Witwassen van geld heeft meer met criminaliteit te maken dan met het streven naar een schoner milieu. Met behulp van speciale systemen kunnen banken onwettige activiteiten signaleren. Een consultant van DCE beschrijft een onderzoek door zijn bedrijf naar elf aml-systemen.
De bestrijding van witwassen van geld (money laundering) krijgt steeds meer aandacht. Het Basel Comité heeft vorig jaar het document ‘Customer due diligence for banks’ opgesteld en het Fatf heeft in juni van dit jaar zijn jaarraport 2002 uitgebracht. Beide organisaties stellen in deze documenten aangescherpte regels voor aan nationale regelgevende instanties, zoals De Nederlandsche Bank (DNB). DNB heeft onlangs de banken en kredietinstellingen geïnformeerd over het onderwerp ‘customer due dilligence’ [1]. De banken ontvingen daartoe het rapport van het Basel Comité. Zij moeten voor 1 januari 2003 analyseren in hoeverre de in het rapport opgenomen aanbevelingen tot aanvullende maatregelen leiden. De invoering van deze maatregelen dient zo mogelijk op 1 juli 2003 (en uiterlijk december 2003) afgerond te zijn.[1]
‘Money laundering’ De definitie die het NIBE-SVV gebruikt voor ‘money laundering’ is: Het (onopgemerkt) verplaatsen en/of in het legale betalingsverkeer brengen van inkomsten verkregen uit criminele activiteiten en het vervolgens geven van een legale bestemming aan deze inkomsten, waarbij de illegale herkomst is versluierd [4]. |
Aan twintig leveranciers van aml-software is een vragenlijst gestuurd. Elf leveranciers (55 procent) hebben de vragenlijsten beantwoord [2].
De markt voor aml is nog jong, en er treden regelmatig nieuwe leveranciers toe tot deze markt, een duidelijk gevolg van de toenemende aandacht voor de bestrijding van witwaspraktijken. De regelgeving op dit gebied is nieuw en zal in de toekomst verder aangescherpt worden. Het is daarom belangrijk dat een leverancier gezond en solide is en ook in de toekomst zijn systeem kan aanpassen aan nieuwe regels. Goede referenties zijn hiervoor cruciaal. Slechts vier leveranciers uit het onderzoek zijn langer dan vijf jaar op de markt actief. Zeven leveranciers bestaan korter dan vijf jaar, waarvan er twee korter dan twee jaar op de aml-markt actief zijn.
Voor vier leveranciers is aml-software de kernactiviteit, de zeven andere geven aan dat het bouwen van analytische omgevingen de kernactiviteit is en dat witwassen één van deze omgevingen is. Eén leverancier biedt ‘witwassen’ aan als een enkele module, terwijl de aml-systemen van de overige leveranciers juist modulair opgebouwd zijn. Als niet alle functionaliteit benodigd is, of als de functionaliteit pas in de toekomst benodigd is, is een modulair systeem een pre. Zo’n systeem hoeft immers niet per se in één keer in zijn geheel aangeschaft te worden.
De leveranciers hebben de meeste klanten in Amerika, gevolgd door Europa en Zuidoost-Azië. In de Benelux is het aantal klanten een stuk geringer. In Nederland zien we dat de leveranciers nog weinig financiële instellingen als klant hebben.
Witwassen in drie fasen Ontstaan en plaatsing. Via een criminele activiteit verkregen gelden worden fysiek geïntroduceerd bij financiële instellingen. Bijvoorbeeld via een storting of een reeks van stortingen aan de balie. Versluiering. Het verband tussen de criminele gelden en de illegale activiteiten wordt zoveel mogelijk verdonkeremaand met behulp van een reeks complexe financiële transacties. De herkomst en de bestemming van het bedrag zijn daarna soms bijna niet meer te achterhalen. Bestemming. De van oorsprong illegale gelden worden in het normale economische verkeer teruggebracht. Vervolgens kunnen deze weer worden aangewend voor bijvoorbeeld de aanschaf van luxegoederen of de financiering van criminele activiteiten. |
Gebruik van kunstmatige intelligentie
Profielen zijn, naast regels en cases, de kern van een aml-systeem en kunnen middels statistische technieken of artificiële intelligentie (ai) opgesteld worden.
Statistische technieken bevatten standaard statistische methoden, waaronder gemiddelde en spreiding.
Ai maakt gebruik van datamining-technieken. Ai is een belangrijk wapen tegen witwassen, omdat de betrokken entiteiten, transacties, locaties en instituten continu wisselen. Pakketten die van ai-technieken gebruikmaken, leveren doorgaans zeer nauwkeurige profielen [3] en bieden de mogelijkheid om transacties beter te volgen. Deze profielen kunnen bovendien steeds aangepast en verbeterd worden op basis van de transactiehistorie.
Een neuraal netwerk is een vorm van ai die nog nauwkeuriger is. Deze vorm is gebaseerd op de neurofysiologie van hersenen. Het systeem leert het patroon van de cliënt. Als het patroon verschuift zal het systeem dit herkennen en indien nodig het profiel van de cliënt automatisch aanpassen, of de verschuiving melden als ongebruikelijk. Nadelen van neurale netwerken zijn, dat het systeem eerst getraind moet worden, de profielen vaak moeilijk te begrijpen zijn en het meestal niet eenvoudig uit te leggen is waarom een gedetecteerde transactie ongebruikelijk is.
Profielen worden door vier leveranciers statistisch en door vijf leveranciers zowel statistisch als via ai opgebouwd. De twee andere leveranciers gebruiken andere ‘datamining’-technieken voor het opstellen van de profielen. Zeven leveranciers bieden de mogelijkheid om neurale netwerken te gebruiken.
Voor het bouwen van een profiel van een cliënt zijn historische transactiedata nodig. Hoe meer historische transactiedata beschikbaar zijn, des te nauwkeuriger het profiel in principe kan zijn. De hoeveelheid benodigde transactiedata voor het bouwen van een profiel verschilt aanzienlijk per systeem en loopt uiteen van 3 tot 48 maanden.
Het aanpassen van de opgestelde regels, gevallen en profielen is belangrijk in verband met veranderingen in de regelgeving en de uitgaven- en inkomstenpatronen van cliënten en criminelen. Aanpassingen kunnen bij negen systemen door zowel de gebruiker als de leverancier gedaan worden. Sommige leveranciers bieden de mogelijkheid om een abonnement te nemen op aanpassingen van regels, cases en profielen. In dat geval past de leverancier wijzigingen zonder extra kosten aan. In slechts één geval is het alleen mogelijk om aanpassingen door de leverancier te laten doen. Dit is niet per se nadelig, omdat het opstellen van profielen vaak een gedegen kennis vergt van de materie, die niet altijd voorhanden is binnen de eigen organisatie.
Aantal transacties
Het aantal transacties dat een bank dagelijks verwerkt is groot. De aml-systemen moeten ze kunnen verwerken zonder dat er vertraging in de transactiestromen ontstaat. Het aantal transacties dat de systemen per dag aan- kunnen, loopt uiteen van twee miljoen tot onbeperkt. Drie leveranciers geven aan dat het aantal afhankelijk is van de gebruikte hardware. Zeven systemen kunnen tien miljoen of meer transacties per dag verwerken.
Detectie van ongebruikelijke transacties Criminelen zijn intelligent en gebruiken witwasmethodes die moeilijk herkenbaar zijn. Om witwassen te detecteren zijn goede ‘state-of-the-art’-systemen nodig. Het is namelijk niet simpelweg de bedoeling om transacties te monitoren, het is een vereiste om het goed te doen. Hierbij is het gebruik van profielen en het ‘ken uw klant’-principe onmisbaar. De transactiedata moeten vastgelegd worden; vervolgens worden deze voor controle in het aml-systeem ingelezen. Nadat de transacties zijn ingelezen, toetst het systeem de transacties aan regels, cases en profielen. Regels bevatten vergelijkingen met ‘harde’ criteria. Indien bijvoorbeeld sprake is van een omwisseltransactie van meer dan 10.000 euro, dan moet dit gemeld worden aan het Meldpunt Ongebruikelijke Transacties (MOT). De regels bevatten toetsingscriteria van de Wet melding ongebruikelijke transacties (Wet MOT), de door de Fatf opgestelde lijst met niet-meewerkende landen en gebieden en ‘zwarte’ lijsten met personen en bedrijven van DNB, de FBI, enzovoort. ‘Cases’ bevatten patronen met moeilijk te detecteren witwasmethodes uit het verleden. Profielen zijn gebaseerd op het ‘normale’ inkomsten- en uitgavenpatroon van een cliënt of cliëntgroep. Een transactie die afwijkt van het profiel – bijvoorbeeld een cliënt die maandelijks 500 euro te besteden heeft maakt 9.000 euro over – typeert het systeem als ongebruikelijk. Het systeem rapporteert de ongebruikelijke transacties en geeft daarbij de prioriteit aan. Een ongebruikelijke transactie is namelijk niet per definitie een witwastransactie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan oma’s oude sok met spaargeld of het winnen van een loterij. Om te bepalen of er echt sprake is van een witwastransactie zal een medewerker de ongebruikelijke transacties onderzoeken. Kennis van de klant en/of de begunstigde is daarvoor benodigd [5]. Indien het vermoeden van witwassen bestaat, rapporteert de financiële instelling de transactie aan het MOT. |
Wfm-functionaliteit
Om transacties te controleren moeten transactiedata vanuit de huidige betaalsystemen aangeleverd worden aan het aml-systeem. Integratie met deze betaalsystemen is dus een vereiste. Vrijwel alle leveranciers eisen dat de data aangeleverd worden in een vastgesteld formaat. Tijdens de implementatie zal ongeveer zestig procent van de tijd besteed worden aan het identificeren en geschikt maken van de data. Vrijwel alle systemen ondersteunen de databases van Oracle, DB2 en SQL Server. Vier leveranciers bieden de mogelijkheid om met elke database te werken middels softwareproducten zoals bijvoorbeeld OLE.
Een medewerker zal een ongebruikelijke transactie onderzoeken op het feit of er daadwerkelijk sprake is van een witwastransactie. Herhaalbaarheid en audits van het verwerkingsproces zijn hierbij onmisbaar voor de ‘compliance’- en/of risicobeheerafdeling. Workflowmanagement (wfm) kan ongebruikelijke transacties automatisch aan de gewenste medewerker overdragen, het proces waarborgen en ervoor zorgdragen dat de benodigde stappen ook daadwerkelijk uitgevoerd worden. Acht leveranciers bieden een eigen wfm-functionaliteit.
Toekomstige ontwikkelingen die door de leveranciers worden genoemd, zijn onder meer ‘enhanced profiling’ en (‘enhanced’) ‘case management’. ‘Enhanced profiling’ is het bouwen van profielen met geavanceerde methoden zoals ai of neurale netwerken. ‘Case management’ omvat de informatieset die het systeem genereert van een ongebruikelijke transactie, en het kunnen beheren van deze informatieset.
De regelgeving zal onder leiding van het Basel Comité, de Fatf en de DNB verder aangescherpt worden. Nu zijn die regels nog multi-interpretabel.
De groei van de aml-markt zal doorzetten en het hoogtepunt zal halverwege 2003 bereikt worden.
Terughoudendheid in Nederland
Een goede aml-strategie is onmisbaar; deze maakt het mogelijk om de reputatie van de organisatie te bewaken. Een aml-strategie gaat gepaard met het herontwerpen van bedrijfsprocessen en de selectie van het juiste aml-systeem. Een van de voorstellen van het Basel Comité en de Fatf is dat het best beschikbare systeem gebruikt wordt bij het monitoren van transacties op crimineel gedrag. De op de markt beschikbare standaardsystemen bieden goede en geavanceerde mogelijkheden om witwassen te detecteren. Er is niet één systeem dat het beste is. Immers, elke organisatie heeft zijn eigen eisen en wensen.
De diverse systemen zijn zeer geavanceerd; er worden methoden gebruikt als artificiële intelligentie of zelfs neurale netwerken. Ondanks het feit dat deze technieken moeilijk te begrijpen zijn, maken deze slimme systemen het mogelijk om slimme criminelen stoppen.
Veel Amerikaanse financiële instellingen zijn al bezig met het implementeren van een aml-systeem. In Nederland daarentegen bestaat (nog) enige terughoudendheid. Dit zien we terug in het feit dat de leveranciers nog weinig klanten hebben in Nederland. Deze terughoudendheid is niet verkeerd. Financiële instellingen moeten er namelijk voor waken geen overhaaste beslissing te nemen onder druk van de regelgeving. Ze moeten echter wel op korte termijn beslissen. Hun reputatie staat op het spel. Daarnaast zijn in het buitenland reeds hoge boetes gegeven en is in enkele gevallen zelfs het management gearresteerd. Het uitstellen van de beslissing brengt nog meer risico’s met zich mee; criminelen zijn namelijk intelligent en zullen zich wenden tot de laatste partij die nog geen aml-systeem geïmplementeerd heeft. Een implementatie is kostbaar. De vraag is echter of de gevolgen van een niet tijdige of onvolledige implementatie en de daardoor ontstane toekomstige kosten niet veel hoger zullen zijn.
Referenties
1.Compliance Nieuws, editie 2, augustus 2002
2. De leveranciers die de vragenlijst beantwoord hebben zijn: Cygron, DATA4s, HNC, IBM, Logica, Mantas, Net Economy, Retail Decisions, SAS, Searchspace en dv/d systempartner.
3. Schipper, H., ‘Money Laundering: detectie is mogelijk met gespecialiseerde software’, Bank- & Effectenbedrijf, juni 2002.
4. Handboek Bestrijding Money Laundering, NIBE-SVV, 2001
5. In de Wet identificatie bij financiële dienstverlening (Wif) is vastgelegd dat een financiële instelling verplicht is om de identiteit van de cliënt vast te stellen en te documenteren, voordat deze een financiële dienst voor die klant mag verlenen.
Mark Leijgraaff, consultant afdeling Banking & Investments DCE Consultants