tegenhanger MIVD vinden dat de wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) op de schop moet. De nog amper vier jaar oude wetgeving, in de volksmond 'de sleepwet' genoemd, is volgens de organisaties in de praktijk buitengewoon lastig uitvoerbaar. De tekortkomingen spitsen zich toe op het gebruik van bulkdatasets.
De AIVD wijst in het jaarverslag op tekortkomingen die moeten worden opgelost met een wetswijziging. De dienst vindt dat het gebruik van bulkdata op één manier moet worden geregeld in de wet. De invulling van open normen blijkt te leiden tot oeverloze discussies met de toezichthouders. Ook de MIVD is gefrustreerd. Beide diensten voelen zich gesteund door de evaluatie van een onafhankelijke commissie onder leiding van Reneé Jones-Bos.
De huidige situatie blijkt bijna onwerkbaar. Belangrijk onderzoek dat aftappen of hacken vereist, moet soms achterwege blijven omdat de Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden (TIB) als poortwachter geen toestemming verleent. Met name over privacykwesties ontstaan aanvaringen, zeker als de kans bestaat dat diensten data delen met het buitenland. Ook over onderzoek dat nog wel was te doen, ontstaan regelmatig conflicten. De AIVD ligt met de TIB in de clinch over de Geautomatiseerde Data Analyse (GDA) waarbij algoritmes worden gebruikt om inzichten uit bergen gegevens te halen. Ook de verhouding met Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten (CTIVD) die achteraf controle uitoefent, is gespannen. De CTIVD vindt dat bulkdata te lang worden bewaard. De diensten weigeren deze te vernietigen.
Jihadisten
Kern van de problemen is dat beide toezichthouders willen dat de AIVD en MIVD zo gericht mogelijk data verzamelen, terwijl deze diensten menen dat dit niet altijd mogelijk is. In een samenleving die steeds meer digitale informatie gebruikt, speurt de AIVD naar dreigingen. Soms is het nodig een hele set gegevens te verzamelen om een beeld te krijgen van wat een of twee personen doen. Daartussen zitten ook gegevens van burgers die de AIVD niet op de korrel heeft en ook nooit zal onderzoeken.
De AIVD geeft in haar jaarverslag een voorbeeld van hoe bulkdata de dienst kunnen helpen. Zo raakte de dienst een groep jihadisten op het spoor die telkens tussen dezelfde twee telefoonmasten samenkwamen. Door het register van de Kamer van Koophandel erop na te slaan, kwam de AIVD uit bij een groepslid die precies in dat gebied een pand huurde. Uit nader onderzoek bleek dat dit pand de locatie van de bijeenkomsten was. Zonder de bulkdataset (het KvK-register) was deze locatie nooit gevonden.
Geen alternatief
In de NRC stellen de AIVD en MIVD dat bulkdatasets vooral bij onderzoek in het buitenland onmisbaar zijn. Vaak is er geen alternatief. AIVD-baas Erik Akerboom verklaart de oplopende spanningen met beide toezichthouders uit de open normen in de wet. Destijds was dat uitdrukkelijk de wens van de AIVD omdat met open normen beter de technologische ontwikkeling valt te volgen. Maar niet voorzien was dat de invulling van open normen tot zoveel discussies met de toezichthouders zou leiden.
