Er is de afgelopen jaren veel gedaan om rsi terug te dringen, maar echt geholpen heeft het nog niet. Mogelijk is een verdere uitbreiding wél voorkomen.Het treffen van goede voorzieningen door bedrijven is van belang. Maar vooral moeten werknemers zich bewust worden van de onzichtbare gevaren die ze lopen.
Rsi staat voor ‘repetitive strain injuries’, officieel: aandoeningen van het houding- en bewegingsapparaat in nek, schouder en arm. In de literatuur ook wel genoemd: work-related musculoskeletal diseases. Het meervoud wordt gebruikt om aan te geven dat het om een aantal vormen gaat. De populaire term ‘muisarm’ dekt de lading nauwelijks, omdat rsi niet alleen ontstaat door het werken met de muis. Het gaat ook niet alleen om repeterende bewegingen; het leveren van kracht met relatief kleine spieren en handarmtrillingen kan ook een gevaar vormen.
| De goede werkhouding Het belangrijkste van een ‘goede werkhouding’ is ontspannen werken, en even een korte pauze nemen na een ingespannen moment. Let daarbij vooral op de schouder en nek, waar rsi-klachten vaak beginnen. Beeldschermwerk is sterk plaatsgebonden, daarom is het zinvol om regelmatig op te staan en wat anders te doen. Rechtop zitten (niet voorover buigen), de bovenarmen losjes naar beneden, al dan niet geplaatst op een armleuning, en de onderarmen onder een hoek van 90 graden. Het hoofd licht voorover gebogen, met het beeldscherm recht daarvoor. Zó moeten stoel, toetsenbord, muis en beeldscherm worden opgesteld. Heel belangrijk bij toetsenbord en muis is de houding van de hand: de polsen moeten recht gehouden worden, niet gedraaid. De hand moet in het verlengde van de onderarm staan, niet omhoog of opzij. Dit is moeilijk zelf te constateren tijdens het werk, vraag daarom of een buurman of -vrouw daarop wil letten. En let zelf op anderen! Schud regelmatig de handen en polsen los en strek de vingers, om de bloedstroom te herstellen. |
Rsi ontstaat door fysiek belastend werk in wisselwerking met stress. Stress maakt dat de ledematen gespannen zijn, waardoor pijn ontstaat. Dat werkt op zijn beurt stress-verhogend, enzovoort.
Er bestaan verschillende vormen van rsi. Bij de rapportage van beroepsziekten wordt onder meer onderscheid gemaakt tussen schouder/bovenarm, elleboog/onderarm, pols en hand, tenniselleboog, golferselleboog, carpaaltunnelsyndroom en andere aandoeningen.
Omdat iedereen wel eens een pijntje heeft, en rsi een vloeiend verloop kent, is het moeilijk om te bepalen wanneer je naar de dokter moet en moet ophouden met werken. Doorbijters en ambitieuze mensen leggen de grens hoger dan anderen, en lopen dus overduidelijk meer gevaar om een ernstige vorm van rsi te krijgen.
Gedoseerde rust, het niet overbelasten van het lichaamsdeel, kan in het begin helpen. Daarna is hulp van gespecialiseerde fysiotherapeuten geboden. In het ergste geval is blijvende schade aangericht.
Rsi is niet van vandaag of gisteren. De Italiaanse arts Ramazzini rapporteerde rond 1700 al gevallen van schrijverskramp bij monniken. Ook bij musici is de kwaal berucht, evenals bij vleesuitbeners en caissières, in de agrarische sector, en elders. Als snel groeiende kwaal bij beeldschermwerk is zij rond 1990 ontstaan door de introductie van pc’s als werkstation met vaak onbegrepen werkprocedures.
Rsi vermijden
Het is niet helemaal duidelijk hoe rsi ontstaat, evenmin waar het kan ontstaan. Waarschijnlijk betreft het een zwakke plek die wordt overbelast, vaak als gevolg van herhaalde bewegingen in combinatie met aangespannen spieren. Zo moeten onderarm en pols tijdens het tikken en ‘muizen’ horizontaal gehouden worden; als je daarbij te lang achtereen snelle bewegingen maakt, loop je gevaar.
Preventie van rsi is het best te realiseren door het verbeteren van de vijf W’s. Een betere werkorganisatie biedt afwisseling in de fysieke en mentale belasting. Het verdient aanbeveling om goede werk- en rusttijden te nemen, en regelmatig korte pauzes. Een lage werkdruk bevordert ontspannen werken. Een goed ingerichte werkplek stimuleert een goede lichaamshouding. Voldoende kennis over de werkwijze verhoogt het zelfvertrouwen en maakt een eigen indeling van de werkzaamheden mogelijk.
Een zesde ‘w’ zijn warme manager en collega’s, want die verhogen het plezier in het werk! Belangrijk, want stress (en uiteindelijk burnout) staan op de loer om toe te slaan. Bij het tillen van te zware lasten is er misschien een collega die je waarschuwt, maar bij computerwerk is dit (nog) geen gemeengoed. Omdat computerwerk zo licht lijkt, heeft niemand iets in de gaten. En als er al een waarschuwing gegeven wordt, dan wordt die meestal in de wind geslagen.
Sporten en andere activiteiten dragen bij tot een ontspannen leven dat niet alleen gericht is op werken. Iemand die ’s avonds ook nog computerspelletjes speelt, loopt echter een groot risico. De Nintendo-duim is berucht. En laptop-gebruikers moeten echt niet meer dan twee uur per dag hun machine gebruiken!
Hulpmiddelen
Er is een overstelpende hoeveelheid hulpmiddelen beschikbaar om rsi te vermijden, de één nog ergonomischer dan de ander. Gesplitste toetsenborden, speciaal vormgegeven muizen enzovoort. Meestal zijn ze duur, omdat ze in beperkte aantallen gemaakt worden. Vaak wordt het gemak erdoor vergroot, maar leidt het gebruik niet tot het vermijden van rsi. (Als je eenmaal rsi hebt, zijn hulpmiddelen wél erg nuttig.)
Een ander hulpmiddel is pauze-software, die je dwingt regelmatig te pauzeren of zelfs oefeningen te doen. In het laatste geval verschijnen de instructies op je scherm, met een geanimeerd voorbeeld. De meningen hierover zijn verdeeld. Nogal wat mensen vinden het een storende onderbreking, want de pauze komt ‘altijd’ als je net met iets begonnen bent.
Mag en kun je die pauzes negeren? Zijn verplichte pauzes echt effectief om rsi te vermijden? Honderd procent garantie is niet te geven, zeker niet als iemand hoe dan ook gestresst blijft hangen in zijn stoel. En als het werk voldoende afwisseling biedt, is een pauzeprogramma overbodig. Werkgevers kunnen door het verplicht stellen van pauzeprogramma’s aantonen dat zij er ‘alles’ aan gedaan hebben om rsi te voorkomen.
Er is ooit gesuggereerd dat spraakherkenning de oplossing zou zijn voor rsi-gehandicapten, maar de kwaliteit daarvan is nog steeds niet zodanig dat dit een volledige oplossing is. Moeilijke woorden en correcties maken dit tot een omslachtig proces, waarin erg veel leertijd moet worden geïnvesteerd.
Kosten van rsi
Het is niet eenvoudig een goed beeld te krijgen van de kosten van rsi. Ze zullen niet onaanzienlijk zijn. Werkgevers zijn sinds 1998 vanwege de Arbeidsomstandighedenwet (Arbowet) verplicht een beleid te voeren om ziekteverzuim, arbeidsongeschiktheid en beroepsziekten te voorkomen. Zij zijn verplicht de werkrisico’s te onderzoeken en een plan van aanpak te maken dat voor iedereen ter inzage ligt. In geval van klachten controleert de Arbeidsinspectie, die vervolgens sancties kan opleggen. Bij nalatigheid kan een bedrijf voor een beroepsziekte aansprakelijk gesteld worden. Zo heeft het Bureau Beroepsziekten van het FNV onlangs veertien Nederlandse ict-bedrijven (die niet bereid waren tot schikking) aansprakelijk gesteld voor achttien medewerkers. Mogelijk zijn bedrijven daarvoor wel verzekerd, evenals voor de kosten van het verzuim (de eerste 32 weken voor rekening van de werkgever). De verzekeringspremies hiervoor zullen fors zijn.
Alle bedrijven en instellingen moeten een (interne of externe en gecertificeerde) Arbodienst hebben, waar medewerkers met hun klachten naar toe kunnen. Die dienst kan trachten de arbeidsomstandigheden te verbeteren en waar nodig doorverwijzen voor een behandeling. Naast alle financiële consequenties, is er ook veel persoonlijk leed. Pijn, niet kunnen werken en mogelijk ander werk moeten zoeken, of zelfs geheel afgekeurd worden, dat gaat je niet in je koude kleren zitten.
VNO-NCW
De werkgeversorganisatie VNO-NCW erkent rsi niet als beroepsziekte, in de zin dat de oorzaken ervan veel complexer zijn dan het werk alleen. De oorzaken zijn vaak persoonlijk en kunnen ook buiten het werk optreden. Bovendien is er geen goede definitie van rsi. Rsi en stress/burnout hangen nauw samen, en zijn de oorzaak van veel verzuim; maar hoeveel de kosten daarvan zijn, is niet bekend. Wel is het zo dat er de laatste jaren veel aan de preventie van dit soort klachten in bedrijven gedaan is, maar VNO-NCW beschikt niet over harde gegevens omtrent het effect daarvan. Zij staat achter de conclusies van het rapport van de Gezondheidsraad over rsi (november 2000). Kort samengevat luidt die: de bewijskracht voor de effectiviteit van preventieve maatregelen ontbreekt, er is nauwelijks adequaat onderzoek naar de behandeling van rsi-patiënten, en vanwege de hoge kosten is een systematisch onderzoek van rsi van belang.
Bureau voor Beroepsziekten
Paul Ulenbelt, oprichter van het Bureau Beroepsziekten FNV, houdt zich al heel lang bezig met beroepsziekten. Zijn site (http://bbzfnv.nl) geeft een uitbundige opsomming en diverse tests, naast veel rapporten, andere informatie en nieuws. Hij beschouwt rsi wel degelijk als een beroepsziekte, ook al kun je thuis rsi oplopen. Ook bij asbest en geluidsoverlast kunnen de problemen thuis ontstaan zijn. Dit is het veelgehoorde argument om kwalen niet te kwalificeren als beroepsziekte of als zijnde veroorzaakt door nalatigheid van het bedrijf. "Net als bij rugklachten, veroorzaakt door te zwaar tillen. Er is geen orthopeed in Nederland die zal stellen dat rugklachten het gevolg zijn van te zwaar tillen!"
| RSI Patiëntenvereniging De RSI Patiëntenvereniging is in 1995 opgericht met hulp van het FNV. Inmiddels krijgt de vereniging subsidie van het Patiëntenfonds en heeft zij circa vijfduizend leden. Doelstelling is opvang van en voorlichting aan patiënten, belangenbehartiging, bevorderen van onderzoek, voorlichting en preventie. Er is een telefoondienst, bemand door ervaringsdeskundigen en contactpunten in het land (lotgenotencontact). Site: rsi-vereniging.nl. Tel.: 033-463.3289, vanwaar wordt doorverwezen. |
Ondanks de claims van de vele behandelende instituten, valt het succes van behandelen vaak tegen, is de ervaring van Ulenbelt. Bij fase 2-rsi is soms herstel mogelijk; bij fase 3-rsi nauwelijks. Het is dus erg belangrijk om rsi in een vroeg stadium te behandelen. Gelukkig is er door voorlichting de afgelopen jaren veel meer aandacht voor rsi. De meeste grotere bedrijven hebben nu wel een rsi-project lopen en een plan van aanpak.
Volgens mevr. Prof. dr. M. Frings-Dresen, hoogleraar beroepsziekten AMC/UvA, strijden rsi en psychische klachten om de plaatsen 1 en 2 voor wat betreft het aantal meldingen bij het Centrum voor Beroepsziekten. Dat betekent dat circa 33 procent van alle werkenden kampt met rsi en/of psychische klachten.
Het Centrum registreert de door Arbodiensten en bedrijfsartsen gemelde gevallen die tot verzuim leiden en verwerkt die in een jaarlijks signaleringsrapport. Beeldschermwerk is een belangrijke oorzaak van de klachten omdat vrijwel iedereen tegenwoordig met een beeldscherm werkt, maar het is zeker niet de enige oorzaak van rsi.
Frings: "Het aantal binnenkomende rsi-meldingen is nu redelijk stabiel, het neemt zelfs enigszins af omdat er zoveel aandacht aan besteed wordt. We hopen dat het verder zal dalen door de afgesloten Arbo-convenanten waarin Sociale Zaken met de branches (o.a. bij banken en slachterijen) afspraken maakt over het terugdringen ervan."
In andere landen hoor je veel minder over rsi. Maar volgens Frings komt het elders ook veel voor.. "We zijn met veertien Europese landen bezig geweest met een inventarisatie op initiatief van het Zweedse Nationale Instituut voor Arbeidsomstandigheden en de Zweedse vakbond. Het treedt overal op.
Dankzij onze Arbo-wetgeving en de verplichte meldingen komt rsi hier duidelijker aan het oppervlak. In andere landen wil men rsi niet zien als beroepsziekte en vindt de diagnose en behandeling op een andere manier plaats."
Sites:
http://www.beroepsziekten.nl,
http://www.arbo.nl (Sociale Zaken),
http://www.kenniscentrumakb.nl
Hein van Steenis, freelance medewerker
