Wat hebben politieke partijen in hun programma’s te melden over de informatiesamenleving? Met de Kamerverkiezingen in mei in aantocht heeft overheidsdenktank Infodrome zich aan een grondige analyse gewaagd. Ze noemen hun rapport ‘De nieuwe kleren van de keizer’, dus meevallen doet het zeker niet. De hoogste score is een zesje. En tot een vinnige woordenwisseling daarover tussen Kamerleden wil het ook maar niet komen, signaleert René Rippen.
| Infodrome Infodrome is een denktank die in september 1999, op initiatief van het kabinet is ingesteld door Rick van der Ploeg, staatssecretaris van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Doel is een inventarisatie te maken van de maatschappelijke betekenis van de ict voor de overheid en het politieke debat te voeden. Infodrome wordt geleid door een stuurgroep, die van advies wordt gediend door een begeleidingscommissie waarin alle departementen zitting hebben. Een programmabureau onder leiding van Krijn van Beek voert de dagelijkse werkzaamheden van Infodrome uit. |
Krijn van Beek, directeur van Infodrome schiet de onderzoekers te hulp. Vooringenomen zijn zij zeker niet geweest, en bovendien is de groep zo breed samengesteld dat het onderzoek wel degelijk objectief is uitgevoerd, aldus Van Beek. Bovendien is daarop door de stuurgroep en de begeleidingscommissie van Infodrome streng toegezien, aldus Van Beek. Daarmee is de eerste en tevens laatste angel uit het debat gehaald. Ondanks de locatie (de voormalige raadszaal van de gemeente Amsterdam, thans onderdeel van Hotel The Grand) gaan de politieke verschillen op de spaarbrander en kabbelt het debat rustig naar het eind.
Doodstil
Terwijl de uitkomst van de programma-analyse toch voldoende stof voor discussie oplevert. Infodrome constateert dat een aantal belangrijke ontwikkelingen "in geen van de programma’s aan de orde komt." Het onderzoekt haalt de recente historie aan van de filesharing technologie van Napster en Gnutella om aan te geven dat rechters in de VS uitspraken doen "waarvan de consequenties mondiaal zijn en voelbaar op allerlei terreinen." Deterritorialisering is het woord dat Infodrome daarvoor munt; over de uitspraak breken de Kamerleden bijna de nek.
Auteursrecht en intellectuele eigendom zijn kernbegrippen die het op het raakvlak van ‘oude’ en ‘nieuwe’ economie moeilijk hebben, maar er valt "geen begin van een visie, laat staan een oplossing" over in de politieke programma’s te ontdekken, aldus het rapport.
Nog verbazingwekkender is het dat -met uitzondering van de PvdA- doodstil blijft in de programma’s over de kwetsbaarheid van de ict-infrastructuur. En dat terwijl de wereld beroepshalve en privé steeds meer afhankelijk is geworden van een goed functionerende ict, zegt Infodrome. "Aantasting van de beschikbaarheid en integriteit, maar ook van de exclusiviteit van de informatievoorziening door opzettelijke of onopzettelijke oorzaak, heeft ingrijpende gevolgen voor delen van de Nederlandse en internationale samenleving". Het lijkt alsof men nooit van denial of access-aanvallen heeft gehoord in de politiek.
Dat ‘vernetwerking’ en ‘vervlechting’ het zwaartepunt van de politieke verantwoordelijkheid verplaatsen richting burger en private marktpartijen, dringt volgens Infodrome nog onvoldoende door tot de politiek. Een aantal malen worden de partijen ervan beticht de veranderde maatschappelijke realiteit in het oude partijpolitieke harnas te willen persen. "Het is de vraag of het wel zinvol is een autonome maatschappelijke ontwikkeling te willen bestrijden", becommentarieert het rapport deze pogingen.
"Met het oppoetsen van bestaande ideologieën gaan partijen voorbij aan de essentiële verandering van de samenleving en de veranderende relatie tussen burger, overheid en politiek. De heftige electorale verschuivingen die zich in de aanloop van de Tweede Kamerverkiezingen van 15 mei voordoen, zouden wel eens een teken aan de wand kunnen zijn." Komt Pim Fortuyn via de zijlijn toch nog even aan bod bij Infodrome.
René Rippen Redacteur
VVD: 5
De VVD heeft volgens Infodrome een "voortvarende visie" op de informatiesamenleving, maar grijpt die vooral aan om te tamboereren op traditioneel liberale thema’s: meer markt, minder overheid, minder belasting, meer keuzevrijheid voor de welgestelde burger. De partij heeft in haar verkiezingsprogram oog voor het feit dat maatschappelijke verhoudingen verschuiven onder invloed van de "informatierevolutie". Maar in de concrete plannen en voornemens worden "aloude oplossingen uit het industriële tijdperk afgestoft" en als nog immer relevant gepresenteerd. Daarmee fungeert de informatiesamenleving "als alibi om oude wijn opnieuw in oude zakken te gieten." De VVD krijgt een vijf van Infodrome.
CDA: 6
Het CDA is veel beter op dreef in de concrete plannen, maar scoort slechts matig als het om visie gaat. Er is "geen structurele aandacht voor de gevolgen van de toenemende inzet van ict in de samenleving." Bij het CDA staat ‘de mens’ centraal in het program; "doelgerichte, op de menselijke schaal toegesneden oplossingen" kunnen door de inzet van ict voorop komen te staan. Jammer genoeg komen de antwoorden op nieuwe vragen uit de samenleving eerder voort uit de reeds bestaande uitgangspunten van de partij dan uit een "duidelijk geprofileerde visie op veranderingen" in de maatschappij. Een zes.
D66: 4
D66 geeft er in haar programma weinig blijk van te beseffen dat vervlechting en vernetwerking leiden tot een veranderend politiek krachtenveld. Informatie en kennis worden vooral gezien als een instrument, niet als een "kracht die traditionele verhoudingen (…) onder druk zet." Meer democratisering, dat wel, maar dan vooral middels ‘oude’ instrumenten: referenda, gekozen burgemeester, gekozen voorzitter van de Europese Commissie. Informatisering en automatisering heeft vooral efficiëntieverbetering ten doel, vooral binnen de overheid. Slechte concrete plannen en een visie van matige kwaliteit, die inconsistent is met die plannen: ze leveren D66 een vier op van Infodrome.
PvdA: 6
De PvdA heeft "een goed zicht" op de belangrijke veranderingen in de samenleving. Daarbij maakt de partij een flexibele afweging tussen controle geven aan de burger en controle nemen door de overheid. De PvdA vertrouwt op de kracht van informatie, op basis waarvan de burger een keus kan maken. Maar de keerzijde van de medaille is dat de overheid meer controletaken krijgt, overigens geheel in lijn met het sociaal-democratische gedachtengoed. Vaak lijkt het er daarbij op dat de partij "zoekt naar moderne manieren om de overheid toch weer centraal te kunnen stellen." Een matige uitwerking en een matige consistentie tussen visie en beleid kosten punten: de PvdA krijgt van Infodrome een zes.
Groen Links: 4
GroenLinks wijdt een aparte alinea aan haar visie op de informatiesamenleving, maar daarbij blijft het ook. In de rest van het programma wordt hoogstens lippendienst bewezen aan het idee van Nederland kennisland. GroenLinks "grijpt terug op beproefde recepten van overheidssturing en regulering." Financiële prikkels, niet ‘informationalisering’ moet mensen aanzetten tot gedragsverandering. De partij vreest voor een "digitale tweedeling" in de maatschappij, maar ziet in het internet voor het functioneren van het openbaar bestuur "geen enkele consequentie." Op de uitwerking van de (matige) visie in concrete plannen scoort de partij slecht. Het rapportcijfer is er naar: GroenLinks scoort een vier.
Lijst Fortuyn: 0
Het rapport is daarover tamelijk laconiek. "Helaas hebben we geen kans gezien het programma van de Lijst Pim Fortuyn te analyseren. Op het moment dat we de tekst schreven, was onduidelijk of het boek van Pim Fortuyn al dan niet als verkiezingsprogramma mocht worden beschouwd." Bovendien wilde de Lijst Fortuyn niet mee debatteren over het rapport.
