Naamgever Computable krijgt postuum excuses

Premier Gordon Brown heeft namens de Britse regering zijn excuses aangeboden voor de manier waarop wiskundige Alan Turing na de Tweede Wereldoorlog is behandeld. Turing, die in Bletchley Park meehielp aan het kraken van de Nazi-codeermachine Enigma, werd in 1952 chemisch gecastreerd omdat hij homo was. Twee jaar later pleegde hij zelfmoord. Turing publiceerde in 1936 het baanbrekende artikel 'On Computable Numbers'. Het ict-vakblad Computable is hiernaar vernoemd.

De Britse premier Gordon Brown schreef in een verklaring dat hij blij was de kans te krijgen, namens de regering, zijn spijt te betuigen over de manier waarop de Britse overheid Turing aanpakte. Hij werd in 1952 veroordeeld voor seksuele handelingen met een andere man, wat toen verboden was.

Om gevangenisstraf te ontlopen ging Turing akkoord met chemische castratie. Twee jaar later pleegde de wiskundige op 41-jarige leeftijd zelfmoord. Brown bood zijn verontschuldigingen aan nadat ruim dertigduizend mensen een petitie ondertekenden waarin eerherstel voor Turing werd bepleit. De petitie is een initiatief van de ict-specialist John Graham-Cunning en samensteller van de 'The Geek Atlas' (zie www.jgc.org).

De Bletchley Park Trust, de organisatie die de erfenis van Bletchley Park tracht te beheren en te exploiteren, noemt Turing een van de grootste Britten. Zij typeert Turing als een bijzonder aardige, zeer verlegen en excentrieke man. Tijdens zijn proces stonden de ex-codebrekers van Bletchley Park Max Newman en Hugh Alexander hem bij. Trust-directeur Simon Greenish noemt de excuses van de Britse regering een erkenning van het economisch belang van het werk van Turing en Bletchley Park.

Enigma

Alan Mathison Turing (1912-1954) is een van de pioniers van de moderne informatica. Hij studeerde aan de universiteiten van Cambridge en Princeton. In 1936 publiceerde hij zijn artikel 'On Computable Numbers, with an Application to the Entscheidungsproblem'. Hierin behandelt hij de vraag of er een algoritme bestaat om te beslissen of een wiskundige formule een bewijs heeft of niet (het beslissingsprobleem). Het artikel vormde de basis voor zijn Logical Computing Machine, later de Turingmachine genoemd, én voor de naam van ict-vakblad Computable.

In de Tweede Wereldoorlog werkte Turing in Bletchley Park. Het landhuis in het Zuid-Engelse Milton Keynes was tijdens de Tweede Wereldoorlog het hoofdkwartier van de Britse afdeling voor cryptologie. Hier had de Government Code and Cypher School houten barakken neergezet waarin codebrekers trachtten de gecodeerde berichten van de Duitse marine te kraken. Turing bouwde er een elektromagnetisch apparaat (de Bombe) voor.

Nadat de Britten een aantal Duitse oorlogsschepen hadden aangevallen en Enigma-documenten te pakken hadden gekregen, kon de Enigma-codeermachine definitief worden gekraakt. Het gevolg was dat de locatie van de Duitse onderzeeërs bekend werd, de U-boten aangevallen konden worden en de geallieerde konvooien een veilige route konden kiezen. Volgens deskundigen hebben de inspanningen van de medewerkers van Bletchley Park er mede voor gezorgd dat de oorlog aanzienlijk werd bekort. Vanwege hun geheimhoudingsplicht hebben zij nooit de erkenning gekregen die ze verdienden.

Intelligente machine

Na de oorlog werkte Turing voor het National Physical Laboratory (NPL), waar hij werkte aan het ontwerp van de ACE (Automatic Computing Engine). In zijn artikel 'Computing Machinery and Intelligence' uit 1950 beschrijft hij een test (later bekend als de Turingtest) om vast te stellen of een machine menselijke intelligentie vertoont. Bij deze test stelt iemand via een toetsenbord vragen aan een machine en aan een mens. Als die persoon de machine niet van de mens kan onderscheiden is er volgens Turing sprake van een machine met intelligentie.

Overigens is Turing tijdens zijn leven nog wel bedankt voor zijn bijdragen. Voor zijn oorlogsinspanning werd hij in 1945 geëerd met de Order of the British Empire en voor zijn belangrijke bijdragen aan de wiskunde mocht hij lid (Fellow) worden van de wetenschappelijke Royal Society. Sinds 1966 reikt de Association for Computing Machinery jaarlijks de Turingprijs uit aan iemand die belangrijk werk heeft verricht op het vlak van informatietechnologie.