Itanium begint aan kort leven

De vorige week eindelijk gelanceerde eerste 64-bit processor van Intel staat moeilijke tijden te wachten. Deze Itanium-chip, beter bekend onder de codenaam Merced, komt laat op de markt en heeft de opvolger, McKinley, reeds in zicht. Bovendien is de servermarkt met de opkomst van taakspecifieke machines in beroering.

De lancering vorige week van de Itanium-processor werd, zoals gebruikelijk bij Intels chips, vergezeld van aankondigingen door computerproducenten. De directe pc-leverancier Dell en computerproducent Hewlett-Packard (HP) - medeontwerper van de onderliggende chiparchitectuur (Epic, oftewel explicitly parallel instructionset computing) - zitten in de voorhoede. Zij bevinden zich in het gezelschap van Compaq, Unisys, Bull, Fujitsu-Siemens en vele andere leveranciers.

Niet snelheid

De Itanium-chips hebben ongeveer twee jaar op zich laten wachten. De kloksnelheden van 733 en 800 MHz lijken dan ook achterhaald. Maar IA-64-chips moeten het echter niet zozeer hebben van kloksnelheid, maar van de efficiëntere verwerking van instructies. De onderliggende Epic-architectuur, door HP en Intel de afgelopen zeven jaar samen ontwikkeld, zorgt voor een efficiënte gegevensverwerking door het 'voorspellen' van de volgende reeks instructies en daarvoor benodigde data. Dit vereist wel speciaal geschreven compilers én aangepaste applicaties.
Daarnaast hebben deze zware processoren, met 2 of 4 MB Level 3 cache-geheugen, ingebouwde chiplogica die is geoptimaliseerd voor zwevende komma-berekeningen (floating point) en het coderen van gegevens. Volgens schattingen van computerfabrikanten presteert de 800 MHz Itanium ongeveer 33 procent beter dan de huidige 700 MHz Pentium III Xeon. Hiermee zou het prestatieniveau gelijk zijn aan dat van een 900 MHz Xeon-processor, die de laatste in deze serie is. De fakkel voor Intels 32-bit serverchips wordt overgenomen door de op een Pentium 4-gebaseerde Foster-processor, simpelweg Xeon genaamd.
"De zwevende komma-prestaties van de Itanium zijn gelijk aan of zelfs beter dan die van de PA-8600", zegt Gert-Jan Blaas, technisch consultant bij HP. Deze computerfabrikant ziet dan ook een rol weggelegd voor de Itanium in de markt voor taakspecifieke servers. Hierbij neemt HP Intels hele Netstructure-productreeks van server-appliances over die de chipproducent als kale oem-apparaten aan computerfabrikanten levert.
Het nieuwe fenomeen van taakspecifieke servers heeft de servermarkt namelijk gewijzigd. Oorspronkelijk was de Merced bedoeld voor grote, zware servers. Deze markt is tot op heden het terrein van Unix-leveranciers als Sun, IBM, HP en Compaq, die hun bedrijfseigen systemen uitrusten met zelf ontworpen Risc-processoren - respectievelijk Ultrasparc III, Power3, PA-8600 en Alpha.

Lichtelijk zwaar

De meeste pc-fabrikanten gebruiken de Itanium in relatief lichte multiprocessor-machines; werkstations met twee processoren (tweeweg) en servers met vier chips (vierweg). Op termijn komen de meeste leveranciers ook met zwaardere zestienweg systemen, zoals de Azuza-machine van NEC, door Hewlett-Packard vanaf september als wederverkoper geleverd.
Overigens schrapte die computerfabrikant in april zijn wederverkoopovereenkomst met Unisys voor diens zware ES7000-machine met Intel-processoren. Deze cmp-server (cellular multiprocessing) kan maximaal 32 Itanium- én Pentium III Xeon-processoren bevatten. Enkele weken na HP liet ook Compaq zijn ES7000-relatie vervallen. Inmiddels heeft Unisys zijn tweede generatie cmp-machines aangekondigd, die maximaal 64 processoren aankan.

Opvolgers op stapel

Onderzoeksbureaus als Meta Group stellen dat de behoefte aan dergelijke zware IA-64-systemen pas rond midden 2002 op gang komt. Tegen die tijd is het de beurt aan Intels tweede 64-bit processor McKinley, die eind dit jaar in proefsystemen opduikt en in de eerste helft van volgend jaar op de markt verschijnt. Daarna staan Madison en Deerfield op stapel.
Dit zijn overigens allemaal codenamen. Intel heeft Itanium tot serienaam verheven, maar het is nog niet bekend of dit ook een nummering van de generaties inhoudt, zoals bij de Pentium-chips het geval is. De volgende 64-bit processoren moeten respectievelijk in 2002, begin 2003 en eind 2003 op de markt verschijnen.
Ook Epic-medeontwerper HP, die op termijn wil overschakelen van zijn eigen Pa-Risc naar IA-64-processoren, omschrijft de potentiële Itanium-klanten als vroege vogels (early adopters). Dat zijn gretige computergebruikers, software-ontwikkelaars en grote ondernemingen die bedrijfseigen applicaties willen overzetten en testen. Dit staaft het eerdere oordeel van onderzoeksbureaus als Gartner en IDC dat de Itanium, door het vele uitstel, is verworden tot een testbed voor het IA-64-platform.