Interbestuurlijke samenwerking is niet een kwestie van kiezen maar van moeten, stelt Franc Weerwind in een gesprek dat ik met hem had voor GOV magazine. Hij vindt dat het rapport Maak Waar! van de Studiegroep Informatiesamenleving en Overheid een vervolg moet krijgen in een meerjarige beleidsagenda. De VNG heeft aangekondigd het initiatief te willen nemen voor een vervolgbijeenkomst over hoe Maak Waar! nu een vervolg kan krijgen in de echte wereld.
Weerwind vindt dat de uitwerking van die meerjarige digitale beleidsagenda een interbestuurlijke aanpak vereist. ‘Betrek er alle overheden bij. De Rijksoverheid kan dit niet alleen en andersom hebben de provincies, gemeenten en waterschappen de Rijksoverheid erbij nodig. Ook de uitvoeringsorganisaties zijn nodig. Digicommissaris Bas Eenhoorn heeft zich altijd hard gemaakt voor interbestuurlijke samenwerking. Dat is in de context van de informatiesamenleving niet zozeer een keuze, het is een moetje.’
Bestuurders gehackt
‘Als je in mijn hart kijkt: ik had gehoopt dat er een minister van Informatiesamenleving zou komen. Het e-dossier is versnipperd over een drietal departementen. Ik ben daar in eerste instantie niet zo gelukkig mee, we zullen als VNG snel het gesprek aan moeten gaan met de betrokken staatssecretarissen. Wij lopen nu vóór als 388 samenwerkende gemeenten. Een aantal jaren geleden stond een thema als informatieveiligheid bij gemeenten nog onvoldoende op de agenda, zowel politiek-bestuurlijk als ambtelijk. Dat hebben we onderkend, maar toen zijn we ook aan de slag gegaan om daar het nodige bewustzijn voor te creëren.’
Weerwind lacht: ‘Ik zou tijdens het VNG-congres een deelcongres houden over informatieveiligheid. Ik geloof dat zich aanvankelijk maar acht of negen mensen hadden ingeschreven… We zijn rond de tafel gaan zitten en hebben gezegd: dit thema hoort gewoon in de hoofden van de bestuurders, hoe krijgen we ze naar ons deelcongres? We hebben vervolgens van alle 2.500 bestuurders die ons congres bezochten de mobiele telefoon gehackt. Ze konden zich vervolgens melden bij onze stand, daar herstelden wij hun mobieltje en vertelden wij hoe eenvoudig het was om die te hacken. Zo was de stap snel gemaakt naar: ‘Laten we nu eens over de informatieveiligheid bij jouw gemeente praten’. Zo hebben we bestuurders spelenderwijs bewust gemaakt van de noodzaak om maatregelen te treffen.’
In scenario’s denken
Inmiddels zijn alle 388 gemeenten op de Informatiebeveiligingsdienst voor gemeenten (IBD) aangesloten. De afgelopen twee jaar heeft een team van drie bestuurders één op de drie gemeenten bezocht om het thema informatieveiligheid op de bestuursagenda te krijgen: Frans Backhuijs (burgemeester van Nieuwegein en voorzitter van de VNG visitatiecommissie informatieveiligheid), Maarten Ruys (oud gemeentesecretaris van Groningen en voormalig secretaris-generaal van SZW) en Wim Blok (directeur Publiekszaken, Handhaving en Veiligheid in Leiden).
‘Deze inspanning was erop gericht om de awareness en het leervermogen te verhogen in de zin van dat je weet waar je staat en weet wat er op je afkomt’, verduidelijkt Weerwind. ‘Thema’s waarop we ons richten zijn bijvoorbeeld identiteit en privacy, het uitwisselen van data, maar ook hoe wij reageren op incidenten zoals datalekken.’ Hij voegt eraan toe dat gemeenten vanuit de gezamenlijke focus nu ook vaker samen optrekken, zoals bij ict-aanbestedingen. ‘Het is belangrijk dat je innoverende denkkracht aan de voorkant meeneemt in je opdrachtformulering. Je moet dan in scenario’s denken.’
Weerwind is bestuurslid van Metropoolregio Amsterdam. Hij gelooft sterk in de ‘quadruple helix benadering’: overheid, bedrijfsleven, wetenschap en burgers slaan de handen ineen om er als samenleving beter van te worden. ‘We hebben voor Metropoolregio Amsterdam vijf focuspunten benoemd: gezondheid, mobiliteit, circulaire economie, talenten van de toekomst en digitale connectiviteit. Ik ben de trekker van het thema digitale connectiviteit. Die vijf focuspunten worden door één parapluthema bij elkaar gehouden en dat is ‘kwaliteit van de leefomgeving’. Amsterdam viert in 2025 haar 750-jarig bestaan, Metropoolregio Amsterdam zal dan circa 2,4 miljoen inwoners tellen. Als we die een sterke toekomst willen geven, dan moeten we in 2025 tot de Europese topregio’s behoren. Wees maar ambitieus!’
Ontwikkeling beroepsonderwijs
Weerwind is er overigens altijd een voorstander van geweest dat onze Metropoolregio’s – Amsterdam, Rotterdam Den Haag, Eindhoven – kennis, agenda’s en ontwikkelingen met elkaar delen. ‘In de wereld van digitalisering hebben wij elkaar nodig: ik ben bij mijn collega in Eindhoven geweest en ben onder de indruk wat ze daar doen op het gebied van veiligheid en hoe vernuftig dat CityPulse systeem is. En dan heeft Eindhoven niet eens overal glas in de bodem, terwijl Almere dat wel heeft. Almere is de meest verglaasde stad van Nederland. Al onze bedrijventerreinen zijn aangesloten op glas. Dat verklaart wellicht waarom 52 procent van onze beroepsbevolking in de stad zelf werkt. Ik wil dat percentage liefst nog verhogen, de aansluiting op de arbeidsmarkt is immers cruciaal. Hoe ontwikkelt het beroepsonderwijs zich naar de toekomst toe: robotisering, digitalisering, wat heeft dat voor een effect? Besturen is vooruitzien en de ontwikkelingen gaan snel.’
Daarom is het volgens Weerwind belangrijk dat die meerjarige beleidsagenda er komt. ‘We hebben zoveel kennis en kunde. Toen wij in juni 2017 aan tafel zaten in het kader van Maak Waar! was ik onder de indruk van de professionaliteit van alle deelnemers, zoals van TNO en Defensie. Er lag een goede visie op hoe we verder moeten en hoe we elkaar kunnen versterken. De overheid moet aangesloten blijven op die samenleving, dat lijkt me een hoofddoel. Ik ontkom daar niet aan, ik móet.’
Inwoners en ondernemers centraal
Zijn telefoon gaat. Het blijkt het Openbaar Ministerie. Weerwind verontschuldigt zich: ‘Sorry, maar die moet ik nemen’, en hij gaat even de gang op. Als hij weer aanschuift: ‘Ik besta als bestuurder bij het recht dat ik de samenleving dien, niet anders. Ik vind dat écht een uitgangspunt. Inwoners en ondernemers moeten centraal staan in alle ict-ontwikkelingen en -innovaties die we in gang zetten. Waarbij we niet uitgaan van oude systemen, maar ook echt durven ‘nieuw te denken’. Dat vereist een interbestuurlijke samenwerking. Op het moment dat je alles weer gaat differentiëren en uit elkaar gaat trekken en daar geen sterke coördinatierol in hebt, dan lopen we achteruit in plaats van vooruit. Als VNG gaan we daarover het gesprek aan met de betrokken staatssecretarissen, want het hele digitale dossier en de informatiesamenleving worden bediend door meerdere departementen. En dan zullen we als gemeenten vragen: beseft u wel dat de samenhang tussen die domeinen groot is? Hoe gaat u dat handen en voeten geven?’
‘De samenwerking tussen gemeenten hebben wij vorm en inhoud gegeven met de nieuwe werkwijze ‘Samen Organiseren’. Waarom lukt dat niet bij de Rijksoverheid?’, vraagt Weerwind zich af. ‘Men had de kans om een minister aan te wijzen, dat is niet gebeurd. Daar zit mogelijk een ratio achter of een politiek belang. Wij willen dat gesprek aangaan want het gaat om de digitale agenda voor heel Nederland. In het Regeerakkoord staan veel punten, maar het woord ‘informatiesamenleving’ ben ik niet tegengekomen. We kunnen ons niet veroorloven in dit dossier vanuit kokers te denken. We hebben elkaar hard nodig als samenwerkende overheden. De burger ziet ons ook als één overheid en daar moeten we dus ook naar handelen.’
Dit artikel is ook te lezen in GOV magazine nummer 13 van Atos.
Profiel
Franc Weerwind is sinds september 2015 burgemeester van Almere. Eerder was hij onder meer burgemeester van de gemeenten Velsen en Niedorp. Weerwind is tevens voorzitter van de commissie Dienstverlening en Informatiebeleid van de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Hij is lid van de Studiegroep Informatiesamenleving en Overheid die het Maak Waar!-rapport opstelde.
