Het traceren van dat ene boek in de collectie was dikwijls een heidense klus. Gespecialiseerde programma’s vergemakkelijken tegenwoordig de zoektocht in bibliotheek of archief. Internet is hierbij niet meer weg te denken. In Nederland laat de internetontsluiting van boekwinkels meestal te wensen over. Er is weliswaar een website, maar als het op zoeken in de complete voorraad aankomt, geeft die niet thuis. Boekhandels kunnen leren van de zoek- en bestelfaciliteiten uit de bibliotheekpraktijk.
De mogelijkheid om met behulp van software in bibliotheken te zoeken naar een bepaalde publicatie bestaat al langer. Via internet kan je vanuit de luie stoel niet alleen spullen kopen, maar ook kijken of de eigen bibliotheek een bepaalde roman of cd in de collectie heeft. Voor het reserveren volstaat een druk op de knop.
Het in Nederland in Den Bosch gevestigde Geac, dat ruim dertig jaar geleden is opgericht door Canadese universiteitstudenten, ontwikkelt al zo’n twintig jaar intelligente bibliotheeksoftware (http://www.library.geac.com). Gebruikers kunnen met de webapplicatie Vubis Smart online hun weg in de catalogus vinden. Productmanager Eric Conderaerts vertelt dat eind 1999 de ontwikkeling van het pakket gestart is. In april 2002 kwam het op de markt. Inmiddels zijn zo’n 450 pakketten verkocht aan gemeente- en universiteitsbibliotheken, bedrijven, musea, informatiecentra, mediatheken en archieven, vooral op het Europese vasteland. Ongeveer 150 klanten gebruiken de jongste versie.
Platformonafhankelijk
Conderaerts: “Het gaat allang verder dan het zoeken, reserveren en verlengen van een boek of document. Gebruikers kunnen een profiel maken en dat invoeren. Zodra een boek binnenkomt of wordt aangekocht, krijgen gebruikers met een profiel waarin die publicatie past een mailbericht.” Catalogi worden steeds vaker op deze manier gebruikt om informatie bij de gebruiker te krijgen. Ook over gerelateerde producten en diensten krijgt de gebruiker informatie. “De functionaliteiten zijn talrijk. Op basis van een eerder ingevuld leesprofiel kunnen boekleners bijvoorbeeld een ‘leesadvies’ krijgen, gebaseerd op de boeken die anderen met een vergelijkbaar profiel hebben gelezen.”
Het bibliotheekpakket is gebaseerd op het databasesysteem Caché. Met deze postrelationele database is een gegevensverzameling op te bouwen op zowel de traditionele manier via het definiëren van tabellen in SQL als een gebruiksvriendelijke manier via het aanklikken en verbinden van objecten op een scherm. Verder is Caché gemakkelijk te combineren met andere databasesystemen en zijn data en procedures eenvoudig uit die andere structuren over te nemen. Leverancier Intersystems bouwt sinds 25 jaar met de productontwikkeling voort op Mumps (Massachussetts General Hospital Multi-Utility Programming Systems), een combinatie van besturingssysteem, database en programmeertaal die bedoeld was voor het beheer van de complexe datastructuren binnen de gezondheidszorg.
Volgens Conderaerts levert het gebruik van Caché twee voordelen op. “Ons bibliotheekprogramma is platformonafhankelijk; het draait onder Windows, Linux en Unix. Verder vergt het weinig tot geen onderhoud. Na installatie heeft een bibliotheek er praktisch geen omkijken meer naar.” De eigenschap ‘onderhoudsarm’ is zeker in de bibliotheekwereld van belang. De gemeentebibliotheek in een dorp bijvoorbeeld moet het meestal zonder eigen systeembeheerder doen. Klanten van Geac hebben vaak hun complete computerbeheer uitbesteed.
Verrijken
Er zijn programma’s die op vergelijkbare wijze bibliotheekcatalogi ontsluiten. Op het uitleenaspect zullen dergelijke softwarepakketten zich volgens Conderaerts weinig van elkaar onderscheiden. “Niet dat er geen verschillen zijn. Zeker op de Nederlandse markt verschillen pakketten vooral in toegankelijkheid voor het publiek. Wat betreft interfaces en faciliteiten is ons programma flexibeler dan concurrerende aanbieders op de markt.” Hij benadrukt dat zijn organisatie zich op alle bibliotheek- en informatiemarkten beweegt. “Wij bedienen grote en kleine bibliotheken bij gemeenten, onderwijsinstellingen, musea of archieven. Belangrijker is dat we continu bezig zijn gegevens in catalogi te verrijken. Dat doen we bijvoorbeeld door het plaatsen van links naar full text artikelen in gerelateerde databanken.”
Conderaerts noemt in dit verband de Vlink-applicatie, die te integreren is met Vobis Smart. Het gaat bij deze applicatie om een ‘Open url resolver’ of ‘link generator’. Open url is een syntax die ontwikkeld werd om een open en contextgevoelige verbinding (‘linking’) van verwijzingen naar webpagina’s mogelijk te maken. Iemand zoekt op bijvoorbeeld ‘Java’. Dit woord levert zonder nadere specificatie bij Google al gauw tientallen miljoenen hits op. Een met Vubis Smart en Vlink uitgeruste zoekapplicatie toont desgewenst alleen de boeken over het eiland Java. “Verder kunnen we de gebruiker op alternatieven wijzen. Gerelateerde termen zijn dan bijvoorbeeld programmeertalen, de Indonesische keuken en andere eilanden in de archipel, zoals Lombok, Bali en Sumatra. De links hoeven niet alleen boeken te zijn; het kunnen ook wetenschappelijke artikelen, full text artikelen, films of audiofragmenten zijn.”
‘Uitleenfabrieken’
Conderaerts denkt dat bibliotheken snel méér worden – en deels al zijn – dan pure ‘uitleenfabrieken’. Het dienstenaanbod van dit soort instellingen verandert snel onder invloed van moderne digitale technieken. Bibliotheken, zeker die van universiteiten en archiefinstellingen, zijn behoorlijk actief op het web. Bij een zich uitbreidend elektronisch dienstenpakket komen ook beveiliging, betaling en authenticatie aan de orde. Een via Vlink aangereikte Elsevier-database is voor niet geautoriseerden ontoegankelijk. Met andere software op het terrein van authenticatie, betaling enzovoort zijn koppelingen gemaakt. “Het gaat hier niet over iets dat speciaal op bibliotheken van toepassing is. Het belang van toegang tot, beheer van en betaling voor elektronische data neemt ook bij andere organisaties, bedrijven en instellingen toe.”
Vubis Smart is ook in andere omgevingen bruikbaar. In Ierland gebruikt Kennys Bookshop het pakket. Dit in Galway gevestigde bedrijf is via website http://www.kennys.ie bereikbaar. De (internet)winkel levert niet alleen nieuwe, maar ook tweedehands en antiquarische boeken, en hedendaagse Ierse kunst. Sinds de start in 1940 met tweedehands boeken is het bedrijf uitgegroeid tot de grootste wereldwijde exporteur van Ierse boeken en literatuur. Het complete aanbod is met behulp van het bibliotheekpakket elektronisch ontsloten. Via één of meer zoekingangen kan een geïnteresseerde achterhalen of een bepaald item voorradig is. Zo ja, dan kan hij dat via eraan gekoppelde software bestellen. “De bestelprogrammatuur komt van een andere leverancier; daarmee is een koppeling gemaakt”, vertelt Conderaerts.
“Kennys heeft het systeem zo mooi en functioneel mogelijk gemaakt. Daar kan menig grote boekhandelketen in Nederland nog van leren. Sommige gerespecteerde boekwinkels hebben eufemistisch gesteld een ronduit matige internetpresentatie.”< BR>
Kees Crone