Zsolt Szabó kan als staatssecretaris voor Digitalisering rekenen op een flinke tegenwerking vanuit het Haagse ambtenarenapparaat. Elke poging tot verbetering van de informatiebeheer bij de overheid stuit op een ambtelijke muur. Regeringscommissaris Informatiehuishouding Arre Zuurmond komt in een brief aan Szabó tot een vernietigend oordeel over de gang van zaken bij de rijksoverheid.
Door een heftige ziekte moest de eind 2021 aangetreden regeringscommissaris zijn functie voortijdig opgeven. Maar Arre Zuurmond blijft zich sterk betrokken voelen. Hij schrijft, zelfs op zijn ziekbed, vreselijk boos en verdrietig te worden van de aanhoudende stroom fiasco’s. Overal waar de overheid faalt, is een sterke i-component aanwezig; in oorzaak of in oplossing.
Zo noemt Zuurmond in zijn brief aan de staatssecretaris voor Digitalisering het verbijsterend dat gestolen auto’s, onder het mom van privacy, niet gedetecteerd mogen worden met behulp van de scan-auto’s van parkeerdiensten. Het vervalste kenteken van de auto die werd gebruikt bij de voorbereiding op de moord op advocaat Derk Wiersum, werd in vijf maanden voorafgaand aan die moord vijf keer gescand en beboet, zonder dat deze info bij de politie terecht kwam.
In Amsterdam ontdekte Zuurmond en zijn team dat in een half jaar tijd driehonderd voortvluchtigen, van de meer dan vijftigduizend definitief veroordeelden die ‘onvindbaar’ zijn en dus vrij rondlopen, van de gemeente gewoon op afspraak, een paspoort konden krijgen.
Slechte ervaringen
Al het i-werk dat verricht wordt, kost onevenredig veel energie. De autonomie van de departementen en overige organen op dit terrein is zo groot, dat er niet alleen een veel te grote verscheidenheid is, waardoor elke oplossing op zich al moeilijk te bedenken is, maar ook de bijbehorende overlegstructuren een snelle en uniforme aanpak verhinderen.
Zijn waarschuwing aan de nieuwe staatssecretaris vloeit voort uit eigen slechte ervaringen en die van zijn indirecte voorganger Bas Eenhoorn. Zuurmond vreest dat ook Szabó bij pogingen tot vernieuwingen in het informatiebeheer de voet dwars wordt gezet. De ambtelijke cultuur, organisatie en structuur werken daarbij verlammend. Er is veel te veel beleid en daarmee nauwelijks ruimte voor de uitvoering.
En Den Haag lijdt onder een wildgroei aan stafafdelingen, met een enorme bureaucratie tot gevolg. Een samenhangende aansturing ontbreekt. Naast privacy en juridische zaken betreft dit dan bijvoorbeeld inkoop, personeelszaken, communicatie en financiën/economische zaken. Het echte werk, de uitvoering door professonials, lijdt daar zwaar onder.
Pietluttigheden
In zijn werk als regeringscommissaris kwam Zuurmond tot de conclusie dat de slechte informatiehuishouding slechts een symptoom is. ‘De informatiehuishouding heeft zich geschikt naar de huidige structuur én cultuur van onze overheid. Die is bureaucratisch, verkokerd, legalistisch, te veel gericht op rechtmatigheid in plaats van op rechtvaardigheid. Zij is te reactief en handelt te veel in de verleden tijd.’ Behalve Zuurmond hebben ook andere bestuurskundigen geconstateerd dat alle aandacht uitgaat naar juridische principes, formele structuren, regels en details. Juridische scherpslijpers die over pietluttigheden vallen, voeren de boventoon.
Volgens Zuurmond wordt het i-vraagstuk nu nog gezien als een kwestie van bedrijfsvoering, en ook als zodanig belegd en bestuurd. En dat terwijl iedereen weet dat digitalisering een transformatie-vraagstuk is, dat de kern van het primaire proces raakt, en daarmee op de bestuurlijke tafel hoort, en niet bij bedrijfsvoering.
Coördinatierol
De gestopte regeringscommissaris Informatiehuishouding wijst Szabó op zijn recht om zich als staatssecretaris met alle ministeries en taakvelden te bemoeien. Hij moet ervoor zorgen dat met de juiste informatie wordt gewerkt. De inhoud van beleid is de verantwoordelijkheid van de betreffende bewindspersoon, maar dat betekent niet dat deze qua inrichting van de i-component autonoom behoort te zijn, aldus Zuurmond.
In zijn ogen wordt de Grondwet soms onterecht gebruikt om te suggereren dat ministeries volledige vrijheid hebben op dit terrein. Hij is blij dat Szabó zijn coördinatierol stevig wil oppakken. ‘We hebben een coördinerend bewindspersoon nodig die – middels de Algemene Informatiewet – centraal stuurt op de informatievraagstukken. Want nu gebeurt er nog te veel in silo’s,’ zo besluit hij.
Een provocerende kop zonder nieuws want dat de informatiehuishouding van de overheid zich heeft geschikt naar de huidige structuur en cultuur van het ontlopen van verantwoordelijkheid blijkt niet alleen uit een toeslagenaffaire. Want als de overheid geld kan ophalen dan kennen innovatieve digitalisering en privacy opeens geen principiële barrières meer. Maar omgekeerd worden er principiële en juridische barrières opgeworpen waardoor de overheid niet dienstbaar is aan de burger en er een nieuw sociaal contract nodig is.
Maar wie schrijft dat de formele opdracht niet strookte met wat nodig geacht wordt moet eerst eens in de spiegel kijken want dienstbaar aan de eigen principes is precies het bestuurlijke euvel waar tegenaan geschopt wordt. Inwisselen van de rechtmatigheid door rechtvaardigheid lijkt me dan ook geen goed idee als we kijken naar verantwoording achteraf. O tempora, o mores holt de responsieve overheid van crisis naar crisis waardoor miljarden weggegooid worden zonder rechtmatigheid aangaande het doel.
Voortvluchtig maar niet veroordeeld staat er dan ook geen woord in de brief over de discriminerende algoritmen en de Kafkaëske toestanden hierdoor. De overheid is namelijk innovatief in het criminaliseren van de burger om zo geld op te halen, net als de katholieke kerk vroeger met de materiële aflaat.
Ach, zolang onze overheid in staat is om 2 aparte organisaties mbt cybersecurity in stand te houden bij 2 aparte ministeries verbaas ik mij nergens meer over. Het NCSC en het DTC is een helaas prachtig voorbeeld van kennis en geldverspilling, maar ja, dit samenvoegen kost banen van ambtenaren, dus gaat het niet snel gebeuren.
Schrale troost inzake die gestolen auto’s die niet gedetecteerd mogen worden is dat de politie ook al aangegeven had dat ze echt wel wat beters te doen hebben dan achter honderden van dat soort signaleringen per jaar aan te gaan.
De politie doet graag leuke projectjes met ICT maar niet als er een hoop extra werk uit voort komt en mogelijk de prestatie-indicatoren ondermijnen.