Premier Mark Rutte kreeg donderdag de wind van voren in een debat in de Tweede Kamer over het archiveren van sms-berichten. De premier blijft volhouden dat hij volgens de wet heeft gehandeld, maar zei wel dat het archiveren van digitale berichten beter moet. De huidige richtlijn laat te veel ruimte voor eigen interpretatie.
Rutte laat onderzoeken of procedures aangescherpt moeten worden. Daarbij wordt ook gekeken naar het periodiek uitlezen van smartphones van ambtenaren om ervoor te zorgen dat belangrijke informatie in de openbare archieven belandt, zoals in Noorwegen gebruikelijk is.
Het spoeddebat vond plaats nadat de Volkskrant deze week bekendmaakte dat Rutte jarenlang, zonder een dubbelcheck door ambtenaren, berichten van zijn mobieltje wiste, terwijl werkgerelateerde sms’jes onder de archiefwet vallen. Volgens de oppositie gebruikte Rutte zijn mobiel om uit de losse pols berichten die hem niet uitkwamen uit de archieven te houden. Bovendien vindt een aantal oppositiepartijen dat er sprake is van een patroon waarin de premier de Kamer onvoldoende informeert.
In een Kamerbrief lichtte de premier eerder toe dat deze werkmethode van ‘realtime-archiveren’ onder meer te maken had met de beperkte opslagcapaciteit van zijn toestel. De Kamer eiste in het debat openheid over het aantal berichten dat Rutte de afgelopen tijd verstuurde, maar de premier weigert om metadata van zijn sms-verkeer te delen. De oppositiepartijen zijn woedend en zeggen zo niet te kunnen controleren wat de omvang van het aantal sms’jes is.
Vertrouwen
Rutte gebruikt sinds het begin van deze week overigens een smartphone in plaats van zijn Nokia 310 en moet erg wennen aan het toestel: ‘Ik zit nu al een week te prutsen op de smartphone en ik vind ze lelijk’, zei hij. Over alle commotie rondom zijn sms-archivering: ‘Achteraf denk ik: was ik maar eerder overgestapt op een smartphone.’
De sms-rel draait onder meer om een bericht tussen de Amsterdamse burgermeester Halsema en de premier in 2020, toen er tijdens de lockdown een grote demonstratie op de dam was. Dat bericht was volgens Rutte onvindbaar in de archieven van Algemene Zaken.
Deze ochtend werden de berichten alsnog gedeeld met de Kamer omdat de gemeente Amsterdam het sms’je wel bewaard heeft. Mogelijk heeft de premier het sms’je gewist omdat Halsema hem persoonlijk om hulp vraagt. Nieuwe richtlijnen moeten dan ook duidelijk maken wanneer een bericht privé is en wanneer werk- of functie-gerelateerd. Het gevolg kan ook zijn dat bewindvoerders minder gaan appen en sms’en weer meer gaan bespreken, om zo de archiefwet te omzeilen.
Wob
Rutte werd in 2019 al gewezen op het belang van het archiveren van sms-berichten. Hij kon toen niet voldoen aan een Wob-verzoek (Wet openbaarheid bestuur) voor het delen van een sms van Unilever-directeur Polman. Die zou met een sms’je aan de premier ervoor hebben gezorgd dat de voorgenomen afschaffing van de dividendbelasting niet doorging. Maar het bericht is gewist en dat is dus niet te controleren. Rutte was dus bekend met het belang van sms-verkeer binnen de archiefvoering, maar ging nog jaren door met zijn ‘realtime-archivering’.
Rutte wees er in het debat van gisteren op dat veel communicatie in crisissituaties telefonisch gaat en dat het daardoor te verklaren is dat er nauwelijks sms’jes opduiken in de Wob-verzoeken over bijvoorbeeld de besluitvorming rondom corona. Ambtenaren zorgen er in zijn ogen voor dat belangrijke stukken in het documentmanagementsysteem Plato, waarin Algemene Zaken de berichten archiveert, terechtkomen.
In een debat, dat grimmig werd toen de premier opnieuw op zijn geloofwaardigheid werd aan gesproken, pareerde Rutte dat hij zich aan ‘de letter én de geest van de wet’ heeft gehouden. ‘Als er geen vertrouwen is, ga ik wel wat anders doen’, klonk het dreigend. Volgens de minister president voert wantrouwen de boventoon in de debatten. De Kamer maakte Rutte duidelijk dat de premier degene is die dat wantrouwen voedt.
Het is niet de eerste keer dat Rutte iets beloofd om het vervolgens niet na te komen, hij beloofde tenslotte al beterschap na sms-debacle in de affaire over dividend vrijstelling want dat verassende voorstel had tenslotte veel weg van cliëntelisme wat tot vragen leidde over de besluitvorming. Iets wat de Tweedekamer moet controleren die daarom recht op inlichtingen heeft en onderzoek kan doen omdat het niet zo kan zijn dat een minister(-president) zelf de regels bepaalt. Oja, dat onderzoek is nog weleens een politiek wapen omdat als je met een stofkam door de informatie gaat je altijd een ‘bijvangst’ hebt waarmee je het ministers of staatssecretarissen lastig kunt maken.
Laten we daarom zeggen dat ik e.e.a. iets te toevallig vind omdat er soms over schaduwen heen gesprongen moet worden waardoor de vastlegging van de discussie de oppositie een wapen in handen geeft om een wig te drijven in de coalitie want de politieke samenwerking in vak K is lang niet altijd een gelukkig huwelijk. Iets wat telkens weer duidelijk wordt met de overspeligheid van kamerleden die zonder last en ruggespraak op eigen naam verder gaan in de Tweedekamer. Wat betreft de partijdiscipline is de Rutte doctrine zo gek nog niet alleen wringt deze met de (grond)wet waardoor er een groeiende wantrouwen is aangaande het functioneren van de democratie.
Jack zal vast niet bijgehouden hebben hoe vaak het woord context gevallen is, een interessante aangaande de vraag over de metadata omdat de sms van Mark zich lijkt te ontwikkelen als de e-mails van Hillary. Buiten de gebruikelijke kaders handelen om zo de controle op de besluitvorming te ontwijken is de ‘oude bestuursstijl’ die moeite heeft met de digitale transformatie. Leukste opmerking over de oude telefoon vond ik de verwijzing naar verplichting voor een smartphone met zoiets als CTB, de nieuwe kleren van de Keijzer zullen we maar zeggen als het om doe wat ik zeg, niet wat ik doe gaat in een democratische controle aangaande de proportionaliteit van beslissingen.
De ogen zijn nu gericht op de man maar vergeten we niet de bal?