Praten over de ict-vervangingscyclus:

Het Nederlandse bedrijfsleven heeft de ict-investeringen al een paar jaar op een laag pitje gezet. Eens zullen de budgetten toch weer omhoog moeten. Er ligt een stuwmeer aan geld klaar. Wanneer de economie aantrekt zal er kwistig met dat geld worden rondgestrooid om grote vervangingsprojecten uit te voeren. Of zal het nooit meer worden zoals het was en zal het Nederlandse bedrijfsleven maar mondjesmaat in ict gaan investeren wanneer de economie aantrekt? Computable organiseerde een rondetafelgesprek met deskundigen uit de ict-industrie over de ict-vervangingscyclus in het Nederlandse bedrijfsleven.

Plaats van samenkomst is Hotel Bilderberg Résidence Vinkeveen. Dit etablissement, beter bekend als Motel Vinkeveen, is een geliefde ontmoetingsplaats voor het Nederlandse bedrijfsleven. Vroeger, toen het nog niet zo druk was op de snelwegen, was het een perfecte locatie: gunstig gelegen aan de A2 tussen Utrecht en Amsterdam. Tegenwoordig is die ligging een tikje problematischer. Van welke kant je Vinkeveen ook benadert, het is vanwege filevorming immer in slakkengang.
Desondanks zijn de deelnemers aan het gesprek redelijk op tijd in de Kuifeendzaal om hun licht te laten schijnen op een uiterst actueel onderwerp: gloort er nu eindelijk licht aan het einde van die miserabele tunnel? Trekken de ict-investeringen nu eindelijk weer eens aan? Kunnen ict-leveranciers weer (matige) winstcijfers gaan laten zien die niet uitsluitend door kostenreducties worden gerealiseerd?
De aftrap wordt gegeven door Marcel Warmendam. Als research directeur van IDC Benelux volgt hij de marktontwikkelingen nauwlettend. Het onderzoeksbureau onderhoudt intensieve contacten met duizenden managers in Nederland en vraagt hen regelmatig het hemd van het lijf over allerlei ict-aangelegenheden. De gegevens die Warmendam en zijn companen van hun contactpersonen krijgen, verwerken zij tot mooie statistieken en researchnotities die dezelfde contactpersonen vervolgens weer voor veel geld kunnen kopen. Om te lezen wat IDC Benelux van de marktsituatie vindt.

Einde aan krimp

Vorig jaar heeft volgens Warmendam de markt niet het herstel te zien gegeven waarop velen zo hadden gehoopt. Er is in 2003 slechts een fractie meer aan ict uitgegeven dan het jaar daarvoor: het bedrag schommelt rond de 15 miljard euro. Maar, en dat is wel een lichtpuntje, de krimp lijkt er uit te zijn.

Harrie Gooskens (IBS): "Ik hoop dat onze laatste kwartaalcijfers maatgevend zijn voor 2004."

Begin 2003 waren de meeste onderzoeksbureaus ook nog pessimistisch gestemd over de pc-verkopen. Dat pessimisme bleek echter niet helemaal terecht. In de loop van 2003 heeft IDC bijvoorbeeld twee keer zijn prognoses moeten bijstellen. Dat kwam omdat zowel consumenten als bedrijven toch meer computers bleken te kopen dan men verwachtte. Die stijgende verkopen werden grotendeels veroorzaakt door de vraag naar notebooks. Bedrijven en consumenten leken hun desktops in te ruilen voor een laptop.
Volgens Warmendam liggen er geen grote bergen geld klaar om en masse pc’s te gaan vervangen wanneer het economisch tij keert. Bedrijven doen het rustig aan en vervangen hun hardware wanneer het echt niet meer anders kan. De tijden zijn voorbij dat er elke twee jaar een nieuwe pc moest worden aangeschaft omdat de oude in rekenkracht en opslagruimte de nieuwe softwareversies niet meer kon bijbenen. De IDC-resarch directeur is ervan overtuigd dat deze houding structureel is en de komende jaren niet meer zal veranderen. "Je ziet dat bedrijven hun hardware weliswaar in twee tot drie jaar afschrijven, maar dat ze toch in het algemeen wel een jaartje langer met hun apparatuur doen. Dus naar mijn mening zullen de uitgaven aan hardware de komende jaren niet meer zo hard groeien als ze in de jaren negentig hebben gedaan. Die tijd is definitief voorbij."

In de vingers snijden

Het begrip afschrijvingstermijn, dat Warmendam in zijn betoog liet vallen, geeft aanleiding tot een scala aan op- en aanmerkingen van de andere aanwezigen. Onder meer van Kees Verton, die zich siert met de functie van category area manager bij Hewlett Packard. Uit dien hoofde is hij nauw betrokken bij de verkoopactiviteiten van de pc’s van Hewlett Packard.

Arnout Uittenbroek (Intel): "Het economisch herstel is begonnen."

Hij constateert dat bedrijven die de afschrijvingstermijnen verlengen zichzelf in de vingers kunnen snijden. De besparingen die zij realiseren door aankopen uit te stellen, worden weer tenietgedaan door hogere onderhoudskosten. "Ik heb gezien dat bedrijven geld hebben uitgegeven om oude pc’s wat te upgraden om toch aan de hogere gebruikerseisen tegemoet te komen en vervolgens tot de ontdekking kwamen dat het hele netwerk zo verschrikkelijk traag werd, dat daar ook het nodige aan moest worden gesleuteld. En uiteindelijk liep niets meer zoals het moest, zodat tenslotte toch tot aanschaf van nieuwe hardware moest worden overgegaan. Het probleem is alleen dat ict-managers heel moeilijk kunnen aangeven aan hun raden van bestuur wat exact de voordelen zijn van de aanschaf van nieuwe hardware. Tegenwoordig hoor je vaak zeggen dat de afnemende ict-budgetten gebruikt moeten worden voor onderhoud en/of voor nieuwe ontwikkelingen. Waar schaar je dan de aanschaf van nieuwe apparatuur onder? Het is geen onderhoud en het is niet innovatief. Maar wel noodzakelijk."
Verton zegt er moeite te hebben met het inschatten van de toekomstige ict-investeringsbereidheid van het Nederlandse bedrijfsleven. Hij houdt het er op dat bedrijven in het algemeen de wijsheid hebben om op een evenwichtige manier hun hardwarepark te vervangen. Al dan niet door middel van leaseconstructies of outsource-overeenkomsten wanneer de druk op de ict-budgetketel niet snel afneemt.

Niet nieuw

Harrie Gooskens, directievoorzitter van IBS, is dezelfde mening toegedaan als Marchel Warmendam van IDC Benelux: de mooie tijden van weleer keren niet meer terug. Gooskens is met zijn 25-jarige ervaring in de ict-branche een van de oudgedienden die aan de discussie deelnemen. Hij heeft het wel vaker meegemaakt: het achterblijven van investeringen in de ict en de doemscenario’s die daardoor werden ontwikkeld. Ook in het begin van de jaren negentig zat de ict in het slop. En ook toen zeiden veel deskundigen dat de tijden van tot de hemel groeiende bomen definitief voorbij waren. Deze experts kregen ongelijk. In de tweede helft van de jaren negentig bereikten de hardwareverkopen een absoluut hoogtepunt. Sommigen beweren dat een kongsi tussen Microsoft en de chipleveranciers (het Wintel-kartel) daaraan debet was: steeds ingewikkelder besturingssystemen vereisten steeds krachtiger computers met steeds meer geheugen en opslagcapaciteit. Maar ook het millennium-probleem was eraan debet: de angst dat ‘oude’ computers de datumverandering van 1999 naar 2000 niet zouden aan kunnen waardoor er een enorme verkoophausse – zeg maar gerust: aankoopgekte – ontstond.

Marcel Warmendam (IDC): "Je ziet bewegingen die op optimisme duiden."

Daarna is het rustig geworden op het aankoopfront. Heel rustig. Volgens Gooskens omdat het bedrijfsleven hard- en software-aankopen en de daaraan gerelateerde afschrijvingstermijnen veel genuanceerder is gaan bekijken. "Ik spreek steeds meer klanten die zich in gemoede afvragen waarom ze hard- en software zouden moeten vervangen, terwijl een en ander nog prima functioneert. Ik zie dat klanten afschrijvingstermijnen gaan differentiëren. Sommige apparatuur moet inderdaad na drie jaar worden vervangen, omdat deze niet meer goed functioneert. Maar andere apparatuur laat men nog staan, omdat er niets aan mankeert en de functionaliteit door de eindgebruikers nog hogelijk wordt gewaardeerd. De gedachte om afschrijvingstermijnen te nuanceren en differentiëren is mede ingegeven door de economische teruggang. Immers op deze manier kan financiële ruimte worden vrijgemaakt om het interne dienstenniveau op peil te houden. De ict-manager balanceert vandaag de dag op een slap en dun koord: hoe kan hij het serviceniveau handhaven met gelijkblijvende of zelfs krimpende middelen?’

In kaart brengen

Toch heeft de druk op de ict-budgetten volgens Gooskens niet alleen negatieve effecten. Hij constateert dat veel bedrijven nu hun ict-architectuur in kaart aan het brengen zijn. Ze proberen die grote kluwen van hard- en software te ontwarren. Dat doen ze om financiële redenen: om beter te kunnen zien welke afschrijvingstermijnen voor welke apparatuur kunnen worden gehanteerd, is het nodig precies te weten welke functies ze in het geheel vervullen. Kortom: druk op het ict-budget heeft als gevolg dat er beter gekeken wordt naar de total costs of ownership (tco) van de afzonderlijke onderdelen in de ict-infrastructuur. En dat is nooit weg.

Cees de Kuijer (Cgey): "Ik heb geen idee over hoe de economie zich de komende tijd gaat ontwikkelen."

Dat is niet alleen de overtuiging van Gooskens, maar zeker ook van Victor Wegener. Hij werkt sinds kort als partner bij de Basta Group een nog jonge adviesclub die bemand wordt door (ex-)informatiemanagers en cio’s. Doel van het bureau is om bedrijven te adviseren op het grensvlak van ict en organisatie. "Veel bedrijven hebben heel goed in de gaten dat de methodes en procedures die aan hun bedrijfsprocessen ten grondslag liggen en door ict worden ondersteund, niet helder zijn. Zij willen graag die kluwen van hardware, software en onderliggende processen uit elkaar rafelen om mensen en middelen in de organisatie beter op elkaar af te stemmen. Ik constateer dat de behoefte bij het Nederlandse bedrijfsleven duidelijk aanwezig is om deze exercities uit te voeren", aldus Wegener die tegelijkertijd constateert dat er nog heel mondjesmaat in die behoefte wordt voorzien. Dat komt door de economische omstandigheden: in slechte tijden heeft men er geen tijd en geld voor en in goede tijden is er geld genoeg om kwistig te zijn en efficiencymaatregelen uit te stellen.

Uitzonderingen

Vanzelfsprekend zijn er altijd uitzonderingen die de regel bevestigen. Aan tafel zijn vertegenwoordigers van die uitzonderingen aanwezig. Een van hen is Arnout Uittenbroek, business development manager bij Intel Benelux. Hij kan zich met zijn ruim 25 dienstjaren in de ict qua kennis en ervaring meten met Gooskens. Uittenbroek werkt bij de maker van de kern van de hardware: de chips. Het bedrijf heeft in de loop der jaren heel wat technologische doorbraken weten te realiseren. Mede door Intel staat de chiptechnologie op het huidige hoge niveau. Technologische innovatie is alleen maar mogelijk wanneer er voldoende financiële middelen voorhanden zijn om een goede R&D-afdeling in stand te houden. En aan geld heeft het Intel nooit ontbroken. Er is goudgeld verdiend met de chipverkoop. Er is Intel dus alles aan gelegen om de hardwareverkopen te stimuleren.
Het is om die reden dat Uittenbroek met instemming de ex-topman van General Electric, Jack Welch aanhaalt. Deze heeft ooit gezegd altijd te blijven investeren in ict. Ook al ging het economisch minder. Hij deed deze uitspraak vanuit de idee dat ict geen kostenpost is, maar een wezenlijke bijdrage kan leveren aan het verbeteren van de efficiency in het bedrijf. Daar doen slechte of goed economische tijden niets aan af. Deze filosofie hangt ook Intel aan.

Kees Verbon: "Er zijn duidelijk signalen voor een aantrekkende markt."

Het bedrijf wil een voorbeeld zijn voor zijn afnemers en kent een nauwgezette vervangingscyclus van apparatuur. Daarmee wil Uittenbosch echter niet zeggen dat er maar klakkeloos wordt vervangen. Dat zou natuurlijk ook wel ongeloofwaardig en als een verkooptruc overkomen. "We houden de kostenkant goed in de gaten en brengen goed in kaart wat we met onze hard- en software willen. Op basis van die analyses stellen we een vervangingscyclus op."

Miljoenen besparen

Een tweede uitzondering op de regel is de ict- en organisatie-adviseur Cap Gemini Ernst & Young. Manager Infrastructuur Cees de Kuijer zegt het luid en duidelijk: "Ook wij zijn op zoek naar besparingen in de ict-uitgaven. En juist daarom doen we aan innovatie. Als cio kun je op drie manieren tegen ict aankijken: als een boekhouder, als een techneut of als gebruiker. Twee jaar geleden hebben we gekozen voor de ‘business approach’. Vanuit die gebruikersoptiek hebben we gekeken wat ict-investeringen zouden kunnen opleveren. Cgey telt in Nederland zesduizend medewerkers die met een computer werken. Wat zou er gebeuren wanneer we al die systemen in één keer door het nieuwste van het nieuwste zouden vervangen? Van die vraagstelling hebben we een business case gemaakt. En wat blijkt? Door in nieuwe, innovatieve technologie te investeren, kunnen we miljoenen euro’s besparen. Waarom? Omdat we af zijn van de enorme diversiteit aan apparatuur die erg moeilijk te beheren was."
Nu gebiedt de eerlijkheid ook te zeggen dat Cgey tegelijkertijd met de aanschaf van nieuwe apparatuur (er werden 5700 desktops en laptops binnengereden) volledig overging op Windows XP. Met andere woorden: binnen heel Cgey is geen Windows 2000, laat staan Windows 98, meer te vinden. Dat scheelt enorm veel in onderhoudskosten en helpdesktijd. Door te standaardiseren op het besturingssysteem, is de vraag welke hardware eronder moet liggen, niet zo relevant meer. Dat kan in principe van alles zijn.

Victor Wegener (Bastagroup): "Ik verwacht een stimulerende werking van de overheid."

Cgey is geen organisatie die echt representatief genoemd kan worden voor het gemiddelde Nederlandse bedrijf. De ict die wordt ingezet, heeft niet alleen een ondersteunende, maar ook een commerciële functie: de omgeving waarin Cgey-medewerkers opereren moet een voorbeeld zijn voor de klanten, waar ze hun geld moeten verdienen met het verkopen en implementeren van moderne ict-oplossingen. Het beeld van de schoenmaker die zijn kinderen met gaten in hun zolen laat rondlopen, is in de wereld van de high-tech en het grote geld natuurlijk funest.

Eensgezindheid

Het debat is nu halverwege en de stellingen zijn betrokken. Een tussentijdse conclusie? Er is een grote mate van eensgezindheid over het antwoord op de vraag of de economische tegenspoed van invloed is op de ict-bestedingen in Nederland. Het antwoord luidt daarop unaniem en volmondig: ja. De ict-budgetten staan onder druk. Dat valt eenvoudigweg niet te ontkennen. De gesprekspartners zien het bij hun klanten en lezen erover in de vaktijdschriften. Tegelijkertijd zien zij dat het Nederlandse bedrijfsleven tal van maatregelen neemt om met de beperktere middelen toch de zaak draaiende te houden.
De opmerking van onderzoeker Warmendam dat bedrijven in toenemende mate bezig zijn om ‘commodity’-achtige zaken te standaardiseren dan wel uit te besteden, krijgt warme bijval van de anderen. Wel ontspint zich een discussie over de voor- en nadelen van uitbesteden (outsourcing). Want loop je als ict-afdeling niet de kans om kennis de deur uit de doen, die je later – wanneer het economisch tij gekeerd is – weer dringend nodig hebt? Dan moet je die tegen forse prijzen weer inhuren. Warmendam is daarvoor niet zo bevreesd. Het is belangrijk om mensen die in businessprocessen kunnen denken, in huis te houden. En de rest, dat wel zeggen de technisch georiënteerde mensen? Die kunnen de deur uit. Mee naar de externe dienstverlener. Als dat goedkoper is tenminste.
Hoewel uitbesteden niet het hoofdonderwerp van de discussie is, houdt het de gemoederen aan tafel toch danig bezig. Het gaat dan om de kansen en bedreigingen. Door uitbesteding worden procedures en werkmethodes geformaliseerd. Daardoor creëer je een omgeving waarin creatievelingen niet kunnen gedijen. Vandaar dat het belangrijk is om goed te onderkennen tot hoever die ‘starheid’ kan gaan, meent Verton van HP. Gooskens van IBS waarschuwt niet te lichtvaardig over uitbesteding te denken. Uitbesteden omdat de interne ict-manager de zaak boven het hoofd groeit, is de beste optie om een uitbestedingscontract te laten mislukken.
Maar, zoals onze grote voetbalstrateeg Cruyff het ooit plastisch verwoordde: elk nadeel heb zijn voordeel. Daar wijst De Kuijer van Cgey op, wanneer hij zegt dat het nadenken over de mogelijkheid om uit kostenoverwegingen ict-taken te gaan uitbesteden al heel verhelderend kan zijn. "Er zijn interne ict-afdelingen die vanwege die externe dreiging kostprijsberekeningen van hun eigen takenpakket zijn gaan maken en zo een beter inzicht hebben gekregen in de financiële zaken die aan ict zijn gerelateerd." Een prima zaak natuurlijk, want daarmee wordt het kostenbewustzijn aangewakkerd. Een stelling die Uittenbroek van Intel en Wegener van de Basta Group volledig kunnen onderschrijven. Pas wanneer je inzicht hebt in de kosten, kun je maatregelen nemen en je beslissingen ergens op funderen. "Maar er zijn nog zo weinig bedrijven die zicht hebben op hun kosten", verzucht Uittenbroek.

Optimisme

De piketpaaltjes die aan het begin van de discussiemiddag zijn geplaatst, zijn aan het einde van de dag niet wezenlijk verplaatst. Gedurende het debat zijn netjes standpunten uitgewisseld. Net zoals heren van stand gewoon zijn dat te doen. Grote tegenstellingen in de ideeën zijn er niet. Omdat de meeste heren aan tafel vanuit hun functie de markt goed kennen, kan de conclusie worden getrokken, dan de situatie zoals in het debat geschetst, een juist beeld van de werkelijkheid laat zien. Alleen De Kuijer zegt vanuit zijn positie geen idee te hebben hoe de economie zich de komende tijd zal ontwikkelen. "Maar ict-technisch gezien is Cgey er wel klaar voor. We hebben de noodzakelijke innovaties gedaan.’ De overigen zijn het over de nabije toekomst met elkaar eens. "Het economisch herstel is begonnen", zegt Uittenbroek en wijst op de laatste kwartaalcijfers van Intel. Gooskens betitelt de laatste kwartaalcijfers van zijn bedrijf IBS als zeer hoopgevend. "Ik hoop dat die cijfers maartgevend zijn voor 2004." Verton van HP ziet duidelijk signalen die wijzen op een aantrekkende markt. Herstel zal zich volgens hem in 2004 doorzetten. Dat is ook het oordeel van Wegener van de Bastagroup, die een stimulerende werking van de overheid verwacht. En de onderzoeker Warmendam? Hij laat zich heel voorzichtig, maar ook heel mooi uit: "je ziet bewegingen die op optimisme duiden". En daarmee geeft hij op diplomatieke wijze de gevoelens van alle deelnemers aan de discussie weer.< BR>