In vergelijking met Amerikaanse branchegenoten missen Europese technologiebedrijven zoals Philips, Nokia en TomTom de boot. Dat lijkt de gestage koersdaling te verklaren van hun aandeel sinds het begin van 2011 terwijl die van Apple en IBM juist alleen maar (b)lijken te groeien. Zijn wij het vermogen kwijt geraakt om te innoveren?
Innovatie is een moeizaam te managen aspect van de bedrijfsvoering. Immers, bij Apple en ook IBM is het zakelijk succes zeker niet alleen te danken aan een product of dienst dat in de smaak valt bij de klant. Marketing en vooral ook de brand identity spelen hier een grote rol. Tomtom is mogelijk nog enigszins vergelijkbaar met Apple. Een tijd lang wilde iedereen zo’n routeplanner plakken op de autoruit. Echter, rages komen en gaan waardoor de consument op een meer dan slimme manier opnieuw moet worden verleid om toch ook het laatste model te kopen.
Zonder innovatie ligt de slaagkans beduidend lager. Uit het jaarlijks IMD onderzoek naar de competitieve positie van landen bleek al vorig jaar dat Nederland op dit punt werkelijk in de problemen verkeert. Vergelijk op de Foliomap ‘ondernemerschap’ met het ‘aanpassingsvermogen’ van bedrijven. In 2001 kon Nederland zich nog meten met de Verenigde Staten. Sindsdien bewegen we wel met de trend mee, maar raken we elk jaar ook steeds verder achterop. In 2011 staat de index .84 lager voor ‘ondernemerschap’ en .78 lager voor het ‘aanpassingsvermogen’ van bedrijven.
Om de slag op de wereldmarkt te overzien moeten we niet alleen naar de Verenigde Staten kijken. Op de Foliomap zien we ook de trend van China. Die lijkt bescheiden wat betreft de index zelf maar in 2011 ligt China zo ver niet meer af van Nederland of de Verenigde Staten. Opzienbarend vind ik dat voor ‘ondernemerschap’ de index voor Nederland .74 lager staat dan China. Wat betreft aanpassingsvermogen haalt China ons bijna in. Het is slechts een kwestie van tijd voordat China voor ‘aanpassingsvermogen’ de achterstand zal goedmaken. Redenen hiervoor zijn onder andere het aantal ‘onderzoekers en wetenschappers’, het geproduceerde ‘wetenschappelijk onderzoek’ en het ‘innovatievermogen’ van bedrijven. Duidelijk is dat in Nederland de trend neerwaarts is terwijl China op alle aspecten stijgt. Ik vrees het ergste voor dit jaar.
De knalharde bezuinigingen van het nu demissionair kabinet bij het onderwijs maar ook bij de kunsten zijn niet bevorderlijk voor het vermogen tot innoveren bij Nederlandse bedrijven. Onderwijs, wetenschap en de kunsten moeten de voor innovatie noodzakelijke maatschappelijke en intellectuele voedingsbodem scheppen. Onbegrijpelijk dat een kabinet met een liberale premier Nederland juist op dit punt op achterstand heeft gezet.
Nederland is inderdaad enigszins afgegleden naar een financieel angstig klimaat, waar men steeds vaker op zeker gaat, waar niemand zijn nek meer durft uit te steken en waar het zeker niet (meer) gestimuleerd lijkt te worden om creatief en vernieuwend te zijn. Zelfs van de uitvinders horen we maar weinig de laatste jaren. En dat terwijl kennisregio Eindhoven nog onlangs tot brainport ofwel slimste regio van de wereld werd uitgeroepen. Je zou denken dat men juist daar in staat moet zijn te innoveren.
Dat vind ik zo’n vreemde tegenstrijdigheid dat ik denk dat het daar ook helemaal niet aan ligt, maar aan iets anders.
Misschien is er wel genoeg geld voor onderzoek en ontwikkeling, maar te weinig voor daadwerkelijke investering in het vermarkten en verder ontwikkelen van het resultaat daarvan. Misschien wordt er wel genoeg uitgevonden, maar wordt er te voorzichtig ondernomen. Misschien moeten we de kapitaalkrachtigen wat meer uitdagen te investeren in echte nieuwe producten in plaats van te speculeren op de kapitaalmarkt – dat levert uiteindelijk niets op en zeker geen revenuen van de wel gerealiseerde innovatie; dat laten ze steeds weer uit de handen glippen.
Mijn suggestie: als er 100% naar onderwijs, onderzoek en ontwikkeling gaat, moet 20% worden aangewend voor het in de markt zetten van de innovaties die daaruit voortkomen. Dat zal wel eens mislukken, maar de successen leveren wel geld op dat opnieuw kan worden geïnvesteerd. We moeten die spiraal weer naar boven laten draaien, daar gaat het om.
Ik weet niet of geografie een goede indeling is om iets te zeggen over de innovatieve kracht van een onderneming. Zo heeft bijvoorbeeld Microsoft de afgelopen 10 jaar geen substantiële innovaties voortgebracht op een zelfde level als bijvoorbeeld Apple dat heeft gedaan, terwijl ASML wereldleider is op het gebied van chipmachines. Je zou hoogstens in het algemeen iets kunnen zeggen over het investerings- en ondernemingsklimaat in de VS en dat in Europa, en wat mij betreft gaat dat niet veel verder dan opmerken dat in de VS de beschikbaarheid van durfkapitaal vele malen groter is, de drive en ambitie om iets te bereiken vele malen groter is en dat het nemen van risico’s niet op de zelfde wijze afgestraft wordt als bijvoorbeeld in Nederland.
Ik denk dat innovatie heel veel te maken heeft met visie, focus en een ambitie en bedrijfscultuur die het mogelijk maken om de visie waar te maken en de focus om trouw te blijven aan die visie. Overigens betekent trouw blijven aan een visie niet dat je dus ook trouw moet blijven aan een product. TomTom zou als visie kunnen hebben dat ze de best mogelijke navigatie-tools zouden willen bouwen, maar dat betekent dus niet dat ze nu nog steeds kastjes moeten maken. Het zelfde geldt voor bijvoorbeeld Nokia. Dit is al een keer beschreven in the innovator’s dilemma. Innoveren is moeilijk, en nog lastiger te managen.
Wat opmerkelijk is aan het plaatje bij het artikel is de opkomst van China. Wat mij betreft geeft het vooral aan dat de leiders in China heel goed gekeken hebben naar Rusland in de jaren ’90 en hoe je een samenleving niet moet laten overgaan van een communistisch model naar een kapitalistisch model, dat men de relevante lessen geleerd heeft en dat men daardoor in staat is de competetive edge van China langzaam maar wel gestaag te laten groeien. Dat China juist gestaag doorgegroeid is in de “crisisjaren” vanaf 2008 geeft aan hoe goed doordacht dit is.
Tot slot vind ik het een beetje jammer dat Rutte c.s. nu de schuld van falend innovatiebeleid in de schoenen geschoven krijgt terwijl toch duidelijk te zien is dat de grootste teruggang toch echt begin deze eeuw is ingezet.