Keuzes maken voor digitale koppositie Nederland

Na deze zomer zal het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) een brede beleidsvisie bekend maken in een nieuwe nota Mobiele Communicatie, als kader voor de aanstaande veiling van het spectrum voor mobiele communicatie. In andere landen zijn deze veilingen al gehouden. Nederland dreigt achterop te komen, ook omdat een deel van dit spectrum nog door defensie in Groningen gebruikt wordt. De politiek focust hierop, maar voor de koplopers positie zijn ook andere elementen belangrijk.

De veiling zal 5G, de vijfde generatie mobiele technologie, mogelijk maken. Van de nieuwe toepassingsgebieden van 5G, zoals autonoom rijden, zijn slechts contourenzichtbaar, maar zodra de technologie beschikbaar is, zullen toepassingen ontwikkeld worden. Een parallel met begin jaren negentig, toen onduidelijk was hoe mobiel en internet zich zouden ontwikkelen, ligt voor de hand. In die periode is Nederland digitale koploper geworden, door een markt dynamiek van investeringen, innovatie en grootschalig gebruik.

Nieuwe aanbieders belangrijk

Investeringen worden gedreven door concurrentie, die door de recente overname van Tele2 door T-Mobile, verminderd is. Daarom zijn toetreders belangrijk, maar die kans lijkt beperkt, omdat EZK een landelijke dekkingsverplichting zal gaan vragen bij de nog uit te geven vergunningen. Die dekking vergt ongeveer een miljard euro voor de infrastructuur, een groot risico voor een toetreder. Deze investeringskosten zijn substantieel omdat er ruwweg vijf maal zoveel antennes, dan er nu al zijn, op nieuwe plekken moeten komen. Vanwege de grote data volumes moeten deze antennes ook op glasvezel aangesloten worden. Zonder nieuwe spelers zullen bestaande operators de huidige netwerken eerst volledige afschrijven en slechts incrementeel in nieuwe infrastructuur investeren.

De toetredingsdrempel kan verlaagd worden door vergunningen voor geografisch beperkte gebieden te veilen, bijv. langs de snelwegen. In Frankrijk zijn geografisch beperkte vergunningen al uitgegeven. Voor toetreding moeten geografisch beperkte vergunningen wel exclusief voor nieuwkomers zijn. Door deelvergunningen kunnen ook andere stakeholders, zoals logistieke bedrijven of autofabrikanten meedoen, al dan niet in samenwerkingsverbanden, waardoor nieuwe financieringsbronnen en toepassingen naar voren kunnen komen.

Een voorbeeld van innovatieve ontwikkelingen is te vinden in Amsterdam en Den Haag, waar in 5G pilots, lantarenpalen en zitbanken als opstelpunten voor antennes gebruikt worden. Dit soort smart nodes dragen ook bij aan de ontwikkeling naar Smart Cities, waarbij ICT bijdraagt aan bijv. het optimaliseren van openbaar onderhoud. Maar smart nodes staan haaks op de taak gerichte organisatie van gemeentes, waarbij sommige taken, zoals verlichting ook nog uitbesteed zijn.

Ook minder innovatieve punten vragen om aandacht voor een aantrekkelijke investeringsmarkt. Tussen gemeentes zijn bijvoorbeeld variaties in voorwaarden om glasvezel netwerken aan te leggen, welke in verschillende handleidingen uiteengezet zijn. De VNG heeft wel richtlijnen gemaakt, maar veel gemeentes hebben deze, in hun autonomie beperkt opgevolgd, wat tot versplintering en verhoging van kosten leidt. De aanstaande omgevingswet kan deze versplintering nog verder versterken. Een verplichte landelijke harmonisatie ligt voor de hand.

Landelijke harmonisatie is ook nodig op het gebied van volksgezondheid. In gemeentes ontstaat regelmatig een emotionele polemiek rond de plaats van antennes en straling, wat tot lange inspraakcycli leidt. De verdichting van antennes kan dit versterken. Nederland is een van de weinige Europese landen, waar amper nationaal stralingsbeleid gevoerd wordt. In Vlaanderen zijn uit voorzorg strenge normen verplicht voor bijv. de afstand tot schoolgebouwen. Een strikt landelijk beleid voorkomt lange debatten en schept een duidelijke markt.

Om de groei van 5G en ontwikkeling naar Smart Cities te stimuleren is een integratie van beleid nodig. Hier kunnen ook verschillende publieke organisaties met netwerken, zoals waterschappen, bij betrokken worden. Een omvattend plan schept goede voorwaarden voor de ontwikkeling van 5G en Smart Cities, die tot nu toe in Nederland beperkt is tot studies en pilots. Daarnaast kunnen overheden ook aanjager worden van groei door innovatieve aankopen, als alternatief voor de sturende, top down benadering in China.

Een integrale en meer sturende aanpak, een digitaal deltaplan, is essentieel voor de snelheid. We moeten samen aan de slag, voor een goede plaats in de digitale koplopergroep.

Kees Mulder, algemeen directeur van Ascolo en gemeenteraadslid in Zeist