De denktank Clingendael, die zich richt op internationale politiek, diplomatie en veiligheid, vreest dat Rusland meer Nederlandse tieners gaat ronselen voor spionage. Aanleiding hiertoe is de recente aanhouding van twee Nederlandse knapen van zeventien jaar die verdacht worden van betrokkenheid bij heimelijke opdrachten. Met een wifi-sniffer brachten ze de netwerken van onder meer Europol en Eurojust in kaart. Zulke apparaten kunnen ook data onderscheppen.
Bart van den Berg, ‘programme lead security & defense’ bij het Nederlands Instituut voor Internationale Betrekkingen (Clingendael), verwacht dat dit nog maar het begin is. Hij sprak dinsdag 30 september tijdens een bijeenkomst naar aanleiding van de One Conference in Den Haag.
Sinds de aanval van Rusland op Oekraïne let Nederland scherper op als Russische diplomaten ‘vermomde’ spionnen. Nu het voor Moskou niet meer zo gemakkelijk is spionnen naar het Westen te sturen, zijn Russische inlichtingendiensten andere methoden gaan gebruiken. Heel eenvoudig en effectief is de werving van Nederlandse jongeren via Telegram of gaming platforms. Online komen deze minderjarigen pro-Russische hackers en leeftijdgenoten tegen. Volgens de ouders van de twee tieners gebeurde dat ook met hun twee kinderen. Ze zouden op Telegram in contact zijn gekomen met een pro-Russische hacker die hen spionage-klussen aanbood. Cyberexpert Van den Berg ziet hierin een patroon dat snel gemeengoed kan worden. ‘We gaan die modus operandi in de toekomst meer en meer zien.’
Geopolitieke ‘changement’
Clingendael maakt zich ook zorgen over de diepgaande geopolitieke ‘changement’ op het wereldtoneel. Rusland is veel minder geïsoleerd dan het Westen denkt. Op een kaart toonde Koen Aartsma, ‘senior research fellow – security unit (head of strategic foresight & intelligence programme) bij Clingendael, landen die in het Russische kamp terecht zijn gekomen of daar dichtbij in de buurt zijn. Niet alleen Iran, maar ook een groot aantal landen in Afrika raken meer georiënteerd op Rusland. Daar bevinden zich ook middelgrote mogendheden onder zoals Zuid-Afrika, Brazilië, India en Indonesië.
Het geopolitieke speelveld verruimt zich. Instituten zoals Clingendael moeten niet alleen meer landen volgen, maar ook meer zeer rijke en invloedrijke ondernemers gaan een rol spelen. Voorbeeld is Elon Musk die met SpaceX, Tesla, The Boring Company en X een rol gaat spelen in de cyberspace en geopolitiek. Zo verleent X toegang tot datacenters voor de training van ai. Daar kan ook geopolitiek aan te pas komen als bedrijven uit bepaalde landen minder prioriteit krijgen of zelfs worden uitgesloten.
Grenzen vervagen
Technologie en digitalisering komen steeds meer in de geopolitieke arena terecht, concludeert onderzoeker Aartsma. ‘Het besef groeit dat cyber en geopolitiek zeer met elkaar verweven zijn,’ zegt hij. In het nieuwe geopolitieke tijdperk vervagen allerlei grenzen, wat bijvoorbeeld kan leiden tot hybride oorlogsvoering. Er komen grijze gebieden tussen de extremen van volledige vrede en totale oorlog. Volgens Aartsma werkt afschrikking absoluut niet in cyberspace.
De ai-revolutie maakt alles nog lastiger want de vraag is wie we wel en niet kunnen vertrouwen. De roep om digitale soevereiniteit wordt groter. Mensen gaan gemakkelijk over op CoPilot. Maar alternatieven als Mistral Le Chat hebben een gering aantal gebruikers. Aartsma kent maar één grote gebruiker uit Nederland. Alleen de Rijksgebouwendienst gebruikt dit Franse alternatief.
Aanvallen op edge-apparatuur
Veel zorgen maakt Clingendael zich over de kwetsbaarheid van apparatuur aan de rand van netwerken. Edge devices worden op industriële schaal aangevallen. Vorig jaar wees het ministerie van Defensie op Coathanger, een Chinese malware in de vorm van een ‘remote access Trojan’ (RAT) die speciaal was gericht op Fortigate apparatuur. Achter die aanval zat een statelijke actor uit China.
Het komt overigens niet vaak voor dat ministeries openlijk het land van afkomst noemen. Want landen als China staan er om bekend snel terug te slaan als deze transparantie hen niet zint. Dat kan leiden tot diplomatieke repercussies. Voor Rusland geldt dat minder omdat de diplomatieke betrekkingen met Moskou al dicht bij het nulpunt zitten.
