'Automatiseren met rendement': onwetenschappelijk proefschrift

Zo'n zeven jaar zijn ze met hun proefschrift bezig geweest. Maar eind 1998 was het zover. Met goedkeuring van de hooggeleerde promotores Ribbers en Bemelmans promoveerden René Wolfsen en Randy Lobry tot doctores in de economische wetenschappen. Dat gebeurde op vrijdag 19 februari van dit jaar in de aula van de Katholieke Universiteit Brabant in Tilburg.

Automatiseren met rendement heet het proefschrift. Met als ondertitel Information Economics: een aanpak voor beter financieel management van automatiseringsprojecten. 'Kat in 't bakkie' voor iedereen die te maken heeft met IT-investeringen.
De laatste jaren wordt er steeds meer een kwantitatieve onderbouwing gevraagd van de kosten en baten van IT-investeringen. De promovendi hebben de behoefte onderkend aan 'een op ervaring gebaseerde en praktijkgerichte aanpak die helpt om niet rendabele automatiseringsprojecten te voorkomen en in potentie rendabele projecten daadwerkelijk hun rendement te laten opleveren'. Het doel van het boek is dan ook 'een praktische aanpak te bieden voor het financieel management van automatiseringsprojecten, voorzien van alle relevante methoden en technieken die daarbij bruikbaar zijn'.
Die methoden en technieken komen in Deel III van het boek aan de orde, dat door de auteurs nadrukkelijk is bedoeld als naslagwerk. Zij geven een overzicht van bijna vijftig technieken voor investeringsselectie, projectbegroting, projectbeheersing en projectevaluatie. In Deel I wordt geanalyseerd wat er in de praktijk vaak fout gaat bij IT-projecten en waarom. Aan de hand van literatuurstudie, eigen ervaringen en gesprekken met collega's en klanten is een lijst van 17 faalfactoren opgesteld. Daarvoor is onder meer een database aangelegd van 112 IT-projecten waarbij de auteurs in de periode 1985-1995 zelf betrokken zijn geweest. De auteurs hebben de faalfactoren voorgelegd aan een panel van vijftien IT-, algemeen en financieel managers. Zij noemen dat de plausibiliteitstoetsing, die in deel IV van het proefschrift wordt weergegeven.
Lobry en Wolfsen hebben een aanpak ontwikkeld die bestaat uit 'een combinatie van zienswijzen, methoden, technieken, invalshoeken en overige hulpmiddelen die de gebruiker in staat stellen om zoveel mogelijk in te spelen c.q. rekening te houden met veel voorkomende succes- en faalfactoren van automatisering(sprojecten)'. Die aanpak richt zich met name op de financiële aspecten van de informatietechnologie: 'information economics'. Nadat Wolfsen en Lobry eerst de 'Tien Geboden voor de automatisering' hebben geformuleerd, werken zij in Deel II hun praktijkgerichte aanpak verder uit. Het gaat in het bijzonder om projectselectie en 'management en rendementsbepaling, -beheersing en 'evaluatie.
Het boek richt zich, zo staat in de inleiding te lezen, in eerste instantie op het bedrijfsleven. Het is een goede zaak wanneer mensen een brug proberen te slaan tussen de theorie en de praktijk. Lobry en Wolfsen hebben veel van hun werk aan het proefschrift verricht als adviseurs bij Twijnstra Gudde management consultants. Hun noeste arbeid aan een promotie-onderzoek zou een uitgelezen kans zijn geweest om hun dagelijks werk in een wetenschappelijk kader te plaatsen. Dat is echter in geen enkel opzicht gebeurd. Zeker, het is een nuttig en handig leer- en handboek voor iedereen die zich met het financieel managen van IT-projecten moet bezighouden. De auteurs hebben veel gelezen. Daarbij valt op dat ze heel veel secundaire literatuur hebben doorgeworsteld en bijvoorbeeld een belangrijk wetenschappelijk werk als 'The long and winding road from IT-investment to business performance' van Diana Hoogeveen niet op de literatuurlijst hebben gezet. Ze hebben een automatiserings- en opbrengstenchecklist samengesteld en een hele summiere analyse gemaakt van 112 IT-projecten op grond waarvan ze tot 17 faalfactoren komen. Tenslotte hebben ze hun mening getoetst aan die van 15 topmanagers. De aanpak die zij voorstaan en uitgebreid in deel II beschrijven is een onduidelijk samenraapsel van de eigen opvattingen en datgene wat ze in de literatuur zijn tegengekomen, dat op geen enkele manier is onderbouwd. En dus nauwelijks te verifiëren. Voor een groot deel komt dat door het ontbreken van voetnoten en door een zeer slordige literatuurlijst, waar soms wel de auteursnaam staat vermeld, maar geen boektitel. Of wel een boektitel, maar geen uitgever. Of wel een uitgever, maar geen jaar van uitgave. Of wel een krantentitel, maar geen datumvermelding. Of dezelfde auteurs met verschillend gespelde namen.
De enige voetnoten die in het boek staan, zijn aforismen, citaten, spreekwoorden en andere korte teksten afkomstig uit de verzameling van Wolfsen. De auteurs hebben zich heel veel moeite getroost, zodat het unfair is om te zeggen dat hun boek niet boven het niveau van een Succes-agenda uitstijgt. Als praktijk-handboek geeft het een uitstekend overzicht van alles wat te maken heeft met het financieel managen van IT-projecten. Maar het is geen wetenschappelijk onderzoek en dus geen promotie waardig. Dat mag de promotiecommissie zich aanrekenen.
 
Cok de Zwart
 
Automatiseren met rendement. Information Economics: een aanpak voor beter financieel management van automatiseringsprojecten. René Wolfsen en Randy Lobry. Uitgever Kluwer, Deventer, 1998.
ISBN 90 267 29715.