Vanaf eind dit jaar is het voor alle rijksoverheidswebsites verplicht dat ze aan de webrichtlijnen voldoen. Deze schrijven voor aan welke kwaliteitseisen en standaarden webpagina’s van publieke (en semi-publieke) websites moeten voldoen. Hierbij gaat het niet alleen om het toegankelijk maken van webcontent voor gebruikers met een (visuele) handicap zoals vaak wordt gedacht. De richtlijnen zijn namelijk ontwikkeld om naast de toegankelijkheid, ook de duurzaamheid, uitwisselbaarheid en vindbaarheid van webcontent te vergroten.
De richtlijnen zijn vastgesteld in een ministerraadsbesluit en dus niet wettelijk bepaald. Wanneer men er niets mee doet, zullen er ook geen sancties volgen, zie ook het Besluit Kwaliteit Rijksoverheidswebsites. Er is echter wel een actieve lobby in de Kamer om de webrichtlijnen in de wet vast te leggen. Lokale overheden hebben zich daarnaast samen met de landelijke overheden aan de richtlijnen gecommitteerd in een gezamenlijk vastgelegde verklaring voor ‘een betere dienstverlening en e-overheid’. In deze verklaring wordt ook nagestreefd voor 2010 te voldoen aan de richtlijnen.
Op dit moment zijn er nog veel lokale en landelijke websites die niet voldoen, volgens een artikel op Webwereld van maart jongsleden voldoet bijvoorbeeld maar liefst 98 procent van gemeentesites nog niet. Het is dus nu noodzaak om de noodzakelijke maatregelen te treffen om voor het eind van 2010 te voldoen.
Omgaan met richtlijnen
Om te borgen dat een project voldoet aan de webrichtlijnen moet er tijdens alle facetten van de realisatie en implementatie rekening worden gehouden met de webrichtlijnen. Hieronder zijn aandachtspunten weergegeven.
Opstellen requirements Er zijn technieken die niet compatibel zijn met de webrichtlijnen, een voorbeeld hiervan is Flash. Hiervoor zal alternatieve content getoond moeten worden, de alternatieven moeten ook worden gespecificeerd. Daarnaast moet worden voorkomen dat zogenaamde user generated content zonder screening op de website verschijnt en kan ondersteuning voor sommige browser niet worden gegarandeerd (met name Internet Explorer 6).
Pakketselectie
Het is zo dat een aantal CMS'en en portalproducten niet aanpasbare HTML, javascript of CSS genereren waardoor het bijzonder moeilijk wordt om te voldoen aan de richtlijnen. SharePoint 2007 is hier een voorbeeld van. Dit geldt natuurlijk ook voor te integreren 3rd party oplossingen, met name closed source varianten. Daarnaast is het interessant om te kijken naar standaardoplossingen die pakketten bieden om te voldoen aan toegankelijkheidstandaarden, dit kan behoorlijk schelen veel implementatietijd schelen.
Technische implementatie Tijdens de technische implementatie moet het meest rekening worden gehouden met richtlijnen. Hoe moet je bijvoorbeeld beginnen aan een website die aan de webrichtlijnen moet voldoen? Welke stappen moet je daarvoor nemen? Er zijn een aantal principes die je aan moet houden:
– Houdt structuur en vormgeving gescheiden.
Gebruik (x)html om de structuur te bouwen, gebruik css voor de vormgeving. Gebruik dus geen tabellen om de lay-out te bepalen en gebruik geen inline-styles.
– Bouw gelaagd.
Dit principe is een manier van bouwen waarbij inhoud in verschillende lagen van methode of technologie wordt ‘gestapeld'. Bij het falen van een laag of het gebrek aan ondersteuning voor die laag, wordt de inhoud aangeboden via de laag daaronder.
Een voorbeeld:
Laag 1: Informatie wordt overgebracht door middel van een flash-banner.
Laag 2: Iemand die geen flash plug-in heeft ziet een image met dezelfde informatie.
Laag 3: Iemand die ook geen plaatjes kan zien krijgt de informatie als tekst te zien (een alt-tag bijvoorbeeld).
– Reken niet op optionele technologie.
Een kenmerk van een gelaagd gebouwde website is dat de bezoeker voor de toegang tot de inhoud niet afhankelijk is van een bepaalde, optionele technologie. Webontwikkelaars moeten daarom bij het bouwen niet rekenen op ondersteuning voor optionele technologie. Zo mag een bezoeker niet afhankelijk zijn van CSS (Cascading Style Sheets) om door de site te kunnen navigeren, of van client-side scripts om een formulier in te kunnen vullen. Dit betekent dat webbouwers optionele technologieën mogen gebruiken, zolang deze de inhoud complementeren en geen voorwaarde vormen voor de toegang tot de inhoud.
Herbouw bestaande websites Deze regels gelden vooral voor nieuw te bouwen websites en webapplicaties. Wanneer een bestaande website aangepast moet worden zijn de mogelijkheden vaak minder. Principes van scheiding en gelaagd bouwen kunnen slechts beperkt worden toegepast op bestaande websites. Op een bepaald moment zal het meer moeite en tijd kosten om aspecten van de site aan te passen dan wanneer de site volledig opnieuw zou worden gebouwd. Houdt in de gaten dat deze productiefilosofieën niet een doel op zichzelf zijn, maar een middel. De voordelen die de principes van scheiding en gelaagdheid hebben, zijn doelen. Dit is geen zwart-wit situatie: hoe meer doelen bereikt worden, hoe beter.
Functionele implementatie Het beoogde CMS moet sjablonen bieden die borgen dat er wordt voldaan aan de webrichtlijnen. Daarnaast moet het CMS controles of waarschuwingsfuncties bevatten die de redacteur informeert over het niet voldoen van handmatig opgevoerde content. Ook kan middels een werkstroom (workflow) worden geborgd dat iedere pagina voor publicatie aan een controle wordt onderworpen.
Organisatorische implementatie Een aantal richtlijnen kan niet technisch of functioneel worden afgedwongen, deze hebben betrekking op de kwaliteit van de tekst. Een voorbeeld hiervan is richtlijn R-pd-8-3. Deze schrijft voor dat ‘de minimale hoeveelheid tekst moet worden gebruikt om toe te lichten waar de link heenleid'. Een ander voorbeeld is richtlijn R-pd.22.1, deze geeft aan dat er taal moet worden gebruikt die de bezoeker begrijpt. Dergelijke richtlijnen hebben meer met goed auteurschap te maken. Om te borgen dat aan dergelijke richtlijnen is het nodig om de redactie hierin te trainen.
Tot slot
Ook al worden alle aandachtspunten meegenomen, dan kan het nog steeds voorkomen dat een website niet voldoet aan de richtlijnen. Dit kan bijvoorbeeld plaatsvinden doordat er user Generated Content (zoals een reactie op een artikel, een gebruikersreview of een forum bericht) terechtkomt op de website wordt geplaatst, en bronsysteem onjuiste HTML genereert of links naar externe websites niet meer werken. Het devies hiervoor is om actief te monitoren. Dit zal overigens het halen van het waarmerk zelf niet in de weg staan, dit is namelijk een jaarlijkse momentopname.
Al met al vergt het voldoen aan de webrichtlijnen in de diverse facetten van het project veel aandacht. Een uitgebreide handleiding voor het toepassen van de webrichtlijnen uitgewerkt per rol en per proces is te vinden op http://www.webrichtlijnen.nl/handleiding/.
Dit artikel is tot stand gekomen met inbreng van Martijn Vugteveen, webdesigner bij Sogeti Nederland.
