VVD: wij willen een ‘AcICT on steroids’

Interview | Queeny Rajkowski

Digitalisering is geen bijzaak, maar een kernonderdeel van onze vrijheid, veiligheid en welvaart. VVD-Kamerlid Queeny Rajkowski, woordvoerder digitale zaken, legt uit waarom Nederland nú moet investeren in digitale slagkracht, innovatie en soevereiniteit – en waarom de overheid daarin een cruciale rol speelt. Verder pleit zij namens de liberalen voor de oprichting van een ‘AcICT on steroids’, een waakhond die echt ingrijpt bij falende ict-projecten.

‘Toen ik vier jaar geleden de Tweede Kamer in kwam, werd me afgeraden om de portefeuille digitalisering te doen. Politieke zelfmoord, zeiden ze. Maar ik zei: digitalisering ís economie, ís veiligheid, ís zorg… kortom raakt alles in de samenleving’. Queeny Rajkowski windt er geen doekjes om. Digitalisering is voor haar geen randonderwerp, maar een strategische pijler van het VVD-verkiezingsprogramma. Toch merkt ze dat het onderwerp in Den Haag nog niet altijd de aandacht krijgt die het verdient. ‘Het gaat wel beter dan een paar jaar terug. Toen stelde ik vragen over internet en zeekabels en werd ik uitgelachen. Vandaag de dag is het de normaalste zaak om in deze tijden van geopolitieke spanningen over dit onderwerp te praten.’

‘Als je kijkt naar de CPB-doorrekening van ons programma, dan zie je dat wij als enige partij de lasten voor bedrijven niet verhogen én de staatsschuld laag houden’, claimt Rajkowski. ‘Dat is essentieel als je een digitale economie wilt bouwen die toekomstbestendig is in een onrustige wereld’. De VVD wil daarom fors investeren: 42 miljard euro in een agenda voor nationale groei, met een duidelijke focus op sleuteltechnologieën zoals quantum computing, fotonica en biotechnologie. ‘We willen dat Nederland aantrekkelijk blijft voor bedrijven en wetenschappers. Als we niet investeren in rekenkracht en infrastructuur, vertrekken ze bijvoorbeeld naar Frankrijk of de VS.’

Soevereiniteit

Meegaan met de tijd, noemt de VVD dit in het verkiezingsprogramma: digitalisering, robotisering en artificiële intelligentie (ai) verbeteren de komende decennia welzijn en zorg, verminderen de administratieve bureaucratie verminderen en besparen op arbeidsuren. Deze innovatie moet gestimuleerd en gefinancierd worden, de overheid dient te veel regulering vooraf te voorkomen, benadrukt de partij. ‘We kijken hierbij naar goede voorbeelden, zoals de medtech-sector in Twente’, aldus Rajkowski.

Een belangrijk speerpunt hierbij is digitale soevereiniteit. Rajkowski: ‘We moeten niet afhankelijk zijn van een techgigant of een land. Daarom willen we bijvoorbeeld een nieuwe zeekabelroute vanuit Japan naar Nederland doortrekken, en een slim datacenterbeleid voeren. Niet de schaarse grond volbouwen met blokkendozen, maar wel door kunnen gaan met het bouwen van datacenters, want die rekenkracht hebben we nodig voor ai en andere technologieën’

De overheid moet op het vlak van soevereiniteit het voortouw nemen. Het VVD-Kamerlid komt in Nederland regelmatig bij cloudbedrijven over de vloer die privacy en ethiek hoog in het vaandel hebben staan, met data die voor 100 procent in Europa of in Nederland zijn opgeslagen. Maar, merkt ze, die komen bij een gemeente of ministerie niet aan de bak. ‘De belangstelling is er wel maar uiteindelijk is er toch een wethouder of een bestuurder die het toch niet aandurft. Want, zegt die tegen zo’n bedrijf: ‘als er een storing is bij jullie, dan is het mijn schuld. Want ik ben met een kleine partij in zee gegaan. Maar als wij plat liggen door een storing bij Microsoft, dan snapt iedereen dat.’

Je hebt dus bestuurders en managers met lef nodig die er gewoon voor gaan, concludeert Rajkowski. Want anders kunnen die kleine clubs in Nederland niet groter worden en blijft een beperkt aantal Big-Tech-bedrijven de enige oplossing voor alles. En dat is ook een risico, want we kunnen niet meer voor alles op bondgenoot Amerika rekenen zoals dat eerder is geweest.’

Echte uitvoeringskracht

Sowieso wil de VVD een overheid met meer ambitie op het gebied van ict. ‘Estland en Singapore zijn voorbeelden van landen met een visie op groei en vooruitgang. Die kiezen voor toptalent, werken datagedreven en gestandaardiseerd en vergelijken hun effectiviteit met andere landen. Nederland moet ook weer een digitaal knooppunt worden, met ruimte voor innovatie en samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven. Dan ontstaan er ook belangrijke initiatieven, zoals ooit de AMS-IX is opgezet’, aldus Rajkowski.

Ai kan zorgen voor een revolutie bij de overheid, maar dan moet de overheid wel om leren gaan met techniek. Er moet een einde komen aan falende ict-projecten en de stapeling van budgetoverschrijdingen bij hervormingen en in de uitvoering, stelt de VVD in haar programma. De partij pleit voor de oprichting van een nieuw rijksbreed ict-team dat, los van verstikkende overheidsstructuren en –procedures, eindeloos durende ict-projecten vlot trekt, zoals bij de Belastingdienst, DUO en het UWV. Bij grote interne projecten wordt er één topambtenaar aangesteld die verantwoordelijk is voor het eindresultaat. ‘We hebben nu het AcICT, dat adviseert over falende systemen. Maar wij willen een ‘AcICT on steroids’: een rijksbrede digitale dienst met echte uitvoeringskracht. Niet alleen signaleren en rapporteren, maar ook ingrijpen als een ministerie een slecht plan heeft.’

Ze pleit voor standaardisatie binnen de overheid. ‘Ministeries gebruiken bijvoorbeeld verschillende communicatietools. Als je elkaar digitaal niet eens kunt vinden, hoe kun je dan één overheid zijn? Daarom zijn we voorstander van het standaardiseren en centraliseren van de digitale inkoop, zodat de overheid goedkoper en op een efficiëntere manier software kan aanschaffen.’

Geen ministerie van Digitale Zaken

Hoewel digitalisering een prominente plek moet krijgen in het kabinet, hoeft er van de VVD geen apart ministerie voor worden opgetuigd. ‘Niet weer een gebouw met een nieuw logo en briefpapier. Zonde van het geld en dan ben je zo weer een paar jaar bezig met opbouwen. We willen juist aan de slag. Nu valt ict nog onder BZK en EZ maar ik zou het gezien het economisch belang in zijn geheel onderbrengen bij Economische Zaken. En dan heb je een paar andere ministeries om mee te denken over een aantal randvoorwaarden, zoals BZK voor de ethische principes, privacy en burgerschapswaarde, en OCW voor digitale vaardigheden.’

De VVD wil ook dat ambtenaren worden bijgeschoold in ai. ‘We hebben steeds minder mensen die werken, en steeds meer mensen die minder werken. Alle sectoren kampen met tekorten. Dan moet je slimmer gaan werken. Ai kan daarbij helpen.’ Rajkowski benadrukt dat dit niet alleen een technische kwestie is. ‘Mensen moeten begrijpen wat ai is en wat het kan. Pas dan kun je rendement halen. En vraag als overheid het bedrijfsleven om hulp – niet de dure big four consultants, maar digitaal volwassen bedrijven.’

In het onderwijs ziet Rajkowski in bredere zin kansen. ‘We hebben de meest digitaal vaardige bevolking van Europa, terwijl er in het onderwijs nog weinig aandacht is voor digitale vaardigheden. Dat betekent dus dat we talent hebben. Als we dat slim inzetten, is the sky the limit.’ Ze wijst ook op het belang van bewustwording bij jongeren. ‘Veel cybercriminelen zijn jonge jongens die niet beseffen wat de impact is van hun acties. Onderwijs kan daar een verschil maken.’

Digitale uitval

Op het terrein van ict-beveiliging is de VVD voorstander van een streng onafhankelijk certificeringssysteem op Europees niveau voor kritieke hard- en software. Digitale producten moeten veiliger worden door fabrikanten te verplichten al vanaf het ontwerp aandacht te besteden aan cyberveiligheid. Dit beschermt burgers en bedrijven beter tegen hackers, verkleint economische schade en versterkt de digitale soevereiniteit van Europa. Kritieke sectoren zoals havens, luchthavens telecombedrijven en bewakingssystemen mogen geen technologie uit risicolanden gebruiken, aldus de liberale partij.

Nederland moet zich in dit kader ook beter wapenen tegen de dagelijkse cyberaanvallen vanuit landen als Rusland, Iran en China, om digitale uitval te voorkomen, vindt de VVD. In het verkiezingsprogramma staat onder meer: ‘We zorgen ervoor dat onze inlichtingendiensten dreigingsinformatie wettelijk sneller en op structurele basis met (vitale) bedrijven mogen delen. Daarbij worden ethische hackers betrokken om kwetsbaarheden op te sporen. We trainen vaker op digitale uitval van vitale sectoren en zorgen ervoor dat vitale sectoren hun draaiboeken voor dit soort omstandigheden klaar hebben liggen.’

Rajkowski hamert al jaren op weerbaarheid, zowel bij burgers als bij de overheid. Een van haar grootste frustraties is het gebrek aan voorbereiding op digitale crises. ‘We zijn niet voorbereid op een succesvolle digitale aanval op vitale sectoren. Als een bank, supermarkt, tankstation of vliegveld platgaat, kan er binnen een paar uur een crisis ontstaan. Ze pleit voor weerbaarheid, zowel bij burgers als bij de overheid. ‘We halen overal de analoge terugvalopties weg. Maar kunnen we bijvoorbeeld nog wel een brug handmatig openen? Dat soort dingen moeten we behouden. Dat is geen luxe, dat is noodzaak.’

Als je digitalisering belangrijk vindt, stem dan ook op kandidaten die er woordvoerder van zijn

Het VVD-Kamerlid heeft in de techsector (bij eFocus en Valtech) gewerkt, dus affiniteit met digitalisering heeft ze wel. Ze merkt dat het onderwerp de afgelopen jaren ook bij andere partijen populairder is geworden, al kan het altijd beter. ‘Er zitten in de commissie Digitale Zaken bijvoorbeeld ook leden die bij debatten nooit komen opdagen.’ En passant doet ze nog een oproep. ‘Als je digitalisering belangrijk vindt, stem dan ook op kandidaten die er woordvoerder van zijn. We kunnen het onderwerp hoger op de politieke agenda krijgen, maar dan moeten we elkaar wel helpen.’

Computable voert in de aanloop naar de komende Tweede Kamer-verkiezingen een aantal gesprekken met politieke partijen over hun verkiezingsprogramma en de aandacht voor ict daarin.

Lees ook: GroenLinks-PvdA wil krachtige minister Digitale Zaken mét mandaat

Lees ook: D66: maak Nederland koploper in digitale autonomie