Bruggen bouwen in het gegevenslandschap

Het stelsel van basisregistraties moet worden doorontwikkeld naar een vernieuwd gegevenslandschap voor de lokale en centrale overheid waarin meer gegevens toegankelijk en bruikbaar zijn voor zowel burgers en bedrijven als de overheid zelf. Voor die uitdaging staat Michiel Borgers, eindverantwoordelijke voor het programma Gegevenslandschap Overheid.

Volgens Borgers verandert de maatschappij in rap tempo in een open netwerksamenleving, waarin burgers en bedrijven zelf regie willen hebben over gegevens. Om het gegevenslandschap meer open te maken, is zijn rol die van bruggenbouwer tussen álle overheidsorganisaties. ‘Departementen, uitvoeringsorganisaties, gemeenten, provincies, waterschappen; ga die allemaal maar eens bereiken, dat vergt heel veel afstemming.’ Noodzakelijk, want ‘transparantie naar burgers en bedrijven is onmogelijk, als de overheid zelf geen overzicht heeft op haar eigen informatiestromen en gegevensuitwisselingen.’

Om het gewenste gegevenslandschap te bereiken, zijn door negentien bestuurders uit de gehele overheid, die samen het opdrachtgeverschap invullen, drie hoofddoelen gedefinieerd: de toegankelijkheid verbreden, kwaliteit verbeteren en transparantie vergroten.

Borgers: ‘De betrokken partijen uit de overheid hebben een aantal fundamentele afspraken gemaakt. De realiteit is: de wereld is niet maakbaar en verandert snel. We maken dus ook geen roadmap voor de komende vier jaar. We pakken gewoon projecten op. Het ene project is in twee maanden klaar, het andere duurt drie jaar. Een tweede belangrijk uitgangspunt is: we doen het samen. Dat elke organisatie zijn eigen tempo en vraagstukken heeft, dat is een realiteit. Als dat je uitgangspunt is, krijg je ook een andere aanpak, een ander ambitieniveau. Dat geeft rust in de gesprekken. En ik kan je verklappen, waar we over vier jaar ook zullen staan: het zal nooit af zijn. We werken in de realiteit van een continue bètaversie.’

Vernieuwing langs dertien projecten

Tijdens een heisessie eerder dit jaar, hebben we samen met de negentien opdrachtgevers besproken hoe het vernieuwde gegevenslandschap van de overheid eruit zou kunnen zien. Er zijn daartoe dertien concrete projecten gedefinieerd. Een eerste betreft de implementatie van de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG). De privacywet die per 25 mei 2018 van kracht wordt binnen de Europese Unie (EU). De AVG vervangt in Nederland de Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp).

‘Hierbij speelt vooral: heb je inzicht in welke gegevens je tot je beschikking hebt, hoe ze door de overheid stromen en aan wie je ze hebt verstrekt? De kern van het probleem is dat we nu geen foto kunnen maken van ons gegevenslandschap en de bijbehorende gegevensstromen. We hebben daarom een factsheet gemaakt en ook een handreiking voor implementatie opgesteld. In het algemeen geldt dat als je de Wbp hebt geïmplementeerd, de implementatie van de AVG niet zo heel spannend is. Het blijkt echter dat veel overheden de Wbp erg dun hebben geïmplementeerd en ze straks, met de AVG, juridisch er niet meer omheen kunnen: geven van transparantie. Daar staat dus een hoge druk op.’

Gegevens (her)gebruiken

Een andere actie betreft ‘Kaders voor gebruik’. ‘Dat gaat over de vraag: we willen gegevens (her)gebruiken, maar hoe kunnen we dat zorgvuldig doen? De Belastingdienst heeft hiervoor al eerder een tool ontwikkeld en die heet ‘Willen, mogen, kunnen’. Ergo: wanneer zou ik gegevens moeten willen gebruiken, wanneer mag ik ze gebruiken en wanneer kan ik ze gebruiken? En willen is dan de ethische kant, mogen is de juridische kant, en kunnen is de technische en organisatorische kant.’

‘Die tool is door onze projectgroep uitgebreid en generiek gemaakt en is inmiddels bij vier domeinen geïmplementeerd, waaronder het Geo-domein. Dus ook in een andere context blijkt het gewoon te werken. We zien dit als een concreet resultaat dat we nu kunnen teruggeven aan collega’s binnen de overheid. Veel partijen zitten met dit soort vragen, zijn het wiel opnieuw aan het uitvinden. Dit product ligt kant-en-klaar op de plank, ze kunnen het gebruiken en er ondersteuning bij krijgen.’

Borgers vervolgt: ‘Zo hebben we ook een analysetool ontwikkeld die we organisaties aanbieden om inzicht te krijgen in waar ze staan ten opzichte van de doelen kwaliteit, transparantie en toegankelijkheid. En het leuke is: we houden organisaties daarmee een spiegel voor, maar stimuleren hen ook om intern het gesprek te gaan voeren. Dat past in onze filosofie van een netwerkorganisatie waarin je elkaar nodig hebt en elkaar helpt in het groeien en ontwikkelen.’

Persoonlijk datamanagement

Voor persoonlijk datamanagement (PDM) is overheidsbreed het programma ‘Burgers en bedrijven in regie op hun gegevens’ ingeregeld. Douwe Leguit is binnen BZK (DG Overheidsorganisatie, directie Informatiesamenleving en Overheid) de trekker hiervan. Bij persoonlijk datamanagement staan burger en bedrijf centraal. Momenteel worden de mogelijkheden voor het delen van gegevens verkend. Zo wordt bezien of een burger toegang is te verlenen tot de gegevens die bij de overheid over hem worden vastgelegd en beheerd. Hij zou dan op eenvoudige en overzichtelijke wijze zelf gevalideerde gegevens uit een door hem te bepalen bron (digitaal) kunnen aanleveren aan een derde partij. PDM is met name gericht op het delen van informatie, maar stelt de overheid mogelijk ook in staat om beter te voldoen aan het recht op inzage en correctie. De resultaten van het programma vormen dan ook input voor de verdere beleidsverkenning rondom dit thema. ’Ook vanuit ons programma ondersteunen we die lijn volledig’, zegt Borgers. ’Ik ben daarbij vooral verantwoordelijk om de onderkant en de randvoorwaarden te regelen. Dat kan een stukje techniek zijn, maar ook een experimenteerruimte om een pilot op te zetten of een proof of concept te ontwikkelen. Iedereen die wil meehelpen om dit soort dingen van de grond te tillen: graag! We moeten het samen doen.’

Dit artikel is ook te lezen in GOV magazine nummer 12 van Atos.