Geld nodig om digitalisering op niveau te houden
De uitvoering van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS) vraagt structurele meerjarige investeringen die kunnen oplopen tot zeker een miljard euro per jaar. Dat zei Erik-Jan Boon, programmadirecteur van het NDS-uitvoeringsprogramma, tijdens een how-to-sessie van de Rijks Innovatie Community op 17 november.
Volgens Erik-Jan Boon is die omvang nodig om digitalisering binnen overheid en publieke sector ‘op niveau te houden’ en om te voorkomen dat ‘digitalisering over een paar jaar door het ijs zakt, zeker op het gebied van weerbaarheid’. Het gaat daarbij niet uitsluitend om nieuw geld. ‘Niet alles hoeft extra te zijn, maar als je dit serieus wilt doen, kun je dit er niet even bij doen’, aldus Boon. Een eerste versie van de investeringsagenda wordt binnen één tot twee weken verwacht; een definitieve versie halverwege 2026.
Van vrijblijvendheid naar doen
Boon benadrukt dat de NDS bewust is opgezet als groeimodel. ‘We zijn begonnen zonder plan, maar met een duidelijke richting.’ De strategie stuurt op coalitions of the willing, waarbij aanjaagteams per prioriteit (zoals cloud, ai, data, digitale weerbaarheid en ‘burger en ondernemer centraal’) bepalen wat er daadwerkelijk moet gebeuren. ‘We beginnen met wat kan en met wie wil. Als je alleen maar aan het praten bent, gebeurt er niks.’
De sessie maakte duidelijk dat de NDS ook een cultuurverandering is: organisaties moeten af van het ‘ieder voor zich’ en slimmer gebruikmaken van gedeelde standaarden, bouwstenen en collectieve oplossingen.
Burgers en ondernemers centraal
Programmamanager Anne-Marie van der Poel lichtte toe dat de prioriteit Burger en ondernemer centraal gericht is op een fundamentele omslag in de manier waarop overheidsdienstverlening wordt georganiseerd. Burgers moeten niet langer de complexiteit van de overheid voelen wanneer zij met meerdere instanties te maken hebben.
Van der Poel schetste dat veertig gemeenten al experimenteren met overheidsbrede loketten waar één professional, ondersteund door een netwerk van uitvoeringsorganisaties, burgers en ondernemers integraal helpt. Daarnaast werkt haar team aan digitale dossiers, een ai-kennisassistent en verbeterde informatievoorziening via overheid.nl Het doel is om ‘proactiever, mensgerichter en meer als één overheid op te treden’. Ook noemde zij concrete verbeteringen, zoals automatisch uitstel van BTW-aangifte voor nabestaanden van ondernemers, een herontwerp van ketenprocessen vanuit de aanpak Levensgebeurtenissen.
Opschalen van ai-pilots
Binnen de prioriteit ai wil programmamanager Jasper Kars de overgang maken van experimenten naar grootschalige adoptie. Hij constateert dat de overheid in korte tijd talloze pilots met generatieve ai heeft uitgevoerd, maar dat de volgende stap van structurele inbedding nog achterblijft. Een nieuwe opschalingsfaciliteit moet bepalen wanneer en hoe verantwoord opgeschaald kan worden, terwijl begeleidingsteams organisaties helpen bij daadwerkelijke implementatie.
Onderdeel hiervan zijn zes toepassingsgebieden, waaronder ai-assistenten voor ambtenaren, de gemeentelijke GemChat-chatbot en een ai-ondersteuningsaanpak voor de Omgevingswet. Tegelijk werkt de overheid aan een auditeerbaar kader voor ai en onderzoekt TNO de vorming van een overheidsbreed ai-competentiecentrum. Volgens Kars moet innovatie plaatsvinden ‘als één overheid, doelmatig en verantwoord’.
Vrijblijvendheid doorbreken
De Nederlandse Digitaliseringsstrategie moet een einde maken aan de vrijblijvendheid tussen overheidsorganisaties rond digitalisering. Dat zei hoogleraar GovTech Nitesh Bharosa van TU Delft tijdens dezelfde sessie. Volgens hem moet de overheid toewerken naar ‘capaciteitsontwikkeling om collectief te organiseren en decentraal te implementeren’.
Bharosa ziet onder meer de noodzaak voor nieuwe governance-instrumenten. ‘We moeten nadenken over hoe we actoren verleiden of verplichten, met wortel en stok, om gemeenschappelijke digitale voorzieningen te implementeren. Anders krijgen we nooit de schaal die nodig is.’ Ook waarschuwde hij voor klassieke valkuilen zoals centralistische (top-down) uitvoeringsmodellen of it-projectachtig denken dat geen recht doet aan de lange adem van digitale transformatie.
