Allemaal leuk die snelle ICT-ontwikkelingen, maar je moet als bedrijf wel zorgen dat je bijblijft. Hoe overleef je in een snel veranderende wereld? Het sleutelwoord is: opleidingen.
Ooit mochten informatiesystemen zich niet echt in een warme belangstelling van het bedrijfsleven en de politiek verheugen. Zo’n vijf jaar geleden sloeg dat om naar de andere kant en drong het besef door dat grote investeringen in ICT noodzakelijk zijn om internationaal te kunnen blijven concurreren. ICT is al lang niet meer alleen een middel om organisaties efficiënt te laten werken, maar juist een strategisch wapen. ICT is een niet weg te denken factor geworden bij de ontwikkeling van nieuwe markten, producten en diensten.
Logisch dat er plotseling lichte paniek uitbrak toen bleek dat we dolgraag mee wilden gaan in de belangrijke technologische ontwikkelingen, maar er ook domweg een tekort was aan goed gekwalificeerd ICT-personeel in Nederland. Het Ministerie van Economische Zaken had er zelfs een ’taskforce’ voor nodig om dat te constateren. Het in 1999 gepresenteerde rapport ‘Delta-werkers voor de digitale delta’ kwam eigenlijk nog vrij laat. De nota meldde dat het tekort aan gekwalificeerd personeel in de IT zou leiden tot een verminderde jaarlijkse groei van het Bruto Nationaal Product met zo’n 15 miljard gulden.
De opgerichte taskforce signaleerde dat een van de oorzaken een onvoldoende afstemming tussen vraag en aanbod op het gebied van ICT-scholing is. De projectgroep nam ook in het rapport op dat asielzoekers moesten worden geschoold tot ICT-er. In de sector ondervertegenwoordigde groepen zoals vrouwen moesten worden verleid om toch voor het vak te kiezen. En jongeren zouden op vroege leeftijd op school de computer moeten leren gebruiken. Andere punten in het rapport waren dat er een grote inhaalslag diende te komen om de ‘curricula van niet-ICT vakken in HBO en WO aan te passen’ zodat de vakken meer raakvlakken zouden krijgen met de informatietechnologie. Ook binnen het MBO.
Daarom is nu in de opleidingen een moderniseringsslag gaande, waarbij kwalificaties en beroepsprofielen worden uitgewerkt, en omscholingstrajecten op gang worden gebracht. Het ‘digitale delta’-rapport sprak ook van duaal leren. ‘Het trekt studenten aan, en het brengt opleidingen en bedrijven dichter bij elkaar. Hierdoor wordt de afstemming van onderwijs op de arbeidsmarkt een natuurlijker proces. Er worden hardere afspraken gemaakt over de taakverdeling tussen onderwijs en bedrijven.
Een gedragscode onder bedrijven moet bereiken dat niet afgestudeerden de studie afronden alvorens te worden geworven. Ten slotte werd in samenwerking met de overheid, HBO-opleidingen, universiteiten en het bedrijfsleven de website Acadoo opgezet. Een ‘leerportaal’ die zou moeten bijdragen aan de oplossing van het personeelsprobleem. Cijfers over hoe het daarmee gaat, zijn nog niet voorhanden, maar het opzetten van een dergelijke site is ook maar een radertje in een groter geheel.
Grote Nederlandse bedrijven hebben al eerder ingezien dat ICT meer is dan een nieuwe computer installeren, inloggen op het wereldwijde web of een mailtje sturen. We kunnen concluderen dat extra investeringen in ICT-opleidingen de belangrijkste manier is voor bedrijven om niet achter te blijven bij de voortschrijdende ontwikkelingen. De trend daarbij is dat leren en werken steeds meer met elkaar verbonden zijn. Daarbij valt de grote behoefte aan het zogenaamde ‘just-in-time’ leren op: een organisatie wil de leerbehoefte zoveel mogelijk flexibel invullen. Een medewerker zal dus bij voorkeur willen leren zonder gebonden te zijn aan plaats en tijd. Dat laatste aspect ’tijd’ is vaak doorslaggevend. Topmanagers zijn er van overtuigd dat de concurrentieslag gewonnen wordt door leren en werken met elkaar te vervlechten.
Digitaal bijleren
Shell is daarvan een goed voorbeeld. Het olieconcern meldt interne opleidingen te hebben voor zowel instromers als personeel dat er al een aantal jaren werkt. Maar Shell is volgens een zegsman hard op weg een grote sprong te nemen in digitalisering. Hij wijst op het Shell Learning Centre, een instituut dat digitale cursussen verzorgt voor academici die wereldwijd bij Shell in dienst zijn. ‘Shell is overgestapt op bijscholing via internet en intranet. We hebben daarvoor gekozen, omdat er gewoon weinig tijd is vrij te maken voor klassikale lessen. Die hielden we tot voor kort wel, maar daar zijn we van af gestapt.’ Volgens de woordvoerder is deze methode ‘sneller, kostenefficiënter en precies toegespitst op wat de Shell-medewerker moet weten’.
Bij Philips spreekt men van ‘voortdurende bijscholing’, omdat de ICT zich razendsnel blijft ontwikkelen. ‘Maar dat zijn we hier gewend als concern dat als geen ander te maken heeft met technologie.’ ABN Amro is een opleidingsbeleid begonnen dat is afgestemd op net afgestudeerde IT’ers op HBO- en WO-niveau en op mensen die maximaal twee jaar werkervaring hebben. Ben je net bij de bank komen werken dan volg je een management-traineeship aan de ABN Amro Academy. ‘Dat is een intensieve cursus die geleidelijk steeds meer focust op IT. Daarna gaat een IT-er op vaste of projectbasis werken’, meldt een woordvoerder.
Ook personeel dat meerdere jaren bij de bank werkt, moet op de hoogte zijn van technologische ontwikkelingen. ‘Overboekingen doen of achter de balie klanten helpen vereisen nu eenmaal ook kennis van computers. Daarnaast wordt het banksysteem steeds meer geautomatiseerd. Medewerkers krijgen daarvoor een cursus.’ Een voorlichter bij KPN Telecom zegt dat het voor het telecombedrijf enorm belangrijk is dat het zelf IT’ers opleidt. Zodra iemand start bij KPN Telecom wordt hij meestal intern geschoold in zaken op technologisch gebied. Dat wordt bekostigd door KPN zelf. ‘Ze moeten natuurlijk ook wel bijzijn en blijven op technologisch gebied. We zijn een innovatief bedrijf en ontwikkelen hier zelf producten en diensten.’
De bedrijven in kwestie doen geen uitspraken over cijfers en getallen betreffende hun investeringen in opleidingen en bijscholingscursussen. Maar dat het om miljoenen per jaar gaat is duidelijk. En als ze niet intern opleiden, kunnen ze vissen uit de nog alsmaar groeiende vijver van opleidingsinstituten in de ICT. Waar er vroeger sprake was van het alleen afnemen (en inkopen) van mensen van opleidingsinstituten, worden die instituten nu al door een kwart van het Nederlandse bedrijfsleven bij de gehele organisatie betrokken, zo becijferde het onderzoeksbureau NIDAP eerder dit jaar. Volgens het bureau geven de Nederlandse bedrijven in 2001 naar verwachting ongeveer 1,1 miljard gulden uit aan IT-opleidingen voor medewerkers.
Die bestedingen groeien nog steeds sinds 1995 en hebben zelfs een enorme vlucht genomen. De komst van internet en de doorbraak hier (zo rond 1997), het op grote schaal ingevoerde Windows-systeem en de steeds weer nieuwere technologieën houden daar verband mee. Volgens de cijfers van het NIDAP, eerder bekend gemaakt in het blad Computable, zijn de sectoren transport en communicatie en de IT zelf dit jaar het hardst aan het investeren, gevolgd door de overheid. Kennis blijft macht natuurlijk, zeker als het om innoverende ICT-kennis gaat.