De overheid gaat op basis van twee strategieën de coronacrisis te lijf. Bij een staan data centraal, bij de andere software. Beide strategieën zijn leerzaam voor wie wil weten wat werkt en wat niet en hoe onze overheid (dis)functioneert.
We leven, zoals Chinezen zeggen, in interessante tijden. De wereldeconomie crasht. In weken gaan we van hoogconjunctuur naar een über-crisis. Overheden die maandenlang in denial zijn schieten alsnog in crisismodus. De taak: rem of stop het virus en regel voor bedrijven en zzp’ers een financieel infuus. En dat graag in een termijn van weken.
Weinigen hebben het opgemerkt, maar het aanleggen van dat financieel infuus loopt grotendeels langs de breuklijnen in de Nederlandse gegevenshuishouding. Economische Zaken beschikt over weinig data waarmee ze bedrijven enigszins op maat kunnen ondersteunen. Hun uitdeelregeling (Togs) baseert zich op de sectorindeling van bedrijven zoals die worden geregistreerd in ‘hun’ handelsregister. Deze zogenaamde SBI-code is een nogal wankele basis voor het uitdelen van grote bedragen, dus blijft de uitkering beperkt tot vierduizend euro. Je kunt er van alles over zeggen, maar de regeling is simpel en het geld stroomt. Uitbreidingen en verbeteringen kunnen later.
Helicoptergeld
Zzp’ers kunnen aankloppen bij hun gemeente. Die weet vrijwel niets van ze, maar dat mag niet bommen. Ze kunnen met weinig gedoe een minimale (Tozo) uitkering scoren. Dat biedt soelaas voor de stukadoor-zzp’er maar niet voor de ict-consultant. Maar politici blijven politiek bedrijven: het zzp’er-schap terugdringen is precies wat de politiek wil en dan laat je zo’n crisis niet lopen. (Let wel: ik constateer alleen. Ik veroordeel niets.)
Voor het echte helikoptergeld moeten we bij het UWV zijn, niet omdat het UWV efficiënt of competent is, maar omdat het op een berg aan data zit. We hebben het dan over de polisadministratie, het systeem waarin maandelijks de dienstverbanden en inkomens van heel werkend Nederland (minus de zzp’ers – komt dát even goed uit!) worden geregistreerd. Werkgevers die een behoorlijk deel van hun arbeidskosten afgedekt willen zien hoeven alleen een extreem simpel elektronisch formuliertje in te vullen. Het UWV doet dan een eenvoudige query op de polisadministratie en het subsidiebedrag komt in de fysieke brievenbus van de werkgever. Een paar manweken werk, tops.
Low concept – low tech
Wat het ministerie van EZK, de gemeenten en het UWV doen is zoals het hoort: simpel en snel, low concept – low tech. Worden er fouten en blunders gemaakt? Ja, legio. Seizoenbedrijven hebben geluk of pech. Voor mensen met tijdelijke en oproepcontracten is niets geregeld, dus die vliegen er massaal uit. Omdat deze mensen anders dan zzp’ers politiek wel aaibaar zijn en UWV ook hier alles weet, is dit een serieuze blunder. Als straks de UWV-subsidieregeling stopt staan er in een klap mogelijk alsnog honderdduizenden mensen op straat. Zonder serieuze controle geld uitdelen in plaats van leningen verstrekken die naderhand kunnen worden kwijtgescholden, is ook twijfelachtig. Enzovoorts. Maar overall is er snel en adequaat geacteerd en veel fouten kunnen nog worden hersteld. Laten we klappen voor de helden van EZK, de gemeenten en het UWV!
Simpel. Uitgaan van eigen data. Geen ict-hoogstandjes. Dat werkt. Zeker zijn er verliezers. Denk aan kapitaalintensieve bedrijven, grotere bedrijven (minus de KLM-achtigen). Kleine bedrijven met meerdere DGA’s, enzovoorts. Waardeert de overheid je niet (zzp’ers, DGA’s), word je over het hoofd gezien (jaarcontracten) of kom je niet naar voren in de beschikbare datasets (kapitaalintensieve bedrijven) dan heb je pech. De grootste pech is dat de organisatie die over verreweg de meeste data beschikt uit beeld blijft – jawel, de Belastingdienst. Als iets bewijst dat deze organisatie op omvallen staat dan is dit het. De kapotte Belastingdienst gaat ons miljarden kosten aan verkeerd gespendeerd crisisgeld door niet benutte data.
Tekortschieten
In schril contrast staat de rol van data en ict in het voorkomen van besmettingen. Centraal staat ‘de app’ gepusht door minister Hugo de Jonge en bedacht door zijn cio, Ron Roozendaal. Hier is het paradigma diametraal anders. Geen low tech maar high tech. Erger: bluetooth-tech die gegarandeerd tekortschiet en stapels vals-positieve coronameldingen kan genereren. En wat geldt voor de techniek geldt ook voor privacy-problemen: lippendienst aan geven en dan negeren. Als de subsidiestrooiers bij EZK, de gemeenten en het UWV hun taak zo hadden opgepakt als VWS dan zou onze staatsschuld Italiaanse niveaus bereiken. Het wrange is dat met name het UWV in normale tijden even tech-gedreven werkt als het ministerie van VWS (en dan steevast faalt), maar nu voor een keertje wijzer blijkt.
Misschien komt het doordat ik geleerd heb om afstand te houden van de low concept – high tech organisaties waarin het ministerie van mondkapjes, besmettingstests en wonder-apps gelooft. Elke app die in enkele weken moet werken moet high concept – low tech van opzet zijn. Wie gelooft in ‘verlossertechnologie’ gaat geheid falen. Alleen voor simpele data-zielen zoals ik lijkt een effectieve app echter bijna net zo simpel als een stomme subsidieregeling.
Dit artikel staat ook in Computable Magazine #3 2020.
