Resocialisatie van social media

Gezien de ‘ophef’ over een practical joke met een nagemaakte website en acties om sommige satirische tweets te stoppen is het misschien tijd voor een beschouwing van een modern fenomeen. Eerder heb ik hier al eens over geschreven in ‘Business intelligence in de cloud’, waarbij ik sceptisch was over het gebruik en de populariteit van social media. Dat werd vooral ingegeven door het ontbreken van een aantal zaken, waardoor misbruik op de loer ligt.

Zo laten velen na om de authenticiteit van de zender te bepalen, is de attentiewaarde vaak niet meer dan een ‘selffulfilling prophecy' en heerst er een zekere wetteloosheid. De practical joke die een hoge attentiewaarde kreeg, was een bericht over Van Bemmel dat voor een oplettende lezer duidelijk vals was. Tenminste, als er naar de url gekeken werd, die overduidelijk niet van de Telegraaf was. Een paar dagen eerder publiceerde deze grappenmaker trouwens op dezelfde manier een bericht over Mart Smeets, dat echter niet zoveel aandacht kreeg. Blijkbaar werkt de techniek van framing het best bij politieke figuren, of niemand neemt het Privé-katern van de Telegraaf serieus. Een plaatje zegt nu eenmaal meer dan duizend woorden, dus de kunst van framing is om een beeld te scheppen dat grotendeels ingevuld wordt vanuit het denkraam van de ontvanger. Het is een overtuigingstechniek die niet alleen veel in de politiek gebruikt wordt, maar ook in de reclame. Met de beperking van 140 karakters is Twitter dus een fantastisch middel voor het kaderen van gedachten in één pakkende oneliner. Vroeger, toen we nog geen social media hadden, noemden we dat trouwens soundbites, maar tegenwoordig een tweet. 

Phishing

Lokken van mensen naar een vervalste kopie is een bekende en veel voorkomende vorm van internetfraude. Meestal wordt er dan een mailtje, waarbij vaak de grammatica al een waarschuwing is, gestuurd met een link en het verzoek om gegevens te controleren. Na de mediacampagne van banken zullen meeste mensen geen gehoor meer geven aan deze verzoeken, maar het besef dat dezelfde truc ook uitgehaald kan worden op social media is er nog niet. Misschien niet direct om inloggegevens te verkrijgen, maar toch zeker om mensen te misleiden. Gezien de gelijkenis met het origineel, waarbij het Twitter-account van de Telegraaf erg vatbaar is voor spoofing, kan gesteld worden dat er sprake is van identiteitsdiefstal. Dat geldt ook voor de vele fake-accounts die er zijn van bekende personen uit media en politiek. Misschien bedoeld als onschuldige satire, maar met de volgzame instelling van veel twitteraars kan deze reframing ook schadelijk zijn. Zo verdween Buckler misschien niet alleen door grappen van Youp van 't Hek, maar hij heeft het proces wel versneld.

Social engineering

Nieuwe media zijn gebaseerd op het principe van ‘act & react', waarmee beeldspraak of reacties zich als een olievlek kunnen uitspreiden. De snelheid waarmee dat gaat, zorgt ervoor dat het spreekwoord: ‘Al is leugen nog zo snel, de waarheid achterhaalt hem wel' nu zelf ingehaald wordt. Dat geldt zeker als reguliere media zoals kranten en magazines berichten oppikken van Twitter uit angst om een scoop te missen en hierover gaan schrijven. Met principes van ethos, pathos en logos die ook in NLP gebruikt worden, kan er snel een hoax of hype gecreëerd worden. En zelfs als later blijkt dat het een hoax is, blijft er toch altijd een deel twijfel hangen omdat zoekmachines nu eenmaal geen onderscheid maken tussen waarheid en leugen. Angst is misschien een slechte raadgever, maar onwetendheid en nieuwsgierigheid komen daar direct achteraan. Met social media lijkt tegenwoordig iedereen zijn eigen nieuws te willen maken, waarbij de attentiewaarde vooral zit in de hijgerige oneliner. Dat maakt van Twitter een mengeling van RTL Boulevard, de lokale nieuwskrant en een serieuze nieuwsfeed.

Homo ludens

Verschillende ‘crowd sourcing'-onderzoeken laten zien dat het leeuwendeel van de gebruikers Twitter vooral als inlichtingendienst ziet en gebruikt voor het uitwisselen van kennis. Uit dezelfde onderzoeken blijkt dat de meeste gebruikers hoogopgeleid en tussen de 20 en 40 jaar oud zijn. Dat maakt het gemak waarmee er een hoax gecreëerd, een valse identiteit aangenomen of een gerucht opgeblazen kan worden dan ook opvallend. De spelende mens beseft misschien niet dat de pen een gevaarlijker wapen kan zijn dan het zwaard, zeker als het om een ‘fear, uncertainty and doubt'-campagne gaat. De massa wordt dus bespeeld via social media, alleen weet je hier niet altijd wie er aan de touwtjes trekt en met welk doel. De bedoeling van social media is niet om paranoia te vergroten, maar soms kan het controleren van url, profiel of ip-nummers geen kwaad. Want de soundbites van 140 karakters worden niet alleen gebruikt voor het uitwisselen van informatie, maar ook voor het lokken van klanten, het bespelen van de publieke opinie en soms ook voor het verdraaien van de waarheid.

Lessen geleerd

Het probleem waarmee we nu te maken hebben, is niet nieuw, en omdat er gedreigd werd met een rechtszaak heeft Twitter de controle op authenticiteit afgelopen zomer verbeterd. Helaas blijkt dit systeem, net als DigiNotar, ook niet waterdicht en nog beperkt beschikbaar te zijn. Naar aanleiding van berichtgeving hierover bij ‘De wereld draait door' twitterde de echte Femke Halsema, met kleine L dus, dat zelfregulering misschien beter is dan wetgeving. Daar valt wat voor te zeggen, ware het niet dat het gros van de gebruikers gewoon geen weet heeft van de gevaren en valkuilen op internet. Of je nu misleid wordt door een officieel of een fake-account maakt uiteindelijk geen verschil. Zelfregulering zou dus eerst gezocht moeten worden bij kranten, die soms blindelings een bericht overnemen en verspreiden. Aanvullend zou de wetgeving zich moeten richten op het misbruik, zoals al vastgelegd in het Cybercrime-verdrag van de Raad van Europa. Overregulering van social media heeft echter het nadeel dat daarmee censuur geïntroduceerd wordt, zoals we kunnen leren van totalitaire staten.

Keerzijde van medaille

Social media gaat om dialoog en interactie, wat juist in een kenniseconomie en democratie belangrijk is. Alleen maar zenden en niet luisteren is geen communicatie en maakt van Twitter een promotie- en propagandakanaal. Steeds meer bedrijven lijken sociale netwerken dan ook te zien als een vorm van goedkope marketing, nu er bezuinigd moet worden op budgetten. Eerder schreef ik over het succes van Microsoft bij de promotie van Windows 7, maar ik vergat te melden dat ze ook veel tijd gestoken hadden in luisteren naar de gebruiker. Want wie alleen maar schreeuwt en niet luistert, leert niet van zijn fouten en blijft dus dom. Misschien is het daarom beter een waarschuwing als op sigaretten te verplichten voor Twitter, zoals: ‘Gebruik hiervan kan ernstige schade aan het imago van jezelf en anderen opleveren.' Dat zou eigenlijk ook moeten voor programma's op tv en in het theater, omdat we blijkbaar niet in staat zijn om satire van nieuws en werkelijkheid te onderscheiden. De plus die nog ontbreekt bij Twitter lijkt trouwens wel ingevuld te worden bij Google.