Wapensystemen, vliegtuigen, bataljons, tanks en sensors zullen niet langer onafhankelijke platforms zijn, maar onderdelen van een gedistribueerd netwerk. De implementatie van informatietechnologie in het leger zal net zo ingrijpend zijn als de introductie van buskruit. Wie de slag om de informatiesuperioriteit wint, heeft een goede kans ook de oorlog winnen. Daarom hecht de Rambo van de toekomst meer belang aan zijn palmtop dan aan zijn ‘gun’. En door het delen van informatie op het slagveld zal de rigide hiërachie van het leger door elkaar worden geschud, aldus Teake Zuidema.
In juni 2001 gaan gemengde eenheden van de Amerikaanse Navy, Army en het Marine Corps elkaar twee weken lang te lijf tijdens oefeningen bij Camp Pendleton in het kustgebied in de buurt van het Californische San Diego. De oefening, die Kernel Blitz is gedoopt en waarbij 5000 manschappen betrokken zijn, wordt door militaire deskundigen gezien als een quantumsprong in het gebruik van ict op het slagveld. Alle schepen, vliegtuigen, voertuigen en manschappen zijn via één draadloos netwerk met elkaar verbonden om continue informatie over de ontwikkelingen op het slagveld met elkaar uit te wisselen. Dit draadloze netwerk, dat WARnet (‘wide-area-relay network’) is gedoopt, is een nieuwe stap in de ontwikkeling naar de netwerkcentrische oorlogsvoering.
In het ruim van de USS Coronado, een oorlogsschip dat ongeveer 100 kilometer uit de kust van Californie ligt, zit luitenant generaal Michael Hagee als een spin in het WARnet-web. Het halfverduisterde commandocentrum, het hart van WARnet, is afgeladen met beeldschermen waarop de generaal en zijn staf alle ontwikkelingen op het slagveld rond Camp Pendleton van seconde tot seconde kunnen volgen. Hij krijgt data binnen van onbemande spionagevliegtuigen en van de verschillende eenheden op het slagveld. WARnet is een soort draadloze cel waarvan de ‘nodes’ (in het militaire jargon: ‘packages’) zich bevinden in voertuigen, schepen en vliegtuigen. Het netwerk maakt communicatie mogelijk tussen alle eenheden in een gebied van zo’n 150 bij 320 kilometer.
Omdat alle vliegtuigen, helikopters, voertuigen, vaartuigen en uniforms van de soldaten zijn uitgerust met gps-zenders die iedere 30 seconden hun locatie doorgeven, kan generaal Hagee te allen tijde zien waar al zijn speelgoed en soldaten te land, ter zee en in de lucht zich bevinden. "We konden precies zien hoe onze manschappen uit helikopters kwamen en op hun doelen afgingen", zegt generaal Hagee op een persconferentie na afloop van oefening Kernel Blitz. "Door de van beelden van de uav’s (onbemande spionagevliegtuigen) konden we ook precies zien waar de vijand zich bevond," aldus de generaal. Hij kon tevreden zijn, omdat hij alle manoeuvres kon waarnemen vanuit zijn commandopost op de USS Coronado die ver buiten het bereik van het ‘vijandelijk’ geschut lag.
De data stroomt in WARnet uiteraard niet alleen naar het commandocentrum. De bataljonscommandanten en commandanten van kleinere eenheden op de grond hebben mobiele computers (laptops of palmtops) bij zich waardoor ze in principe over dezelfde informatie kunnen beschikken als generaal Hagee aan boord van de USS Coronado. Met behulp van een ‘battlefield visualization tool’ kunnen ze op hun beeldschermen de beelden bekijken die de onbemande spionagevliegtuigen maken van de troepenbewegingen van de vijand. Ook kunnen ze – door de gps-signalen – zien waar andere eenheden zich bevinden. Uiteraard kunnen ze via hun palmtops ook (bijvoorbeeld via ‘instant messaging’) hun eigen observaties rapporteren aan het commandocentrum en aan andere eenheden aan het front.
Technologie van WARnet
Een belangrijk aspect van WARnet is dat het volledig onafhankelijk is van een vaste infrastructuur. Het netwerk moet overal ter wereld in kustgebieden inzetbaar zijn voor snelle invasies vanaf zee. Er wordt geen gebruik gemaakt van vaste antennes of ‘microwave relay’-systemen en ook niet van satellietenverbindingen. WAR-net is een zelf-reconfigurerend net van 150 bij 320 kilometer dat uitgegooid kan worden over ieder kustgebied (het commandocentrum bevindt zich immers aan boord van een schip). De grote technische uitdaging is wel dat alle technologie zeer robuust, zeer mobiel en zeer beveiligd moet zijn om te kunnen functioneren in een zeer dynamische en chaotische omgeving als een slagveld.
WARnet is opgebouwd uit drie lagen. Voor de eerste laag, het verzenden van tekst, beeld en spraak tussen de palmtops van de eenheden op de grond, wordt gebruik gemaakt van de IEEE 802.11b standaard (ook wel bekend als Wi Fi). De palmtops hebben Wavelan II-kaarten die door het leger zijn uitgebreid met een extra versterker waardoor het signaal een bereik heeft van meerdere kilmeters. Problemen met de beveiliging van dit signaal zouden zijn opgelost met een extra chip die een waterdichte versleuteling mogelijk maakt. De tweede laag van WARnet bestaat uit digitale radio’s (ITT’s Near-Term Digital Radio model RT 1812) aan boord van voertuigen, helikopters en onbemande vliegtuigen. De tweede laag pikt de signalen van de palmtops op en geeft deze door aan een derde laag van ‘relays’ (VRC-99A radio’s) aan boord van vliegtuigen die sterk genoeg zijn om het signaal door te geven aan het commandocentrum op het schip.
Grootste intranet
Uiteraard is WARnet maar een onderdeel van de totale vernieuwing die het Amerikaanse militaire apparaat doormaakt met de invoering van een hele cohort aan nieuwe ict-technologieën. Noemenswaardig is bijvoorbeeld AKO Army Knowledge Online portal. AKO is in november 2001 gestart door het Amerikaanse ministerie van defensie en is het grootse intranet van de wereld. Iedere Amerikaanse militair, van een generaal in het Pentagon tot een commando in de woestijn bij Kandahar, kan sedert november inloggen in dit gigantische netwerk dat een ‘gateway’ is naar alle websites, servers en databanken van het leger.
Wanneer iedere militair (en ex-militair) zich heeft aangemeld, zal AKO meer dan tweemiljoen gebruikers hebben. Aan dit intranet hangt maar liefst 70 terabyte aan opslagcapaciteit. Via AKO kan iedere soldaat e-mailen, ‘instant messages’ versturen, de weersvoorspelling in het gebied rond Pearl Harbor opzoeken en lezen hoe met een Apache-helicopter een Stinger-raket is te ontwijken. Een generaal buiten dienst kan zien wanneer hij een volgende uitkering van zijn pensioenfonds kan verwachten en bij welke gelegenheden hij volgens de militaire etiquette zijn onderscheidingen wel en niet kan opspelden. Uiteraard is er de nodige beveiliging – iedere militair heeft een gebruikersnaam en een wachtwoord – maar AKO wordt niet gebruikt voor geclassificeerde informatie.
Informatieoorlog
De implementatie van ict in het bedrijfsleven heeft enorme invloed op de bedrijfsvoering. Bill Gates schrijft in Business and the Speed of Tought dat door netwerktechnologie bedrijfsprocessen steeds sneller verlopen. "Wanneer de snelheid waarmee bedrijfsprocessen zich afspelen steeds verder toeneemt, dan veranderen die bedrijfsprocessen wezenlijk," aldus Gates. Er is dan volgens het orakel van Microsoft sprake van een revolutie in de bedrijfsvoering die geheel nieuwe bedrijfsstrategieën noodzakelijk maakt. In Joint Vision 2010 – een rapport over de ontwikkeling van het leger – ontvouwt het Amerikaanse ministerie van defensie een soortgelijke gedachtegang ten opzichte van moderne oorlogsvoering. Door het invoeren van nieuwe (ict) technologien is er volgens de schrijvers van dat rapport sprake van een ‘revolution in military affairs’.
Een dergelijke revolutie doet zich volgens de geschiedschrijvers voor wanneer militairen door nieuwe technologieën gedwongen worden geheel nieuwe strategieën te ontwikkelen. Een voorbeeld hiervan is de introductie van het buskruit dat de verdediging van middeleeuwse kastelen onhoudbaar maakte. Andere voorbeelden zijn het ontwikkelen van duikboten en atoomwapens. De invoering van ict in het leger veroorzaakt – hoewel dat op zich geen wapensysteem is – ook een revolutie. Informatiesuperioriteit zal in oorlogsvoering – net als bij bedrijfsvoering -doorslaggevend zijn om te bepalen wie wint en wie verliest. Gaat het in het bedrijfsleven om informatie over markten en klanten, in het leger gaat het om informatie over slagvelden en vijanden.
Militaire deskundigen verwijzen graag en vaak naar ‘The Third Wave’ van de – door de Amerikaanse conservatieven op handen gedragen – futuroloog Alvin Toffler (zie kader) . In dit in 1981 gepubliceerde boek voorspelt Tofler dat de basis van het oorlogsvoeren zal verschuiven van bruut geweld naar kennis. In 1993 publiceert Alvin Toffler samen met zijn vrouw Heidi het boek ‘War and Anti-War’ waarin ze hun ideeën over de rol van kennis in de maatschappij en in oorlogsvoering verder uiteenzetten. De ideeën van de Tofflers over de ingrijpende veranderingen die informatietechnologie zal hebben zijn voor een belangrijk deel terug te vinden in de Joint Vision 2010, de visie van het Amerikaanse ministerie van defensie op de toekomst van het leger.
Een belangrijk concept in Joint Vision 2010 is – uiteraard – communicatie via netwerken. In een netwerkcentrische oorlogsvoering is ieder onderdeel van een leger (een commandopost, een databank met militaire informatie, een sensor aan boord van een onbemand vliegtuig, een tank) een onderdeel van een netwerk. Hoe sneller en efficiënter informatie over de onderdelen kan worden verspreid hoe sneller en effectiever een leger kan reageren. Zoals een bedrijf een digitaal netwerk implementeert om snel informatie over markten te verspreiden zo gebruikt het leger een digitaal zenuwstelsel om razendsnel ‘de mist van de oorlog’ – een uitdrukking van de Pruisische strateeg Carl von Clausewitz – te doorboren. Het eerder genoemde WARnet is een concrete uitwerking van deze netwerk visie.
Veranderingen in hiërarchie
In ‘Business and The Speed of Thought’ gaat Bill Gates regelmatig in op de invloed die invoering van ict (of wat hij een digitaal zenuwstelsel noemt) heeft, en zal hebben op de hiërarchie en de besluitvorming binnen bedrijven. In hoofdstuk 16 schrijft hij over nieuwe vormen van bedrijfsvoering: "In de nieuwe organisatie is de werknemer niet langer een radartje in een machine maar een intelligent onderdeel van het hele bedrijfsproces." Gates benadrukt dat alle werknemers kenniswerkers zullen worden die over veel informatie beschikken en daarom zelfstandiger beslissingen zullen nemen.
Gates schetst hier wel een erg ‘democratisch’ beeld van de gevolgen van de implementatie van ict. Men kan immers ook zeggen dat de bedrijfsleiding door ict over meer en directere bedrijfsinformatie beschikt en daardoor juist eerder zal gaan micro-managen. Dat kan betekenen dat de lagere kaders juist minder beslissingen nemen. Zeker is dat door het netwerken van bedrijven meer spreiding van informatie plaatsvindt wat in principe de mogelijkheid opent dat meer mensen zullen participeren in de besluitvorming binnen bedrijven.
De implementatie van ict binnen het leger en het ontstaan van netwerkcentrische oorlogsvoering roept dezelfde vragen op over mogelijke veranderingen in de hiërarchie en de commandostructuur. Op het ‘genetwerkte’ slagveld van de toekomst is immers ook iedere soldaat een kenniswerker. Via zijn computer kan hij informatie ophalen en ook toevoegen. Zullen commandanten van eenheden op het slagveld die over dezelfde informatie beschikken als de officieren in een commandocentrum nog net zo blindelings commando’s opvolgen als voorheen? Of zal de verspreiding van informatie betekenen dat beslissingen lager in de hiërarchische structuur worden genomen?
Het is mogelijk dat de generaals die zich op veilige afstand van het slagveld bevinden juist over zoveel informatie zullen beschikken en dat ze geneigd zullen zijn de soldaten op het slagveld iedere beslissingsbevoegdheid te ontnemen. Generaal Hagee kon op de beeldschermen aan boord van de USS Coronado tijdens Kernel Blitz ‘de vijand’ vaak eerder waarnemen dan de eenheden op de grond. De eenheden op het slagveld hebben weliswaar ook toegang tot de meeste data in het netwerk maar ze hebben ook nog andere taken te doen en kunnen niet continue hun palmtops raadplegen.
Strategie achter bij technologie
Militaire strategieën en tactieken hebben door de geschiedenis heen altijd achter de ontwikkeling van nieuwe technologieën aangehobbeld. Middeleeuwse krijgsheren bleven zich verschansen in hun kastelen, zelfs toen dat door de introductie van buskruit gelijk stond aan zelfmoord. In de Amerikaanse burgeroorlog bleven de troepen in hun kleurige jassen recht op de vijandelijk linies afmarcheren zonder dekking te zoeken, terwijl de vijand al lang beschikte over geweren die op lange afstand nauwkeurig waren. De invoering van netwerktechnologie zoals WARnet kan volgens de schrijvers van Joint Vision 2010 alleen succesvol zijn wanneer de militaire strategieën en tactieken worden aangepast aan de nieuwe technologie.
Volgens generaal Paul K. Van Riper van het Amerikaanse Marine Corps vereist de nieuwe technologie een afbraak van de hiërarchische bevelstructuur binnen het leger. Hij ziet het leger van de toekomst als een verzameling mieren die zonder een duidelijke hiërarchie maar in een netwerk toch samenwerken aan een gemeenschappelijk doel. Soldaten zullen veel beter moeten worden opgeleid om het doel van hun missies te begrijpen en effectief gebruik te maken van informatie. Wanneer het doel duidelijk is zullen de soldaten zichzelf – net als mieren – organiseren om dat doel te realiseren. De rol van officieren in digitale zenuwcentra zit hem dan meer in het geven van feedback dan in het geven van bevelen.
Operatie Kernel Blitz legde ook een aantal zwakheden van WARnet bloot. Computernetwerken kunnen down gaan of worden gehackt, en palmtops kunnen in de handen vallen van de vijand. Een invasiemacht die gebruik maakt van WARnet heeft it-experts nodig om problemen met het netwerk te verhelpen en computers te repareren. Generaal Van Riper waarschuwt ook voor een vals gevoel van veiligheid dat kan ontstaan door technische superioriteit. Informatie is belangrijk om dwars door de vermaarde ‘mist van de oorlog’ te kijken, maar informatiesuperioriteit leidt niet altijd noodzakelijkerwijs tot de overwinning. Van Riper: "Het feit dat ik het schaakbord kan zien, betekent nog niet dat ik het schaakspel heb gewonnen."
Teake Zuidema Freelance Medewerker
De visie van de Tofflers
Het denken in Amerika over de betekenis van oorlog en het vermijden van oorlog is in belangrijke mate beïnvloed door het werk van het echtpaar Alvin en Heidi Toffler. Beide futurologen worden in conservatieve kringen op handen gedragen. Alvin Toffler werd bekend door zijn in 1980 verschenen boek ‘The Third Wave’. In dit werk zet hij uiteen hoe de agrarische en de industriële revolutie twee totaal verschillende ‘golven’ van beschaving hebben opgeleverd. De VS, Europa en Japan staan volgens Toffler aan de vooravond van de derde golf en dat is een samenleving die niet gebaseerd is op landbouw (de hak) of industrie (de lopende band) maar op informatie (de computer). De basis van machtsuitoefening in de derde golf verschuift van geweld en rijkdom naar het beschikken over steeds meer informatie.
Het ontstaan van de post-industriële beschaving veroorzaakt allerlei conflicten tussen landen die worstelen om een plek in een wereld met drie typen samenlevingen. Het naast elkaar bestaan van samenlevingen die fundamenteel van elkaar verschillen verhoogt volgens Tofflers de kans op allerlei conflicten die gebaseerd zijn op etnische, religieuze en economische tegenstellingen. In ‘War and Anti-War’ (1993) zetten de Tofflers uiteen dat het ontstaan van de post-industriële op informatie gebaseerde samenleving ook een revolutie in het militaire denken veroorzaakt. Gewelddadige conflicten zullen – net als de politieke strijd en ontwikkelingen in het bedrijfsleven – beslist worden door het inzetten van technologie en het hebben van een goede kennisstrategie. Vrede kan volgens de Tofflers in de toekomstige wereld bevorderd worden door het zoveel mogelijk delen van informatie.