Op 1 januari 2002 is de chipkaart als betaal- en kaartsysteem in het Nederlandse openbaar vervoer ingevoerd. Daar is Gijs Klomp, projectleider Mobis Chipkaart, heilig van overtuigd. Maar er staan nog vele vragen open.
Vorig jaar november ondertekenden alle openbaarvervoerbedrijven, die lid zijn van branchevereniging Mobis, een intentieverklaring om een chipkaart in te voeren. "Het huidige strippenkaart-systeem is niet flexibel genoeg voor de marktwerking die ook in het openbaar vervoer gelukkig merkbaar is", zegt Klomp. "Aspecten als snelheid en comfort kunnen in het systeem niet meegenomen worden, net als een precieze landelijke verdeling van de opbrengsten. Met een elektronisch kaartsysteem, zoals een chipkaart, kan dit wel." Klomp benadrukt dat de passagier niet gebaat is bij allerlei verschillende kaarten voor uiteenlopende tarieven. "Dat is een ramp. Daarom streven wij naar kaartintegratie: met één kaart door de vervoersketen."
Rijp
Klomp heeft een missie: op 1 januari 2002, tegelijkertijd met de euro voor particulieren, moet er een ov-chipkaart zijn. Hij had eigenlijk al afscheid genomen van de openbaarvervoerswereld. Klomp gold als de drijvende kracht achter de OVR, de organisatie van het ov-reisinformatienummer 06 9292. "Ik zat goed en wel thuis, toen ik werd gevraagd om projectleider Mobis Chipkaart te worden."
De Chipper en Chipknip van de banken zijn tot nog toe geen onverdeeld succes. Waarom zou de invoering van de chipkaart in het openbaar vervoer wel lukken? Klomp: "De tijd is er nu wél rijp voor. Dat zie je vaak in het leven: het hangt van het moment af of iets begint te leven en te lopen." Een onderzoek van het Britse bureau Datamonitor staaft zijn uitspraken: daaruit blijkt dat in 2003 circa 45 miljoen Europeanen hun ov-reizen met een elektronische beurs zullen betalen, mits de standaardisatie van de chipkaartinfrastructuur in 2001 slaagt.
Proefprojecten
Omdat de ov-smartcard in eerste instantie nationaal niet werd opgepakt, bestaan er inmiddels diverse plaatselijke initiatieven. In Twente en Zeeland kunnen reizigers van busbedrijf Connexxion (voorheen VSN) ritten afrekenen via Chipper en Chipknip. In de Zeeuwse provincie is binnenkort ook een speciale dagkaart verkrijgbaar: een chipkaart met een speciaal slot, ‘een gereserveerde plaats’, waarmee een busrit gecombineerd kan worden met een toeristische trip. Verder introduceren busmaatschappij Arriva, Motorola en de stad Groningen in 2000 een eigen chipkaart met identificatie. De passagier krijgt net zoals bij de telefoon, een rekening achteraf. Het ministerie van Verkeer & Waterstaat ondersteunt dit project financieel, net als een ander initiatief: in de steden Utrecht, Den Haag en Maastricht komt volgend jaar een eigen contactloze kaart met een oplaadbaar ov-saldo (een zogeheten gesloten beurs). De regels van de Nederlandsche Bank verbieden uit beveiligingsoogpunt nog steeds het contactloos betalen met een ‘open’ beurs, zoals op de bankpassen, waarmee je diverse betalingen kunt verrichten.
Een ander voorbeeld behelst Metro Amsterdam, die in een studie verkent of het systeem van afgesloten tourniquets en elektronisch plaatsbewijzen haalbaar is. Voorts start in de Achterhoek op 5 juli een project van NS Reizigers en Syntus rond een chipkaart in Doetinchem, en wil Noordnet, waarvan Arriva en NS Reizigers aandeelhouders zijn, ook een pilot beginnen.
Meeliften
Uit deze hele rij van pilots komt in ieder geval naar voren dat diverse kaartsystemen mogelijk zijn. "In een nationaal chipkaartsysteem zullen meerdere systemen met elkaar moeten kunnen praten", vertelt Klomp. "Naar een aparte ov-chipkaart streven we voorlopig niet. Het meeliften op de chipkaarten van banken zien we op dit moment als een reële optie. Op zo’n kaart zou dan een zogeheten ov-module kunnen worden ingebouwd."
"Tot nu toe stellen we ons alleen maar vragen. We proberen helder te krijgen wat we precies willen, wat er technisch kan en of het betaalbaar is. Op 1 november dit jaar willen we de intentieverklaring omzetten in een eigen convenant en trachten we afspraken te maken met overheden en banken. De geschatte initiële investeringen bedragen 500 à 600 miljoen gulden."
Buscomputer
De vervoersbedrijven moeten een hele IT-architectuur opbouwen. In Zeeland levert bijvoorbeeld de Engelse specialist Way Farer het verkoopsysteem op de voertuigen. Bij de chauffeur staat een computer die met behulp van een smartcard de chipkaart interpreteert en via een betaalapplicatie het bedrag van de kaart afhaalt. Het systeem op de bus voldoet aan dezelfde beveiligingseisen die ook aan het elektronisch betalingsverkeer van banken worden gesteld. Het apparaat beschikt over een draagbaar geheugen dat de buschauffeur afgeeft aan de automatiseringsafdeling. Die verstuurt de gegevens door naar Interpay en Chipper, van waaruit de verdere vereffening met vervoersbedrijven en particulieren volgt.
Hongkong
Het grootste contactloze smartcardvervoerssysteem ter wereld draait in Hongkong. Zo’n 85 procent van de bevolking maakt er gebruik van. Dat komt neer op 4,5 miljoen transacties per dag. Dat beweert het IT-bedrijf James Martin + co, verantwoordelijk voor de systeemintegratie en het transactie-afhandelingssysteem op basis van een Oracle-database en middleware van Inprise. Die systemen zet James Martin ook in bij banken en vliegtuigmaatschappijen.
Patrick Litre, directeur Europa en Azië, noemt het vervoer de killer application voor chipkaartgebruik in Hongkong, omdat het voor een kritische massa zorgt. "De banken en detailhandel willen hier meeliften met de ov-bedrijven, in plaats van andersom." Het project is in drie jaar uitgevoerd onder aanvoering van het Australisch elektronicaconcern ERG. Die besteedde het IT-gedeelte uit aan het falende Unisys. James Martin nam het na twee jaar over en slaagde wel.
Sony ontwikkelde de smartcard die werkt met radiofrequentie en op 20 centimeter afstand van een intelligente poort wordt gelezen. De passagier kan de kaart in zijn zak houden terwijl hij langs het poortje loopt. Dit systeem bevordert niet alleen de doorstroom van de passagiers, het verlaagt ook de onderhoudskosten. Het consortium van zes ov-bedrijven krijgt de investering van 60 miljoen dollar in ieder geval terug door de rente die het ontvangt over het tegoed op alle kaarten.