'Als een project maar goed genoeg is, is het altijd financierbaar' is een oude bedrijfseconomische wijsheid. Maar wat is een wijsheid in tijd van crisis? Een theorie die losstaat van de praktijk of een richting uit de malaise?
De ratio achter de stelling dat 'goede' projecten altijd financierbaar zijn, is dat als de opbrengst van een project hoog genoeg is, hier logischerwijs altijd een financier voor te vinden zal zijn. Hoe logisch dit ook klinkt, het is momenteel meer dan ooit een boekenwijsheid. Opbrengst of rendement gaat in de regel gepaard met risico. Ook dat is een economische wijsheid. Hoe hoger het te verwachten rendement, hoe hoger ook het risico.
In ict-investeringen vertaalt dit risico zich naar de onzekerheid van kosten en opbrengsten. Hoe innovatiever de technologie van het project, hoe onzekerder vaak de kosten, omdat het project niet goed in te schatten is. Hoe innovatiever de toepassing van de technologie, hoe onzekerder vaak ook de opbrengsten. Met name als ict wordt toegepast als onderdeel van de marktpropositie van een organisatie neemt de onzekerheid toe. Waar verbeteringen van bedrijfsprocessen en kostenbesparingen binnen de eigen bedrijfsvoering nog relatief goed in te schatten zijn, maakt de invloed van veranderend klantengedrag en de reacties van concurrenten, de opbrengsten van nieuwe diensten in de markt uiterst onvoorspelbaar. Natuurlijk worden ook dan opbrengsten ingeschat, maar de onzekerheden zijn veel groter. De potentiële opbrengsten echter ook! Innovatieve projecten hebben dus een hogere mogelijke opbrengst, maar ook een hoger risico.
En risico is in tijden van crisis een showstopper. De grote banken gingen een paar maanden geleden bijna ten onder aan risicovolle beleggingen, in combinatie met een maximale ‘leverage' en een geïnstitutionaliseerde ‘graaicultuur'. De staatssteun, en het hiermee gepaard gaande verscherpte toezicht, die zij moesten incasseren om te overleven hebben ze ervaren als een publieke afstraffing. Ze overcompenseren nu door de hand op de knip te houden. Geen risico nemen is het devies. En dit vertaalt zich door in de beleidslijnen binnen organisaties. Projecten die in de business case zich niet binnen enkele maanden terugverdienen, komen niet meer voorbij de ‘gatekeepers' in het investeringsproces. In de praktijk betekent dit dat innovatievere projecten, gericht op nieuwe producten en diensten of op toepassing van nieuwe technologie, praktisch geen schijn van kans maken. Het vizier is gericht op kosten besparen en niet op ondernemen. 'Als je geschoren wordt, moet je stilzitten.'
Maar met alleen kosten besparen komt een onderneming niet beter uit de malaise. Juist in moeilijke tijden is er de kans jezelf te onderscheiden. Maar hoe moet je de vicieuze cirkel doorbreken? Hoe kan je ‘de kans van de crisis' benutten?
Licht optimistisch gezien, is de positieve kant van de crisis dat het ondernemingen dwingt hun prioriteiten te herzien. In tijden van groei en voorspoed, sluipen er toch projecten in het portfolio waarvan de business case niet goed doordacht is. De crisis geeft de ‘sense of urgency' om deze stop te zetten. Beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald. Het voordeel hiervan is dat de projecten die wel doorgezet worden méér focus krijgen en daardoor méér kans van slagen hebben. Dan blijft echter nog het punt van de innovatie. Een onderneming zou in haar business cases een goede identificatie van de werkingssfeer van het project moeten opnemen. Dit lijkt vanzelfsprekend, maar is in de praktijk best lastig omdat er geen helder classificatieraamwerk voor bijvoorbeeld functionaliteit bestaat. Op hoog niveau zouden we die werkingssfeer kunnen rubriceren als:
1. Business efficiency
Investeringen om bedrijfsprocessen te ondersteunen of te innoveren, waardoor kosten bespaard kunnen worden of de output kan worden verhoogd. Bijvoorbeeld implementatie van een workflowmanagementapplicatie.
2. Ict-efficiency
Investeringen waardoor de informatieverwerkende processen efficiënter verlopen en/of de kosten van de gehanteerde ict worden verminderd. Bijvoorbeeld serverconsolidatie, standaardisatie technische platforms, etc.
3. Business development
Investeringen in innovatie van de marktpropositie, leidend tot nieuwe business. Bijvoorbeeld nieuwe prijsstructuren of een nieuw verkoopkanaal, etc.
Het is belangrijk om in het projectenportfolio een balans tussen deze drie werkingssferen te bewaken. Ze dienen alle drie aan bod te komen omdat een eenzijdige focus op één van de drie, of het verwaarlozen van één van de drie, binnen één tot twee jaar tot knelpunten in de bedrijfsvoering leidt.
Voor de business cases betekent dit dat we goed in het oog moeten houden waarom we een bepaald project willen en dat we verschillende projecten om verschillende redenen doen. Het onhandige hierbij is dat met name de business development-projecten zich niet goed laten uitdrukken in een 'simpel' return on investment- (roi-)percentage. De grotere onzekerheid waarmee deze projecten gepaard gaan, kan met de traditionele calculatiemethoden niet goed worden uitgedrukt. Hierbij komen bedrijfseconomische technieken als 'real option valuation' en simulatie van het gedrag van de concurrentie bij kijken. Technieken die in de theorie goed onderbouwd zijn, maar in de praktijk niet tot een eenvoudig interpreteerbaar resultaat leiden.
De conclusie van dit betoog is dat de huidige crisis er vooral toe leidt dat er zeer behoudend geïnvesteerd wordt, met een sterke nadruk op snelle kostenbesparingen. Hoewel dit heel begrijpelijk is, mogen we de innovatie niet uit het oog verliezen. Het zijn de innovatieve en 'ondernemende' ondernemingen die sterker uit deze crisis zullen komen. De ware ondernemer weet ook zijn ondernemen te financieren. Blijf innoveren, blijf ondernemen.
Beste business case van 2009
De redactie van Computable zoekt naar de beste business case van het jaar 2009. Een vakkundige jury buigt zich over voorgedragen cases en kiest de uiteindelijke winnaar.
Via een invulformulier kunnen bedrijven hun business case bij Computable aandragen. Uiteraard zijn business cases van afgeronde projecten welkom, maar ook de business cases van nog lopende of nog te starten projecten zijn welkom. Zolang de business case of het project maar linkt aan het jaar 2009.
Het aanmelden van business cases kan tot en met 20 januari 2010. In april 2010 worden de beste business cases van 2009 bekendgemaakt, mede in de jaargids Computable Business Cases 2010.
