De verkoop van de Defensie Telematica Organisatie is misschien wel het lastigste Nederlandse uitbestedingstraject ooit. Niet alleen omdat het hier om een precaire overheidsaanbesteding gaat – dat duurt per definitie lang – en de verschillende krijgsmachtonderdelen elk hun eigen koers varen. Maar ook omdat er tegelijkertijd grote moderniseringstrajecten lopen.
Het uitbestedingstraject rond DTO bevindt zich momenteel in een status quo. Ex-staatssecretaris van Defensie Henk van Hoof laat de ingrijpende beslissing over verkoop over aan zijn opvolger CDA’er Cees van der Knaap. Hij kwam niet uit het vraagstuk of het beheer van het glasvezelnetwerk Nafin mee uitbesteed moest worden en gaf order tot nader onderzoek naar de verwevenheid van DTO en het Nafin-beheer (Netherlands armed forces integrated network) en de gevolgen van de ontkoppeling ervan.
Het is nu de vraag hoe Van der Knaap en zijn baas minister Benk Korthals de conclusies van de studie zullen interpreteren en hoe groot de druk van de Tweede Kamer, extra alert op beveiligingsvraagstukken, op het behouden van het beheer daarbij zal zijn. Een complicerende factor is dat de stemmen binnen defensie staken. De krijgsmachtonderdelen vinden het een veiliger gevoel, versterkt na 11 september, wanneer ze het beheer van hun netwerk zelf in handen hebben dan wanneer het via contracten wordt geregeld. Het kerndepartement, waaronder de Directie Informatievoorziening & Organisatie van Defensie, willen de ‘it’- en ‘c’-beheercomponenten bij elkaar houden en vinden het uit het oogpunt van integrale beveiliging beter om het beheer bij één partij te laten.
Mocht het beheer van Nafin – dat overigens een besloten KPN-netwerk is, waarbij KPN het juridisch en Defensie het economisch eigendom in handen heeft – toch niet meer meedoen in het uitbestedingstraject, dan zal het animo om DTO te kopen bij it-bedrijven een stuk lager liggen.
Overspannen arbeidsmarkt
De eerste schermutselingen rond DTO begonnen onder het eerste paarse kabinet (1994-1998). In het kader van een overheidsbrede doelmatigheidsoperatie wilde het ministerie van Defensie de verscheidene automatiserings- en communicatie-onderdelen binnen de krijgsmacht bundelen. Op 1 september 1997 werd de Defensie Telematica Organisatie opgericht, die als agentschap de rol van interne ict-dienstverlener zou moeten spelen.
Daarnaast stelde het ministerie in 1998 het ambiteuze plan Bitsdef (Beleid IT Standaarden DEFensie) op om een eind te maken aan de systeembrei binnen defensie. Defensie kondigde een aantal ingrijpende programma’s aan, zoals de invoering van één infrastructuur voor de werkplekomgeving, de implementatie van een erp-systeem, het opzetten van een elektronische documentaire informatievoorziening en het versterken van de samenhang binnen informatiebeveiliging.
Defensie stelde echter vast dat DTO deze operaties niet op eigen houtje kon uitvoeren. De ict-divisie wist veel van de defensieorganisatie en kon goed overweg met het beheren van de vele legacy-systemen, maar beschikte over te weinig capaciteit om die enorme standaardisatieslag in goede banen te leiden. De moeizame uitvoering van Lan 2000, die haast strandde op een gebrekkige aansturing van alle betrokken it’ers, was hiervoor een treffend bewijs. Daarbovenop bevond DTO, als overheidsinstantie in een overspannen arbeidsmarkt, zich niet in de positie om genoeg bekwame mensen aan te trekken. De kosten van inhuurkrachten rezen de pan uit. Defensie concludeerde in 2001 dat DTO in handen van een strategische it-partner beter af zou zijn, anders dreigde op den duur een sterfhuisconstructie.
Lastige operatie
DTO beleeft al sinds 1997 een onrustige tijd. De omslag van een ambtelijke naar een marktconforme organisatie gaat met horten en stoten. Een groot knelpunt vormt de moeizame relatie met de krijgsmachtonderdelen, waarvan de directeuren ‘control’ zelfs nog als ‘klant’ een tijdje in de bestuursraad van DTO zaten. De bevelhebbers vinden het moeilijk om het agentschap als een aparte, commerciële organisatie te zien. Er worden wel contracten afgesloten, vaak in een gedwongen winkelneringsituatie, maar omdat er geen tucht van de markt voelbaar is, blijft het in een quasi-juridische vorm steken. De staatssecretaris loopt toch niet naar de rechter om een geschil met zijn eigen it-afdeling uit te vechten.
Bovendien voeren de krijgsmachtonderdelen ook een eigen koers. Zo loopt bij de Landmacht in Ede het project C2 dat het platform moet vormen voor alle toekomstige ict-sytemen voor operationele activiteiten zonder dat het leger daarbij afhankelijk is van welke partij dan ook. In Ede ontstaat daardoor eigenlijk een nieuwe it-afdeling – puur gericht op wapensystemen – waarbij Roccade Public veel inhuur levert.
De uitbesteding van DTO is – als onderdeel van de moderniseringslag die Defensie wil maken en omdat het onderhevig is aan politieke ontwikkelingen binnen Defensie zelf, maar ook in politiek Den Haag – een lastig operatie. Die valt niet te vergelijken met het vervreemden van private it-afdelingen. Een it-partij die DTO wil overnemen, moet hiervan terdege bewust zijn. Daarbij speelt nog de Europese aanbesteding van het erp-pakket – eind december valt de beslissing op Baan, het Zweedse IFS, Oracle of SAP. Defensie ontkent een verband, maar het zou logisch zijn dat de uitverkorene die het pakket mag installeren, ook dezelfde partij is die DTO kan overnemen.
Vooruitlopend op de uitbesteding van DTO heeft Van Hoof vlak voor zijn vertrek nog een nieuwe organisatiestructuur aangekondigd, waarbij het smart buyers concept voor een betere klant/leverancierrelatie is ingebed. Hierbij stippelt vanaf 2003 de Directie Informatievoorziening en Organisatie het ict-beleid uit, coördineert de op te richten Dictu (Defensie ICT-Uitvoeringsinstantie) de uitvoering van dit beleid en zorgt DTO als derde laag voor de productie en levering van ict-diensten. De eventuele koper van DTO komt dus in een strak gelid te staan.
Voor veel medewerkers va DTO zijn de vele veranderingen in de organisatiestructuur en werkwijzen en de onzekerheid over de toekomst onaangenaam. De vakbonden noemden het uitstel onaanvaardbaar. Stiekem hopen zij dat de nieuwe staatssecretaris Van der Knaap, voormalig beroepsmilitair én oud CNV-onderhandelaar, naar hen luistert: zij roepen om stopzetting van de procedure en willen dat DTO een eerlijke kans krijgt om binnen de defensieorganisatie als zelfstandig agentschap de ict-dienstverlenende rol in te kleuren.
Wat uiteindelijk de doorslag kan geven, is de geldkwestie. De ict-modernisering kost defensie handenvol geld, de krijgsmachtonderdelen hebben geldgebrek en het nieuwe kabinet stuurt aan op bezuinigingen. De opbrengt van de verkoop van een grote ict-vis als DTO (1900 medewerkers, omzet ruim 265 miljoen euro) komt als geroepen.
Rik Sanders
