In 1995 begon Microsoft een oorlog, een oorlog die het bedrijf zoals gebruikelijk met volle overgave voerde. Geen enkel middel werd geschuwd. Of het allemaal legaal was, was een zaak voor later.
In ’95 gooide Microsoft alles in de strijd om concurrent Netscape de das om te doen. De software-reus richtte een afdeling op voor de ontwikkeling van een Internetbrowser die meer medewerkers telde (2500) dan concurrent Netscape op dat moment in dienst had (1400). Microsoft stelde zijn browser gratis ter beschikking, terwijl die van Netscape, althans officieel, alleen vrij verkrijgbaar was voor speciale groepen zoals studenten. Het bedrijf uit Redmond zette Internetaanbieders en pc-fabrikanten onder druk om Netscape niet aan hun klanten ter beschikking te stellen. Computerfabrikanten mochten de icoon van Internet Explorer (IE) niet verwijderen van de desktop van Windows.
Microsoft maakte bovendien het voornemen bekend IE te integreren in Windows, zodat niemand zelfs meer de moeite hoefde te nemen om een browser te installeren. Wie nog Netscape wilde gebruiken, moest wel erg vastbesloten zijn: bestanden downloaden, programma installeren, en dat terwijl al die tijd een equivalent programma gebruiksklaar op de pc stond. Zelf IE verwijderen om schijfruimte vrij te maken zou onmogelijk zijn.
Wat maakt het uit als dat allemaal niet mag? Eerst doen, en tegen de tijd dat de advocaten uitgekibbeld zijn, is het doel allang bereikt. Als een rechtszaak meer tijd kost dan de technische en zakelijke ontwikkelingen waar het over gaat, regeert de wet van de jungle.
Explorer vastgeschroefd
In augustus 1996 diende Netscape een klacht in bij het Amerikaanse ministerie van Justitie. Dit leidde in oktober 1997 tot een officiële aanklacht door het ministerie van Justitie. Microsoft zou verschillende computerbedrijven toestemming hebben geweigerd om hetzij IE zelf, hetzij de icoon voor dit programma, van computers te verwijderen. Microsoft zou ook minstens één leidend computerbedrijf hebben gedreigd Windows 95 niet meer te zullen leveren als IE niet ongemoeid werd gelaten.
Volgens het ministerie van Justitie was dit in strijd met afspraken die Microsoft in 1994 onder grote druk gemaakt had met de Amerikaanse overheid. De onderneming beloofde toentertijd dat ze als monopolist geen misbruik van haar macht zou maken. De softwaremaker bestreed dat afspraken werden geschonden, omdat in 1994 was erkend dat Microsoft zijn besturingssysteem aan de eisen van de tijd mocht aanpassen. Midden 1998 kreeg Microsoft gelijk van de rechter.
Maar nu moet nog blijken of het bedrijf de Amerikaanse antitrustwetten heeft overtreden. Op 18 mei 1998 werd Microsoft hiervoor officieel aangeklaagd door het ministerie van Justitie. De ontwikkeling van Windows 98, waarin de integratie van Windows en IE zijn definitieve beslag zou krijgen, kon niettemin gewoon doorgaan. Op 1 oktober 1998 had IE voor het eerst meer gebruikers dan Netscape.
De centrale vraag in het laatste proces is of Internet Explorer een apart product is, dat via illegale koppelverkoop aan de man wordt gebracht ten koste van Netscape, of een integraal onderdeel van Windows 98.
Het laatste is waar omdat Microsoft zelf IE stevig in Windows 98 heeft vastgeschroefd. Gedurende het proces zijn verschillende personen, al dan niet officieel bij de rechtszaak betrokken, erin geslaagd IE op een of andere manier te verwijderen. Maar dat kostte veel moeite en een feilloos werkend Windows 98 leverde het niet op, eerder een opgevoerd soort Windows 95.
Iets anders is de vraag wáárom Microsoft de schroeven zo strak heeft aangedraaid. Het is zonneklaar dat IE is ontworpen in een poging een bestaand product, te weten Netscape, te imiteren. IE is dus zijn leven begonnen als apart product en is als zodanig enkele jaren lang verspreid. Het bestaat ook nog als apart product, bijvoorbeeld voor de Macintosh. Ergo: IE is een apart product en helemaal geen onvermijdelijk integraal onderdeel van Windows. Het is ook zonneklaar waar die integratie voor nodig was: Netscape moest weg. De zogenaamde integratie van IE met Windows heeft slechts flauwekulletjes opgeleverd zoals de weergave ‘als webpagina’ van de desktop en van de schermen van het programma Verkenner. De werkelijk belangrijke verschillen tussen Windows 95 en 98 liggen op andere terreinen als schijfonderhoud, oplossen van defecten en het updaten van het systeem.
Overweldigend bewijs
Maar wat zonneklaar is, is niet per definitie makkelijk aan te tonen door juristen. Vandaar dat we de afgelopen anderhalf jaar getuige zijn geweest van een bij vlagen spectaculair en grensverleggend proces. Daarin gebruikte de aanklager e-mail als bewijsmateriaal, en citeerde hij lustig uit boodschappen van de ene Microsoft-employé aan de andere, waarin de concurrenten beurtelings verpletterd en gewurgd werden.
Een verhoor van Bill Gates werd op video vertoond, en zijn getuigenis zal als topamusement de geschiedenis ingaan door zijn stuursheid, arrogantie en tegenwerking. Hij deelde mee over bepaalde belangrijke kwesties met zijn medewerkers te communiceren via zijn advocaten, herinnerde zich vergaderingen en e-mails over sleutelzaken niet, laste lange stiltes in, en beweerde dat Microsoft zijn boekhouding nog op papier doet – in strijd met een latere opmerking toen hij in Nederland op bezoek was.
Talrijke getuigenissen brachten spektakel. Microsoft zou geprobeerd hebben met Netscape de markt voor browsers te verdelen. Microsoft zou de hulp van Apple hebben afgedwongen om Sun te ondermijnen door te dreigen geen Office 97 voor de Mac te ontwikkelen. Microsoft zou Dell hebben gedwongen geen Netscape te leveren. De softwaremaker zou Intel hebben geprest geen eigen multimediasoftware te ontwikkelen, door te dreigen Intels MMX-technologie niet te steunen in Windows. Microsoft bleek van IBM meer geld te hebben geëist voor Windows 95 dan van andere computerbouwers, omdat Big Blue een eigen besturingssysteem, OS/2, op de markt probeerde te handhaven. IBM kon daarentegen korting krijgen als het géén Netscape leverde.
Een video die Microsoft vertoonde als bewijsmateriaal dat Windows 98 zonder IE niet goed zou werken, bleek misleidend te zijn gemonteerd. Na een demonstratie op een pc in de rechtszaal door getuigen van Microsoft van de voordelen van integratie in Windows 98, demonstreerde aanklager David Boies dat de combinatie van Windows 95 met het losse programma IE precies dezelfde voordelen bood. Enzovoort, enzovoort.
Herhaaldelijk stelde de rechter zelf vragen aan getuigen van Microsoft als de vraagstelling van de advocaten van Bill Gates’ onderneming hem niet beviel. Zo kreeg hij in een mum van tijd uit een vertegenwoordiger van Apple, dat Apple niet aan integratie van browser en besturingssysteem deed, omdat het bedrijf daar niets in zag en meende de consument daar geen dienst mee te bewijzen.
Gaandeweg het proces werd het beeld duidelijk. Het bewijsmateriaal tegen het softwarebedrijf uit Redmond was overweldigend, en de manier waarop de verdediging werd gevoerd deed de zaak van Microsoft geen goed. Begin november 1999 kwam rechter Thomas Penfield Jackson met zijn ‘Findings of Fact’: het vaststellen van de feiten. Zijn voornaamste bevindingen waren: Microsoft heeft een monopoliepositie met Windows, heeft deze monopoliepositie misbruikt, en de consument heeft daar nadeel van ondervonden.
Microsoft doorzagen
De bevindingen van de rechter maken strafmaatregelen tegen Microsoft vrijwel onontkoombaar.
Er zijn drie sancties mogelijk. Ten eerste een boete, die Microsoft ongeacht de hoogte lachend betaalt om vervolgens op oude voet door te gaan. Een tweede straf kan de verplichting zijn Windows gratis te maken en de broncode prijs te geven. Dit is een tamelijk gekunstelde oplossing, omdat rond Windows geen enthousiaste gemeenschap van programmeurs bestaat die bij wijze van hobby de ontwikkeling ter hand neemt, zoals bij het alternatieve besturingssysteem Linux. De derde mogelijkheid, splitsing van het bedrijf, heeft waarschijnlijk de voorkeur van Justitie, zo is in januari uitgelekt. Het is alleen niet duidelijk of Microsoft dan verticaal wordt doorgezaagd, zodat er drie bedrijven ontstaan die elk in besturingssystemen doen én in andere software, of horizontaal, met als resultaat een maker van besturingssystemen, een bedrijf in overige software, en een exploitant van Internetactiviteiten.
Teveel graaien
Het opsplitsen van Microsoft is zonder meer de beste maatregel. De oorzaak van het probleem is het feit dat het bedrijf het besturingssysteem voor de pc beheerst én software maakt die daarop draait. Scheid die zaken en het probleem is weg. Een verticale splitsing voorkomt dat één bedrijf een monopolie op het besturingssysteem houdt. Aan de andere kant is zo’n monopolie op zichzelf niet schadelijk: het geeft de consument een onwrikbare standaard. Wie zich de chaos van de jaren tachtig herinnert, weet hoe belangrijk dat is.
Een horizontale splitsing is daarom het meest logisch. Wel moeten er garanties worden ingebouwd dat de bedrijven die daaruit ontstaan elkaar niet gaan bevoordelen. Gegeven de bedrijfscultuur van Microsoft is dat gevaar niet denkbeeldig. Een toezichthoudende autoriteit is dus geen overbodige luxe.
Een dwingende reden op zichzelf is trouwens dat Microsoft niet mag wegkomen met de praktijken van de afgelopen jaren. Niet alleen moet herhaling door Microsoft zelf worden voorkomen, ook kan het geen kwaad dat er een voorbeeld wordt gesteld. Als ooit een bedrijf het ernaar gemaakt heeft, is het wel Microsoft. Het management van het bedrijf heeft met dubieuze zakenpraktijken een weergaloze macht en rijkdom verworven. Gates en de nieuwe eerste man van Microsoft, Steve Ballmer, piepen nu zo hard, omdat ze bij een splitsing hun macht kwijtraken en die nooit meer zullen terugkrijgen. Ze hebben het paradijs verspeeld door teveel te graaien. Het enige wat nog nodig is om het rechtsgevoel volledig te bevredigen is, dat zij en hun medeplichtigen ook persoonlijk met vele miljarden worden beboet. Maar dat zit er niet in. De Amerikaanse Justitie zal allang blij zijn dat ze Microsoft van het erepodium van de winnaar op het schavot van de veroordeelde heeft gekregen.
Netscape verliest oorlog
Netscape is op 24 november 1998 opgekocht door America Online. Eerder al had Netscape in een wanhoopspoging om marktaandeel terug te winnen zijn browser gratis gemaakt en zelfs de broncode vrijgegeven. Het heeft allemaal niet mogen baten. Internet Explorer heeft nu een marktaandeel van vijftig procent, Netscape nog maar veertig. Netscape worstelt ook al geruime tijd met de nieuwe versie 5. IE versie 5 is daarentegen in maart 1999 verschenen. De ene topfunctionaris na de andere bij Netscape is vertrokken. Ook oprichter en boegbeeld Marc Andreessen heeft het zinkende schip verlaten.