Sander Odijk (Visma Connect): ‘Nieuwe oplossing sluit niet aan op federatief datadelen’
Visma Connect, de huidige leverancier van Digipoort, staat achter de bevindingen van AcICT over de herbouw van deze elektronische postbus. De ict-waakhond pleit voor het stilleggen van dit programma Herbouw Digipoort (HDP). De oplossing die nu wordt gebouwd is niet toekomstbestendig door de aanstaande Europese wetgeving rond het federatief datadelen, stelt Sander Odijk, algemeen directeur Visma Connect. Hij hoopt dat staatssecretaris Zsolt Szabó (Digitalisering) alsnog op de pauzeknop drukt, al snapt hij de bewindsman zijn afweging moet maken in een complex krachtenveld.
Begin mei liet staatssecretaris Szabó de Tweede Kamer weten door te gaan met de herbouw van Digipoort, de centrale ict-voorziening die het berichtenverkeer afhandelt tussen bedrijven en overheidsorganisaties. Daarmee sloeg de bewindsman het advies van het Adviescollege ICT-toetsing (AcICT) in de wind om het herbouw-programma tijdelijk stil te leggen en de beoogde oplossing te herzien. Die is volgens de waakhond te complex en slecht beheersbaar waarbij de kans op verdere uitloop in tijd en geld groot is.
Rijks-ict-dienstenaanbieder Logius (onderdeel van het ministerie van BZK – Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) is opdrachtgever en selecteerde na een aanbesteding Capgemini als hoofdaannemer voor HDP. Inmiddels schat Logius de kosten voor de bouw en de migratie op 81 miljoen (inclusief het in de lucht houden van het huidige systeem), waarvan 55 miljoen is besteed. Oorspronkelijk waren de kosten geraamd op 28 miljoen euro.
Federatief datadelen
De huidige Digipoort wordt momenteel als dienst afgenomen van leverancier Visma Connect, die ook het intellectuele eigendom van de software bezit. Volgens algemeen directeur Sander Odijk, scoort de dienst zelfs het beste van alle Logius-diensten met gemiddeld een 7,9. ‘Onze oplossing is ook prima onderhoudbaar en schaalbaar naar de toekomst toe. Alleen, wij bestrijden niet dat er ook wat moet veranderen, met name op functioneel gebied van Digipoort.’ Hij wijst er op dat de elektronische postbus, die een paar jaar terug is gebouwd, een centrale oplossing is rond het pushen van allerlei data, waarbij de huidige Europese wetgeving uitgaat van een aanleverplicht. ‘De komende jaren gaan we echter over naar het federatief datadelen, onder nieuwe Europese wetgeving. Zowel de huidige als de te herbouwen Digipoort zijn centrale oplossingen die straks niet voldoen niet aan de Europese wetgeving.’
Het federatief datadelen wordt het nieuwe normaal, vervolgt hij. ‘Als eigenaar van je data ben je dan zelf in controle over met wie je je gegevens deelt. In plaats van een aanleverplicht komt er een ophaalplicht. Overheden moeten dan data uitvragen en jij bepaalt uiteindelijk als burger of ondernemer welke data je wilt delen. Natuurlijk spelen daar ook regels mee, bijvoorbeeld van de Belastingdienst, maar het draait om het principe van de datasoevereiniteit. Dit federatieve datamodel zit straks in de Europese wetgeving, denk aan de Data Act, en dat is iets wat nieuw is.’
Toch één leverancier en nieuwbouw
Oorspronkelijk was de eerste opzet van HDP ook gericht op dit federatieve stelsel. Toen was de gedachte dat er een ‘level playing field’ gecreëerd moest worden, waarbij meerdere partijen konden aanbesteden met de source-code van Visma Connect en daarmee door zouden kunnen bouwen. ‘Je laat het dan aan de markt om verschillende oplossingen aan te bieden’, licht Odijk toe. ‘Maar Logius heeft in 2021 uiteindelijk toch besloten om met één partij in zee te gaan, te selecteren via een standaard aanbesteding. En in plaats van door te bouwen op datgene wat er was, koos Logius er ook voor om opnieuw te beginnen.’
Visma Connect deed wel mee aan deze tender, maar verloor uiteindelijk van Capgemini. De keuze om weer opnieuw met bouwen te beginnen, is een belangrijke oorzaak geweest voor de overschrijding van de kosten, zo blijkt uit het rapport van AcICT, onder meer door vele inhuur.
Pauzeknop
Odijk betreurt deze keuze en is het eens met de conclusies van AcICT om de herbouw stil te leggen. Desondanks legt staatssecretaris Szabó dit advies naast zich neer, ondersteund door de programmacommissie waar grote Digipoort-gebruikers, zoals de Belastingdienst en UWV, een zetel hebben. Zij wijzen op een onderzoek van KPMG, waaruit zou blijken dat er bij HDP een goede manier van kostenopbouw is gebruikt en een rapport van SIG dat spreekt over goed onderhoudbare software (al zegt dat weer niets over de juistheid van de code). Bovendien bevindt HDP zich in een afrondende fase (geplande einddatum ligt inmiddels op 1 juli 2026) en stopzetten zou alleen maar kostenverhogend werken, aldus de bewindsman.
Het is aan de staatssecretaris om besluiten te nemen, erkent Odijk. Toch hoopt hij van de harte dat hij de pauzeknop alsnog indrukt, ook vanwege het maatschappelijk belang. ‘Ik ben – in lijn met AcICT – van mening dat de oplossing die nu gebouwd wordt, niet toekomstbestendig en langdurig inzetbaar is door de nieuwe Europese wetgeving.’ Woensdag 21 mei komt de herbouw van Digipoort ter sprake in de commissie Digitale Zaken van de Tweede Zaken. Het zou volgens de directeur van Visma Connect goed zijn als hier vragen over gesteld.
Odijk benadrukt dat hij niet preekt voor eigen parochie. ‘Het is niet automatisch zo dat Visma Connect zal profiteren van een eventuele pauzestand. Er zijn genoeg andere aanbieders van dit soort e-postkantoor-functionaliteit. Maar ik vind het wel opmerkelijk dat als in de digitaliseringsstrategie van het Rijk een nadruk ligt op datadelen, vergelijkbaar met het Britse stelsel van toelating, er een systeem wordt gebouwd dat hier niet in past.’
Relatie Logius en andere markten
In het rapport van AcICT wordt nog melding gemaakt van een moeizame relatie tussen Logius en de ‘latende leverancier’ Visma Connect. Dat wil directeur Sander Odijk nuanceren omdat er volgens hem altijd goed is samengewerkt, binnen de service level agreement (sla). Die constatering van de ict-waakhond schrijft hij toe aan de rechtszaak die in 2024 heeft gespeeld. Logius wilde ook de source-code krijgen van de door Visma ontwikkelde dynamische portals voor updates van Digipoort. Dat zijn vertalingen van gewijzigde taxonomieën als gevolg van wetswijzigingen, bijvoorbeeld rond belastingen of uitkeringen. ‘Dat is tooling die wij hadden ontwikkeld voor andere klanten en dat ip wilden we niet uit handen geven. De rechter gaf ons gelijk. Logius en wij waren het strategisch met elkaar oneens maar we zijn er beide professioneel mee omgegaan.’
Het bedrijf – voor de overname door EBPI geheten – wil in Nederland en daarbuiten groeien met zijn oplossingen voor (federatieve) gegevensuitwisselingen. Zo is Visma Connect door het Zorginstituut Nederland gevraagd om op een federatieve manier, dus conform de nieuwe Europese wet- en regelgeving, de gegevensuitwisseling in de vvt-sector te organiseren. ‘En Visma is een Europees softwarebedrijf. Er komen ook aanbestedingen voorbij waarop we samen met een Visma-zusje inschrijven in een Europese context. Visma is zelf immers ook een federatieve organisatie met zo’n tweehonderd bedrijven ook in Europa’, merkt Odijk op.
