Op 29 oktober mogen we naar de stembus. Ook de digitalisering van Nederland staat op de agenda. Helaas alleen bij mensen die er niet toe doen, zoals u en ik. De basis van ons ict-onvermogen, desinteresse en vooral te veel geld, staat steviger dan ooit.
Tekst: René Veldwijk Beeld: ENVATO
In 2021, bij de voorlaatste Kamerverkiezingen, had Arjen Lubach een triest-hilarisch item over de vaderlandse ict en onze bestuurders en Kamerleden. Een onderwerp was een ernstig datalek bij de GGDs bij de coronaregistratie. Ophef. En daarna niks. Nu hebben we een nog veel ernstiger datalek van medische gegevens van bijna een miljoen vrouwen. Ophef. En daarna niks. O sorry, iedereen krijgt een brief. Omdat bestuurlijk Nederland het geheugen van een goudvis heeft, schrijf ik een LinkedIn-post waarin ik memoreer dat ons bsn-systeem behoorlijk robuust is opgezet maar de ambtenarij er vanaf dag één de middelvinger ernaar heeft opgestoken. Elke zzp’er die jarenlang zijn bsn op zijn facturen moest zetten begrijpt wat ik bedoel.
Een ander onderdeel van Lubachs item was het digibetengehalte van ministers en Kamerleden. Ict-Kamerleden hebben inmiddels wel een eigen commissie Digitale Zaken, soms met deskundige Kamerleden. Ik herinner mij Maarten Hijink (SP) en Queeny Rajkowsky (VVD). Helaas wordt talent snel herkend en gepromoveerd naar dossiers die er voor hun club wél toe doen: Zorg (SP) respectievelijk Immigratie (VVD). Nu zit er ook zo’n ict-talent, PvdA-backbencher Barbara Kathmann. Vermoedelijk heeft ze zich te weinig laten zien op dossiers die er wel toe doen, want ze mag vertrekken.
Het succesnummer van Digitale Zaken was CDA-Kamerlid Henri Bontenbal, die zich daar bezig hield met filosofische bespiegelingen. Dat is geen kritiek. Een partij met vijf zetels heeft geen tijd voor onbelangrijke dossiers. Bontenbal was aan het oefenen voor het lijsttrekkerschap. Neem het van mij aan: van een partij met minder dan vijftien zetels heeft de digitalisering-stemmer niets te verwachten – ok, de Piratenpartij uitgezonderd. Het CDA wordt straks weer groot, maar diezelfde Bontenbal is straks de grootste ict-deskundige.
Ook D66, eens de digitaliseringspartij, heeft een lijst die bijna vrij van digitale deskundigheid is. Het digitale kroonjuweel is Nathalie van Berkel, tot voor kort bestuurder bij het UWV en daar in huis gezien als the weakest link. Mede dankzij meer zichtbare ict-drama’s maken weinigen zich druk om het stille digitaliseringsdrama dat zich onder haar leiding bij het UWV WERKbedrijf voltrok.
De VVD linkt in een warrige motie van backbencher Buijsse een kleinere overheid aan de inzet van meer artificiële intelligentie (ai) bij diezelfde overheid. Voor de techno-optimistische liberalen is het saneren van ontspoorde ict-projecten en peperdure legacy-ict geen route naar een kleinere overheid.
We gaan dus naar een nieuwe Kamer en kabinet dat op het gebied van digitalisering/ict meer dan ooit stuurloos is. Als de peilingen kloppen zijn er maar vier partijen met meer dan vijftien zetels, dus verwacht geen deskundigheid of belangstelling voor ’technische’ dossiers buiten de anderhalve dag ophef bij het zoveelste datalek en kreten over de kansen en bedreigingen van ai. Lopende dossiers met een serieuze ict-component, zoals de foutieve WIA-uitkeringen en de afwikkeling van de toeslagenaffaire, zijn bestuurlijk al onder controle.
‘De belangrijkste les wordt zelden geleerd: schaarste, dreiging en bestuurlijke focus maken slim’
Met een stuurloze politiek zijn het de publieke organisaties zelf die bepalen hoe de tientallen miljarden ict-belastinggeld worden gemanaged. Op zijn best is het gevolg dat al die honderden organisaties en ministeries de eigen toko optimaliseren. Allemaal maken ze dan tripjes naar ict-walhalla Estland, waar ze het moeten doen met 1,3 miljoen inwoners, een veel lager welvaartsniveau en een op ict-gebied agressief buurland. De belangrijkste les wordt zelden geleerd: schaarste, dreiging en bestuurlijke focus maken slim. Ontbrekende deskundigheid en visie en sturing kenmerkt ons. Nederland is een schatrijk land en de tolerantie voor wanbestuur en verspilling kunnen we ons gewoon veroorloven.
Dat de politiek op ict-gebied buitenspel staat wordt mooi gedemonstreerd door de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS), bedacht door ambtenaren en gepresenteerd aan de Kamercommissie Digitale Zaken. Maar liefst drie Kamerleden kwamen opdagen. De inhoud van de NDS laat zich lezen als een déjà vu: ‘standaarden’, ‘bouwstenen’, ‘samen inkopen’. Het zijn lege intenties die niemand binden. Het enige verrassende is dat de organisaties data willen gaan delen, maar reken erop dat wie de term ‘basisadministratie’ gebruikt naar een andere baan kan omzien. Elke organisatie wil ‘zijn’ data in een eigen database. Data betekenen autonomie en autonomie gaat bij publieke organisaties voor alles.
Al deze digitaliseringsellende is geen argument om als betrokken ict-burger op 29 oktober thuis te blijven. Je hoeft geen rechtszaak tegen de overheid te beginnen om mensen aan het denken te zetten. Een klein beetje mondigheid op sociale media en professionele civil courage in media als Computable kan soms al enig verschil maken. En onderaan de kieslijsten staan vast mensen met verstand van ict die een schouderklopje verdienen. Laten we die eens samen op de Twitters (@ReneJanV) en LinkedIn gaan opsporen.
DATAREVIVAL
Datarevival is een rubriek van René Veldwijk over de wondere wereld van data. Veldwijk is associé bij Ockham Groep en opiniemaker bij Computable.
