De toekomst van IT: zoek een hobby

Als werk schaars wordt, zullen we dan meer aandacht hebben voor een evenredige werkverdeling, vrije tijd en je sociaal inzetten voor de maatschappij? En moet de it-sector zich bewust worden van en verantwoordelijk voelen voor de impact die technologische ontwikkelingen hebben op de maatschappij? Of is dit laatste een rol voor de politiek?

We zijn het er onderhand over eens dat er onvermijdelijk banen gaan verdwijnen door de digitalisering. Nu is dat geen nieuw fenomeen. In de moderne geschiedenis (pakweg sinds de Industriële Revolutie) hebben we gezien dat veel handwerk is vervangen door machines. Dat heeft niet geleid tot meer werkloosheid, omdat het verdwijnen van ambachtswerk en daarna de fabrieksarbeid ruimschoots werd gecompenseerd door het ontstaan van nieuwe banen, met name in de dienstverlenende sector.

Toch lijkt het erop, zeker in het geïndustrialiseerde deel van de wereld, dat het er van gaat komen. Ooit zullen we niet meer veertig uur hoeven te werken om de economie draaiende te houden en iedereen te voorzien van een dak boven het hoofd, eten en drinken en andere levensbehoeftes.
De beroemde econoom Keynes voorspelde al in 1930 dat de vijftien-urige werkweek aanstaande was. Na ruim tachtig jaar is deze nieuwe werkelijkheid ook in zicht. Door de opmars van robots en andere vormen van kunstmatige intelligentie zal de komende decennia steeds meer menselijke arbeid worden vervangen. Sterker: in Zweden wordt al geëxperimenteerd met de zes-urige werkdag.

Robots

Het is begrijpelijk dat we huiverig zijn voor deze ontwikkeling; het roept een beeld op van een toekomst waarin we als mensen minder toegevoegde waarde hebben in het productieproces van goederen en diensten. En in een nog angstiger denkbeeld zullen de robots zelfs de dienst uit gaan maken op de werkvloer en misschien zelfs daarbuiten. 
De vrees voor dit scenario is begrijpelijk, maar het is goed om ook te kijken naar de positieve effecten hiervan. Zowel hoger als lager opgeleiden krijgen te maken met een zekere mate van verlichting van hun werk dankzij technologie. Daar staat tegenover dat we, zoals Keynes al voorspelde, meer vrije tijd te besteden hebben.

Het sleutelwoord is hier ‘verdeling’; dit is de uitgelezen kans om het grote maatschappelijke thema van de herverdeling weer onder de loep te nemen. De toekomst heeft namelijk behoefte aan een economisch en maatschappelijk model dat ervoor zorgt dat werk en inkomen verdeeld wordt over degenen die deel willen en kunnen nemen aan het arbeidsproces. Nu is het natuurlijk ook al zo dat een deel van de beroepsbevolking een fulltimebaan heeft, een deel parttime werkt en een deel niet. Maar als werk schaarser wordt, zullen we meer aandacht moeten hebben voor een evenredige verdeling. Zo voorkomen we niet alleen een groeiende sociale kloof, maar ook het risico dat grote groepen in de samenleving zich nutteloos gaan voelen.

Gidsland

Nederland is al gidsland als het gaat om parttime werken, en als de ontwikkeling van robotisering zich doorzet, hebben we de kans om onze lessen hierin te gebruiken om een gelijkmatige verdeling van werk te stimuleren. Het is daarbij belangrijk dat we de ontwikkeling van digitalisering niet alleen zien door een technologische, maar ook door een sociologische en maatschappelijke bril. Om dit te bewerkstelligen, zal de it-sector zich bewust moeten worden van de invloed die technologische ontwikkeling heeft op de maatschappij en daarin samen moeten optrekken met sociologen en de politiek.

Tegelijkertijd zal de politiek meer oog moeten hebben voor de gevolgen van technologische ontwikkelingen op de samenleving. Wat dat betreft is het idee van een minister van IT misschien zo gek nog niet; mits deze nauw samenwerkt met haar of zijn collega van Sociale Zaken.