Ontslaggolven, vacaturestops, budget cuts, salarisbevriezing. De ICT is als gevolg van de vastgelopen economie in korte tijd volwassen geworden en maakte in sneltreinvaart kennis met dezelfde kopzorgen als de oude economie. En waar het aanbod de vraag overstijgt, verdwijnen de extra’s al snel.
Bedrijven houden de hand op de knip, nu het aantal vacatures voor het eerst in lange tijd in een vrije val is en het aantal werkzoekenden in rap tempo is opgelopen. Al in 2001 was een versobering te zien van de secundaire arbeidsvoorwaarden. Geen lease-auto meer, geen riante bonussen, veel minder opleidingsfaciliteiten. Plus een forse hand op de knip op het gebied van honoreringen. Hoe is de situatie een jaar later, nu de perspectieven in de ICT – een aantal optimistische lichtpuntjes daargelaten – nog niet echt rooskleurig zijn?
Medio 2003 waren volgens cijfers van de Centra voor Werk en Inkomen (CWI) bijna 14.000 ICT’ers op zoek naar een baan. In twee jaar tijd daalde het aantal vacatures met 80 procent. In 2002 was er voor het eerst sprake van een overschot aan medewerkers op de arbeidsmarkt, zo becijferde brancheorganisatie Nederland-ICT in haar Marktmonitor. Ferme getallen voor een sector waar het tot voor kort niet op kon.
Verschillende onderzoeken geven aan dat de bodem is bereikt. Nederland-ICT voorziet een omzetgroei van 4 procent in 2004 en het Centraal Planbureau (CPB) is met 4,5 procent zelfs nog iets optimistischer. 2003 blijft echter nog een jaar op de nullijn. En wat de groei betreft: de meeste bedrijven huldigen het adagium ‘eerst zien, dan geloven’, want diverse prognoses waren eerder al positief gestemd over 2002 en 2003. De optimistische geluiden leiden dus nog niet direct tot het aantrekken van nieuw personeel. De zuinigheid regeert. Het gemiddelde brutosalaris inclusief vakantiegeld bedraagt 41.343 euro. En voor dat geld moeten de handen flink uit de mouwen.
ICT’ers – en zeker diegenen die op zoek zijn naar een nieuwe baan – merken dat het loonzakje er als gevolg van die voorzichtige houding niet dikker op wordt. Om nog maar te zwijgen van de extraatjes waarin de sector tot een jaar of twee terug grossierde. Uit het beloningsonderzoek dat adviesbureau De Breed & Partners elke drie maanden uitvoert, blijkt dat ICT’ers minder vaak recht hebben op een lease-auto. Ook wordt beknibbeld op overwerkvergoedingen, eenmalige bonussen en aandelenopties. "Dit fenomeen geldt niet alleen voor de ICT, maar is ook merkbaar in andere sectoren", zegt Marsel in ’t Veen, senior consultant bij Berenschot. "Zeker nu het economische tij keert, is het een logische reactie van veel organisaties. Ze doen een stap terug en zorgen er voor dat op alle niveaus in een organisatie verantwoord wordt omgegaan met arbeidsvoorwaarden (belonen, waarderen en beoordelen). Bedrijven zullen vaker aansluiten op de initiële ‘waardedrijvers’ van de organisatie zoals kerncompetenties, kritische processen en sleutelmedewerkers."
Honkvast
Al gevolg van de krimpende arbeidsmarkt worden ICT’ers – hoewel wél sprake is van een doorlopende oriëntatie op de arbeidsmarkt – honkvaster. Logisch, want waarom zou je op zoek gaan naar een andere baan als je je gelukkig mag prijzen dát je je baan nog hebt? Bovendien: CAO’s zijn in de sector nog altijd onbekend. En zeker onder druk van de verslechterende economie krijgen professionals oog voor de zegeningen van collectieve afspraken. Marsel in ’t Veen van Berenschot opnieuw: "De hang naar een goede CAO is een gegeven dat steeds vaker uit onderzoeken naar voren komt: liever een vast salaris met solide secundaire arbeidsvoorwaarden, dan de beloofde torenhoge variabele bonussen, die in veel omstandigheden überhaupt niet gehaald kunnen – of konden – worden."
| Lager instappen Wie op dit moment begint aan een loopbaan in de ICT, heeft vermoedelijk een lager startsalaris dan collega’s een paar jaar geleden kregen bij hun eerste baan. Uit onderzoeken van Berenschot blijkt dat de aanvangssalarissen van ICT-professionals zo rond de 36.000 en 37.000 euro liggen. Voor ICT’ers die net van school komen (18- tot 24-jarigen) ligt het aanvangssalaris beduidend lager, zo rond de 25.000 euro. Overdreven veel extra’s zijn evenmin te verwachten. Toch is het van belang verder te kijken dan alleen de eerste loonstrook. De salarissen in de ICT zijn nog altijd niet schamel te noemen en bovendien spelen de arbeidsperspectieven een rol. Is het werk inhoudelijk uitdagend, worden er innovatieve producten ontwikkeld, heeft het bedrijf een goede reputatie, zijn er interessante opleidingsmogelijkheden en kun je je salaris aanvullen met extraatjes die zijn gebaseerd op je resultaten? De mate waarin iemand zich thuis voelt bij een bedrijf hangt van allerlei factoren af, die op het bankafschrift soms niet eens terug zijn te zien. Gezien de van diverse kanten verwachte behoefte aan ICT-professionals over enkele jaren is er voldoende uitzicht op een geslaagde carrière. Grosso modo (45-55 procent, zo becijfert Berenschot) vinden ICT’ers een prettige werksfeer, fijne collega’s en een dito cultuur belangrijker dan het salaris. |
Loonoffers
Uit dezelfde ICT Barometer van EY komt naar voren dat loonoffers bespreekbaar zijn. Indien het nodig is voor het behoud van hun baan en de continuïteit van de onderneming zegt één op de drie managers, directeuren en ICT-professionals bereid te zijn salaris in te leveren. Bij de kleinste bedrijven is dat zelfs één op de twee. ICT-professionals in dienst van de overheid zijn aanzienlijk minder bereid salaris in te leveren. Deze bereidheid is een bevestiging van de aanhoudende berichten over gedwongen ontslagen, saneringen en (dreigende) faillissementen in de ICT-sector. Tegelijkertijd neemt ook de arbeidsmobiliteit verder af. ICT-professionals veranderen minder snel van werkgever, terwijl managers zonder ICT-taken het meest vrezen voor hun baan.
Volgens In ’t Veen van Berenschot is die tendens herkenbaar en vertoont het beeld sterke overeenkomsten met de situatie zoals die zich al in andere branches aftekende: genoegen nemen met minder loon gaat hand in hand met een accentverschuiving wat betreft de inhoud van het werk. ICT’ers geven aan interessant werk, prettige collega’s en een goede werksfeer te prefereren boven een hoog salaris. Deze ontwikkeling is typerend voor het volwassen worden van de sector. De ICT is een bedrijfstak geworden als vele andere en de focus op werkomstandigheden telt steeds zwaarder mee. Geld is niet de belangrijkste bindende factor.
"We kennen in dit opzicht het zogeheten bindingsmodel", zegt In ’t Veen hierover. "Het is een geheel van factoren die zorgen voor het verhogen van de individuele binding van werknemers bij de organisatie, maar ook voor de aantrekkingskracht van het bedrijf op potentiële nieuwe medewerkers. De combinatie van factoren kun je per doelgroep – bijvoorbeeld secretaresses, management, commercie en staf – verschillend inrichten op het punt van secundaire arbeidsvoorwaarden. De ene doelgroep vindt de verhouding werk-privé of de werkbelasting belangrijk, terwijl een andere doelgroep, bijvoorbeeld de net-afgestudeerden, het imago of de professionele ontwikkelingsmogelijkheden van een bedrijf belangrijk vindt."
Top 100
Voor de mening van diezeldfe professionals over de Nederlandse ICT-bedrijven vormt het imago-onderzoek van de Computable 100 een goede graadmeter. Uit dit onderzoek, gehouden onder lezers van Computable, komen als meest aantrekkelijke werkgevers naar voren: IBM, Microsoft, Hewlett-Packard, Philips en Cisco Systems. Gecombineerd met het imago als zakenpartner en het imago als innovatief bedrijf ontstaat een ranking die wordt aangevoerd door respectievelijk IBM, Hewlett-Packard, Microsoft, Cisco Systems en Cap Gemini. Opvallende runner-up in dit rijtje is Cisco, dat stijgt van 10 naar 4. Andere stijgers in de top 10 zijn Dell (van 13 naar 6) SAP (van 12 naar 8) en KPN (van 14 naar 9). Rode draad in de rapportage: in alle gevallen gaat het om grote ondernemingen, die volop investeren in een goede werkomgeving. Daarbij gaat het om méér dan het beloningsbeleid alleen.
Dat is een interessante aanwijzing, nu zich tekenen van licht economisch herstel aandienen en er – met name in de VS – weer voorzichtig wordt geïnvesteerd. Op het gebied van hard- en software liggen er mogelijkheden, omdat de laatste grote investeringen dateren van voor de eeuwwisseling en systemen aan vervanging toe zijn. Algemeen wordt verondersteld dat de markt voorlopig stabiel blijft en groei zich op z’n vroegst in de loop van 2004 inzet. Belangrijk is daarbij wel dat bedrijven zélf weer vertrouwen krijgen in de economie alvorens ze opnieuw aanpassingen doorvoeren in hun huidige financiële en personele beleid.
Desondanks: de lijn omhoog tekent zich voorzichtig af. De malaise van 2001 en 2002 ten spijt, hebben de reorganisaties van de afgelopen periode effect. Sterke bedrijven hebben bewezen sterk te zijn gebleven en er is weer reden en ruimte voor voorzichtig optimisme. ICT’ers met ambitie kunnen erop rekenen dat er in de toekomst plek voor hen is. Daarbij zal ook de inhoud van het werk een belangrijke rol spelen. Werken met mooie producten, de ontwikkeling van innovatieve oplossingen en een baan bij een bedrijf met een sterke reputatie wordt misschien nog wel aantrekkelijker dan sappige secundaire arbeidsvoorwaarden.
Verschillende topmensen én onderzoekers verwachten in de komende jaren weer een gebrek aan professionals met de juiste bagage (zie ook elders in deze uitgave). Zo zegt Atos Origin-ceo Wilbert Kieboom in Computable: "Ik voorzie een tekort aan IT-professionals die niet alleen de bits en de bytes begrijpen, maar ook een gedegen bedrijfskundige kennis hebben, specifiek voor bepaalde marktsectoren." Paul Schuyt, ceo van Logica CMG, deelt die zorg. "Waar ik bevreesd voor ben, is dat er schaarste blijft aan goed opgeleid en ervaren ICT-personeel. Op dit moment is de instroom van informaticaopleidingen met het terugvallen van de arbeidsmarkt beperkter geworden. Ik denk dat we over een jaar of drie weer met een situatie te maken zullen hebben waar er meer vraag is naar goed geschoolde mensen, dan dat er aanbod is."
Bedrijven die tegen die tijd de juiste mensen in huis willen halen, weten wat hen te doen staat. Rammelen met de geldzak kan helpen, maar de volwassen ICT’er kijkt verder. Als er opnieuw schaarste ontstaat, is óók belangrijk welk bindingsmodel het bedrijf hanteert. Reputatie, werksfeer en inhoud bepalen mede de aantrekkingskracht. Softe argumenten worden zo de harde criteria.< BR>
Peter van Vleuten, heeft vermoedelijk een lager startsalaris dan collega’s een paar jaar geleden kregen bij hun eerste baan. Uit onderzoeken van
