Al sinds het begin van het bestaan van de ICT sector, is deze 'modulair' van aard geweest. Van begin af aan brachten ondernemers verschillende deskundigen bij elkaar die met hun kennis, als ware het lego-blokjes, steeds weer nieuwe combinaties maakten en creatieve oplossingen naar de markt brachten. De nieuwste “trend” is de 'freelance divisie'.
Kleine samenwerkingsverbanden en startups werden serieuze bedrijven, die elkaar opslokten en steeds groter werden. Nu lijkt er een trend te zijn om geen 'vaste' grootte te hebben en om een flexibele pool van freelancers te houden, die in piektijden worden ingezet maar die in slappe tijden niet op de payroll drukken. De achtergrond hiervan is helaas geen weemoed naar romantische tijden en evenmin een model van een netwerkorganisatie, maar een financiële 'driver'. Freelancers kunnen er veel aan hebben, mits ze op hun tellen passen. Maar nieuw is het nou ook weer niet.
Inwisselbaar ingezet
In de afgelopen jaren hebben nogal wat medewerkers van grote bedrijven hun tijd 'op de bank' doorgebracht. Medewerkers die niet aan declarabele opdrachten werken, zijn een financieel probleem, zeker in slappe tijden. Het is 'veiliger' voor de vaste kostenstructuur van het bedrijf, om medewerkers als 'partners' te gaan omschrijven die ad hoc kunnen worden ingehuurd. In de detachering worden de medewerkers namelijk meestal niet (meer) gezien als essentieel voor het bedrijf zelf. Ze worden immers inwisselbaar ingezet bij klanten. Of dat wenselijk is, verdient discussie maar dat doet hier niet ter zake.
Dat een bedrijf hier voor kiest, zegt iets over de loyaliteit met zijn medewerkers. Natuurlijk is het tijdgebonden. Zodra er weer tekorten op de arbeidsmarkt zijn en het kunnen garanderen van kenniswerkers weer een soort garantie op omzet en winst is, gaat de slinger weer terug naar vaste contracten. Nieuw is het dus niet: Hoogstens wordt de keten van opdrachtgever tot uitvoerder (nog) langer. Die keten wil natuurlijk wel betaald worden.
Slappe tijden
Medewerkers worden in het normale businessmodel -althans, wat we de afgelopen dertig jaar min of meer normaal vonden- als vaste, eigen 'resource' omschreven. Door ze als 'in te huren partner' te plaatsen in het business model (zie de afbeelding) worden ze meer naar de 'achterkant' van de organisatie gebracht. Voordeel daarvan is een verlaging van de vaste kosten en dito loonrisico's, maar het nadeel (risico) is dat partners veel vrijer zijn in het kiezen van opdrachten. Deze zzp'ers zullen zich dus van diverse partnerschappen (moeten) verzekeren, om in slappe tijden aan de bak te komen en om in goede tijden een sterke onderhandelingspositie te krijgen.
Een bijkomend nadeel is dat desondanks de macht van de inlener niet te groot mag zijn omdat anders er de facto nog steeds sprake is van een dienstverband. Alleen een var overleggen is dan niet genoeg. Daarbij komt dat de uiteindelijke opdrachtgever aan het eind van de keten, ook overzicht en vertrouwen in continuïteit en kwaliteit wil. Grote opdrachtgevers willen bovendien niet eens rechtstreeks zaken doen met freelancers, omdat dat te duur zou zijn. Voor mij niet bewezen, maar dat schijnt dan zo te zijn.
Detacherings-dienstverband
Het businessmodel voor de zzp'er/freelancer wordt er dan één met eigen klantrelaties èn met relaties via intermediairs. Zzp'ers die niet van acquisitie houden zullen de waarde van intermediairs herkennen, zzp'ers die dat niet zo zien zullen meer zelf doen. De intermediairs en detacheerders krijgen daardoor te maken met overlappende partnerschappen: Een ZZPer kan rechtstreeks bij zo'n detacheerder komen en via een intermediair. Hierdoor treden dubbeltellingen op. En dat heeft al eens tot onenigheid geleid bij aanbestedingen. Exclusiviteit bij een freelance contract zal niet lukken, want dan is er weer een gewoon detacherings-dienstverband terug.
De overheid snapt dit fenomeen van dubbeltellingen klaarblijkelijk helemaal niet en staat het gewoon toe. De eisen aan de omvang van omzet en kaartenbakkken (files) van aanbieders, zoals de overheid die stelt bij openbare aanbestedingen, zijn flinterdun en ronduit belachelijk gebleken. Immers, zo lang zij dubbeltellingen toestaat, kan elke detacheerder of intermediair veel meer zzp'ers 'aantoonbaar' in portefeuille houden dan er werkelijk op de markt actief zijn. Bovendien zullen die zzp'ers bij diverse dienstverleners ook nog eens dubbel kunnen en mogen worden aangeboden. De uitgangspunten bij aanbestedingen zijn blijkbaar achterhaald, ten opzichte van de gebruikelijke marktontwikkelingen. Wie eerlijk is en zijn administratie in orde heeft, heeft het nakijken; hoe onzorgvuldiger de administratie, hoe meer kans op een opdracht. Maar vooral de overheid maakt kennelijk geen haast met een update. Het is immers maar gemeenschapsgeld.
Warm gevoel
Voor de zzp'ers betekent dit in slappe tijden (zoals nu) nog dat zij tegen elkaar zouden kunnen worden uitgespeeld en ze dus op prijs moeten concurreren. Dat maakt het onaantrekkelijk om zomaar voor dit model en deze relatie met intermediairs/ detacheerders te kiezen. Maar in sterke tijden verandert de machtsfactor dramatisch en krijgen de zzp'ers het voor het zeggen. Ze zullen kiezen voor de 'partner' waar ze als mens en met hun portemonnee een warm gevoel van krijgen.
De zzp'ers zullen hoe dan ook een stevig tarief moeten vragen omdat ze nu niet alleen zelf opleidingen moeten betalen, maar daar bovenop nog eens het marktrisico gaan dragen van een passende opleiding en reserves moeten opbouwen voor slappe tijden en de omschakelrisico's voor bijv. offshoring naar verre landen. Zzp'ers die dat probleem niet oplossen, 'roofbouwen' op hun eigen kennis en zullen vroeg of laat zonder opdrachten komen te zitten. De grote vraag is dan ook, wie er in de keten van deze constructies de (meeste) toegevoegde waarde kan claimen en dus winst voor zich kan opeisen.
Nieuwe wereld
Ik schat in dat de 'harde' detacheerders zonder hart voor hun mensen, op dat moment grote moeite krijgen om hun opdrachtgevers nog langer te bedienen: Hun 'partners' zullen dan met de benen en de portemonnee gaan stemmen. Nu al is herkenbaar dat de werkwijze van veel intermediairs grote weerstanden oproept bij freelancers, met name de commissie zorgt voor ergernis. Maar ook de communicatie verdient aandacht. Het beantwoorden van e-mail en sollicitaties zou voor diverse intermediairs wel eens een heel nieuwe wereld kunnen openen.
Dan is er nog steeds dat probleem van de dubbeltellingen bij aanbiedingen. Zo lang aanbesteders eisen aan de omvang stellen doch dubbel tellingen van zzp'ers/freelancers toestaan en verder geen eisen stellen aan de kwaliteit van de partnerships, zullen ze zichzelf in de vingers snijden. Het trackrecord van ict-projecten is toch al niet schitterend. Zzp'ers zullen in het begin nog onwennig zijn en huiverig voor onderhandelingen en risico's, maar na verloop van tijd hun keuzevrijheid wel gaan waarderen.
Secudair arbeidsvoorwaardelijke pluspunten
Ik vind de ontwikkeling van 'freelancer-divisies' op zichzelf niet goed of fout: Dit is kennelijk iets waar in het ecosysteem van de markt ruimte voor is. Het verschijnsel gaat gevolgen krijgen voor de arbeidsverhoudingen op de ict-markt. Flexibele resourcing kan op zichzelf voordelen voor beide partijen bieden, zeker als een inleencontract omkaderd wordt met bijv. collectieve verzekeringen, gunstige opleidingsmogelijkheden etc. Op de keper beschouwd zouden intermediairs of grote partijen bijvoorbeeld secundaire arbeidsvoorwaardelijke pluspunten ook voor hun 'key partners', de freelancers, kunnen regelen. Hoe laat je anders blijken dat 'key' ook betekenis heeft?
Ps. De hier geplaatste illustratie is van eigen hand. Het is mijn interpretatie van het orignele model.
