Zelfs mondiaal is de doelgroep ijkpunt

"Als ik iets aan u wil verkopen spreek ik uw taal. Als ik iets koop ‘dann müssen Sie Deutsch sprechen’." Het is al een oude uitspraak van Willy Brandt, voormalig Bondskanselier van (toen nog) West-Duitsland. Maar de essentie van globaliseren had hij niet krachtiger kunnen verwoorden. Bij het vermarkten van een product geldt de doelgroep als ijkpunt, schrijft. Diederik Ludwig. Organisaties zullen, waar mogelijk, hun producten moeten afstemmen op de klant. Dit is bij uitstek het geval bij software en websites, producten die de internationalisering van de markt gestalte geven. Lokalisatie begint al in een vroeg stadium.

Wat levert het me uiteindelijk op? Het is de eerste vraag die het management stelt bij de overweging te internationaliseren. Immers, ook bij het betreden van de internationale markt blijft het voornaamste streven toch kosteneffectiviteit en ‘return on investments’. Een logische vervolgredenering bij het drukken van de kosten zal zijn: is het ‘lokaal vermarkten’ of lokaliseren eigenlijk wel nodig? Is voor zowel softwareproducten als het web op vrij korte termijn het Engels niet de voertaal? Daarop is een kort antwoord mogelijk: nee.
Nederland is geen graadmeter, de situatie in vooral Nederland en de Scandinavische landen geeft een vertekend beeld. Dit zijn de bevolkingsgroepen die de uitzondering op de regel vormen. In het overgrote deel van de wereld verwacht de PC-gebruiker in de moedertaal te worden benaderd. Dat betekent dus lokaliseren, het beschikbaar maken van vertaalde versies van applicaties en websites. En dat kost geld, zelfs de zuinigste ondernemer zal het moeten beamen en accepteren. Globalisatie is dan ook een strategische beslissing, die juist in een vroeg stadium investeringen vraagt.

Begin van een traject

Een eerste vereiste is een grondige analyse van het te lokaliseren product. Daarbij komen aspecten als taal, gebruik, programmacodering en technologie aan de orde. Deze analyse moet zeer nauwkeurig worden uitgevoerd, liefst door specialisten. Slechts dan kunnen de kosten en duur van het project enigszins betrouwbaar in beeld worden gebracht. Het is heel goed mogelijk dat er in deze fase aspecten komen bovendrijven die voorheen onbekend waren. En die het hele project in een ander daglicht stellen, misschien zelfs wel onhaalbaar maken. Tijd en geld, in deze fase geïnvesteerd, verdienen zich in een later stadium absoluut terug.
Bij lokaliseren is het moment van investeren van doorslaggevend belang. Vaak verdwijnt er, door onbekendheid met de materie, veel te laat veel te veel geld in zeer uitgebreide vertaalprojecten, aangezien de algemeen geldende indruk is dat men met louter de vertaling van het materiaal klaar is. Terwijl lokaliseren een heel ander uitgangspunt kent. Want wat gebeurt er bij updates en andere tussentijdse wijzigingen? Dan moet het hele traject opnieuw worden doorlopen. Het principe van lokaliseren is juist te investeren in de bron, om uiteindelijk te kunnen besparen. Vertalen vormt binnen dat traject slechts één van de werkzaamheden, die overigens in de loop van de tijd, bij updates en aanpassingen, steeds verder zullen afnemen.

Codering en tekst scheiden

Op zich is het logisch winst te boeken door dubbel werk te vermijden. Dit betekent al in een zo vroeg mogelijk stadium onderscheid maken tussen universeel en taalspecifiek materiaal. Ruwweg zal het hier gaan om het splitsen van tekst en codering. De softwarematige aansturing achter het programma kan immers voor alle taalversies intact blijven. Reden om software-engineers en lokalisatiespecialisten al bij de opzet van programmatuur te laten samenwerken. Om de software zo in te kunnen richten dat de tekst snel, eenvoudig en volledig te scheiden is van de aansturing van uiterlijk en functionaliteit.
Vertalen vormt één van de bestanddelen binnen het totale lokalisatietraject. Een belangrijk bestanddeel, dat zeker, aangezien het vooral gaat om de tekstuele communicatie met de gebruiker. Daarom maakt de lokalisatiedeskundige gebruik van gespecialiseerde vertalers. Zij moeten bekend zijn met het medium, inzicht hebben in de wensen van de gebruiker, de terminologie beheersen en kunnen werken met de benodigde vertaalprogramma’s. Het materiaal dat de vertaler krijgt aangeleverd is bij voorkeur ontdaan van alle coderingen. Dat werkt sneller en sluit aantasting van de taalonafhankelijke programmatuur uit.

Ideale mix

Lokalisatie bestaat eigenlijk uit het optimaal op elkaar afstemmen van alle erbij betrokken kennisgebieden en werkzaamheden. Daarom is er zo’n belangrijke rol weggelegd voor project management en coördinatie. De te boeken winst kan enorm zijn, in zowel tijd als geld:

• Scheiding van verantwoordelijkheden. De te vertalen tekstgedeeltes zijn probleemloos te scheiden van de codering waarin ze ingebed liggen. Hierdoor blijven vertalen en programmeren verschillende disciplines die ook niet in één persoon verenigd zouden moeten zijn.
  
• Delen van terminologielijsten. Centraal gebruik van terminologielijsten bespaart veel tijd. Dit komt nog eens extra naar voren als gedurende een lokalisatietraject een wijziging in de gebruikte terminologie optreedt.
  
• Gelijktijdige lancering. Doordat de programmatuur voor alle talen gelijk blijft, kan een vrijwel parallelle ontwikkeling plaatsvinden van de diverse taalversies. Dit maakt gelijktijdige lancering mogelijk.
  
• Updates eenvoudig te verwerken. Nieuw toegevoegde tekst is probleemloos te extraheren uit de totale programmatuur, en onmiddellijk klaar voor bewerking met de beschikbare vertaaltools, zoals onder meer vertaalgeheugens.

Investeren om te besparen

De markt vraagt om software en websites in de moedertaal van de doelgroep. Daarmee zijn vanzelfsprekend investeringen gemoeid. Om ervan verzekerd te zijn dat die investeringen daadwerkelijk verantwoord zijn, is het noodzakelijk om in een zo vroeg mogelijk stadium een nauwkeurig lokalisatietraject uit te stippelen. Hoe later dit gebeurt, hoe hoger de uiteindelijk gepresenteerde rekening zal blijken te zijn. Ook bij reeds bestaande applicaties is het meestal verstandiger om te beginnen met het aanpassen van de architectuur. Pas de volgende stap zal dan het vertalen zijn. Direct klakkeloos beginnen met vertalen heeft vaak tot gevolg dat alle benodigde aanpassingen per taal moeten worden doorgevoerd.
Een vooraf door specialisten uitgevoerde lokalisatie-analyse geeft een helder beeld van de stand van zaken en een gedetailleerd advies over het te volgen traject. Op die manier zijn onverwachte verrassingen in een later stadium vrijwel volledig uit te sluiten.
 
Diederik Ludwig,
medewerker Scriptware
 
Mondiaal, internationaal en lokaal
Globaliseren (in de internationale vakliteratuur aangeduid met G11N) is in feite de strategische beslissing om te internationaliseren. Drijfveer voor deze beslissing kunnen de kansen op de internationale markt zijn die zich aanbieden. Maar het uitgestippelde beleid kan ook noodzakelijk zijn om de concurrentie voor te blijven of ten minste te volgen. Globaliseren gaat vooraf aan internationaliseren.

Internationaliseren (in de internationale vakliteratuur aangeduid met I18N) is het proces van ontwerp en implementatie van een cultureel en technisch zo ‘neutraal’ mogelijk product. Met een weldoordachte internationalisatie als basis zal een product relatief eenvoudig zijn te lokaliseren voor een specifieke markt of cultuur. Dit resulteert in een substantiële besparing van tijd, middelen, en dus geld. Bovendien kunnen organisaties de ’time-to-market’ van hun producten aanzienlijk inkorten.
Internationalisatie is inmiddels zo ver gevorderd, dat grote software-uitgevers binnen een maand na het uitkomen van de originele versie ook met dertig verschillende gelokaliseerde versies op de markt kunnen komen. Internationaliseren gaat vooraf aan lokaliseren.
 
Lokaliseren (in de internationale vakliteratuur aangeduid met L10N) is het aanpassingsproces van een product om het met betrekking tot taal, cultuur en andere vereisten aan te laten sluiten bij een specifieke doelomgeving of -markt. Het merendeel van de gelokaliseerde producten wordt gevormd door softwarepakketten en websites. Na een goede lokalisatie zal een product wat betreft taalgebruik en uitstraling niet meer zijn te onderscheiden van een authentiek product van de lokale markt.
 
Software-engineers, vormgevers en vertalers moeten bij het lokaliseren van software of website met diverse aspecten rekening houden:

• Voldoende ruimte voor de vertaler. Terminologie kan per taal nogal uiteenlopen in lengte. De knop die in een Engelstalig programma ‘Add’ heet, moet voldoende ruimte bieden om in het Nederlands ‘Toevoegen’ te kunnen heten.
  
• Lokaliseren beeldmateriaal. De bij het ontwerp gebruikte afbeeldingen kunnen het best zo neutraal mogelijk zijn. Of ze moeten per taal worden aangepast. Een opgestoken duim bijvoorbeeld geeft in het Westen blijk van opperste tevredenheid. In Islamitische landen betekent het echter hetzelfde als bij ons het opsteken van de middelvinger. De scheidslijn kan echter ook dichter bij huis lopen. Het tegen elkaar zetten van duim en wijsvinger betekent bij ons ‘perfect’ of ‘OK’, maar in Frankrijk staat het voor ‘nul’ of ‘waardeloos’.
  
• Beschikbare ruimte staat vast. Vertalers van hun kant moeten ook werken binnen de ruimte die hen ter beschikking staat. Het Engels is zonder meer kort en bondig. Het Nederlands heeft iets meer ruimte nodig, maar echt problematisch kan het verschil worden met talen als het Duits, Italiaans en Fins. Het vergt van de vertalers de flexibiliteit om de boodschap compact te formuleren.

• De internationalisering van Internet gaat de komende jaren zeer snel. Voor 2005 wordt het aantal Internetgebruikers geschat op 1 miljard, waarvan 70 procent tegen die tijd niet Engelstalig zal zijn.
  
• Websites gaan op steeds grotere schaal dienen als hulpmiddel bij de marketing.
  
• Bij zakelijk gebruik is aangetoond dat bezoekers twee keer zo lang blijven hangen op een site in hun moedertaal. De kans op een positieve respons is zelfs drie maal groter.
  
• De verwachte omzet in e-commerce in 2001 is 1,2 biljoen dollar (een slordige 2400 miljard gulden).