Met zelfontwikkelde software voor de identificatie van criminelen heeft de Landelijke Eenheid van de politie een belangrijke rol gespeeld bij de internationale operatie Trojan Shield. Voor deze grootschalige actie die leidde tot massale onderschepping van crimineel berichtenverkeer en honderden arrestaties, maakten de Nederlanders innovatieve software. Daarmee konden miljoenen berichten worden geanalyseerd en geduid.
Dit bleek tijdens een toelichting op de omvangrijke undercoveractie waarbij 1,5 jaar lang de communicatie van criminelen is afgetapt. De Nederlandse software werd beschikbaar gesteld aan Europol, zodat deze dienst de data kon analyseren. De uitkomsten stelde Europol beschikbaar aan andere landen.
De Nederlandse politie kon zo’n belangrijke rol spelen vanwege haar uitgebreide ervaring met cryptocommunicatie. Op gebied van cyber, intelligence en tactiek zijn vergaande specialisaties ontwikkeld.
Het identificeren van de criminele gebruikers met behulp van gespecialiseerde software levert veel resultaat op. Jannine van den Berg, politiechef Landelijke Eenheid: ‘Hierdoor krijgen we steeds meer zicht op de bodem van de vijver van de internationale, zware georganiseerde criminaliteit. We zien steeds meer verbanden en hebben criminele netwerken nu nog scherper in beeld.’
FBI
Trojan Shield heeft in detail zicht gegeven op de versleutelde communicatie van criminele organisaties. Vanaf oktober 2019 werd in deze operatie hun berichtenverkeer onderschept en meegelezen. Dit gebeurde via de crypto-communicatiedienst ANOM, die overheidsdiensten zelf ontwikkelden en beheerden. De Australische politie (AFP) en de FBI namen hierin het voortouw. De politie zorgde zelf voor de verspreiding van de app in het criminele milieu. Dat kostte weinig moeite want de criminelen maakten veel mond-tot-mond reclame. Ze waren erg in hun sas met de app.
Via ANOM werd in minstens 45 verschillende talen gecommuniceerd over zaken als de handel in drugs, wapens, munitie en explosieven, ram- en plofkraken, gewapende overvallen en, niet in de laatste plaats, liquidaties. De meeste berichten waren in het Nederlands, Duits en Zweeds. Ruim 300 bendes gebruikten de app op meer dan 12.000 toestellen. Alleen al in Nederland waren er 1.200 gebruikers.
Encrochat
Al eerder lieten internationale politie- en justitiediensten zien dat criminelen niet kunnen vertrouwen op berichtenverkeer via crypto-communicatiediensten. In de onderzoeken naar de communicatiediensten Encrochat (juli 2020) en Sky ECC (maart 2021) slaagde de politie er in mee te lezen over de schouders van een groot aantal criminelen. Na de ontmanteling van Sky ECC beleefde ANOM een opmars. Honderden criminele samenwerkingsverbanden maakten er uiteindelijk gebruik van. Criminelen waren in de veronderstelling dat de dienst veilig was en prezen het onderling aan als hét platform waarvan je gebruik moest maken, omdat het absoluut betrouwbaar zou zijn. Niets bleek minder waar, zo meldt Europol.
Van den Berg: ‘De miljoenen onderschepte berichten zijn een verrijking voor de schat aan informatie die we al hadden verzameld in de onderzoeken naar Encrochat en Sky ECC. Het bewijs voor talloze lopende onderzoeken op het gebied van ondermijnende criminaliteit stapelt zich op en wordt sterker. We konden zware misdrijven voorkomen met informatie uit de berichten én er ligt immens veel informatie over zware georganiseerde criminaliteit waar de politie nog niet van af wist.’
Ik vind het knap hoe boeven wereldwijd in de luren zijn gelegd, niet alleen technisch maar vooral ook organisatorisch. Het in de markt droppen van ANØM en het o.a. kraken van Encrochat en Sky, heeft de politiediensten aardig wat extra aftapmogelijkheden opgeleverd. Met die informatie hebben de diensten waarschijnlijk opnieuw veel bijgeleerd hoe grote criminele netwerken georganiseerd zijn, wie de beslissingen nemen, wie met wie samenwerkt, wie tegen wie vecht, enz. Dit is te vergelijken met het afluisteren van de maffia in de VS in de jaren 70-80, maar nu op een veel grotere schaal. Daarom zijn de tools van de Nederlandse politie belangrijk.
Hopelijk zien we geen foute rechters die het verkregen bewijsmateriaal ontoelaatbaar achten. De grote criminelen moeten meer over hun schouders kijken, opnieuw investeren in nieuwe communicatiemiddelen of juist via low tech communicatie gaan werken. Illegale vraag en aanbod zal blijven.