De afgelopen jaren zijn we hard in de weer geweest om ons plekje in de informatiemaatschappij te verwerven. Wie wil meetellen moet beschikken over een ‘state of the art’ computer, snelle Internetverbindingen en diverse telefoons, liefst Isdn en mobiel. Telefoneren via de kabel is ook OK. Een digitale ‘organizer’ zorgt er voor dat we onze wachtwoorden niet vergeten en synchroniseert het leven met collega’s en vrienden.
Voor wie het afgelopen decennium een serieuze poging heeft gedaan zijn leven op orde te krijgen door het aanschaffen van de juiste high-tech, is het boek The Dream Society een interessante toekomstverkenning. De Deense futuroloog Rolf Jensen blikt een kleine 250 pagina’s lang vooruit. Zijn conclusie: de informatiemaatschappij loopt op haar laatste benen. Hiervoor in de plaats komt de droommaatschappij, waarin we ons niet laten leiden door producten zelf (wat een lekkere koffie is dat), maar door de verhalen er omheen (Max Havelaar, zuivere koffie).
De toekomst is derhalve niet langer aan degene die het meeste verstand van techniek heeft, maar aan de sprookjesverteller die ons op overtuigende wijze doet geloven dat door het kopen van scharreleieren de kippen een beter leven krijgen en de aanschaf van Max Havelaar niet alleen lekkere koffie oplevert, maar ook de boeren in Latijns Amerika helpt. Dit zijn de goeroes van morgen. Een Frans reclamebureau heeft de eerste medewerker met als functie ‘Dreamleader’ al aangenomen.
"De informatie maatschappij kent grote waarde toe aan academische vorming en snel kennis kunnen verwerven. Nog nooit eerder is de vaardigheid om uren lang op een bureaustoel te kunnen zitten, de kunst om strak te plannen en vooral emoties in bedwang te houden zo hoog gewaardeerd," constateert Jensen, directeur van het Deense Instituttet for Fremtidsforskning.
We zweren bij cijfermatige representaties. "Plaatjes, beelden, een van de meest effectieve manieren om te communiceren, horen niet thuis in leerboeken," zo stelt de schrijver.
Toen de informatiesamenleving zich vanaf het begin van de jaren zestig manifesteerde, zijn we begonnen met het automatiseren van onze communicatie. De handgeschreven brief maakte plaats voor de pseudo-persoonlijke mailing. Met een druk op de knop versturen we desgewenst honderden brieven tegelijk. Computers namen een groot deel van ons denk- en rekenwerk over. Waar we aanvankelijk met mechanisatie spierkracht door machines vervingen, neemt de computer ons thans ook het denkwerk uit handen. We hebben robots die schilderen, snijden en kunnen voelen en sensoren die auto’s op de weg houden of voorkomen dat we te hard rijden in een woonwijk.
"De reactie van mensen op de mechanisatie was dat we fysieke inspanningen nu voor de lol doen," schrijft Jensen. Daarom gaan we met de collega’s op survival in de Ardennen en vinden we het een uitdaging om met 4000 mensen tegelijkertijd op rolschaatsen door de IJ-tunnel te razen.
Nu ook grote delen van het denkwerk door de computer worden overgenomen, zal de reactie van dezelfde aard zijn, zo voorziet Jensen. We gaan het voor de lol doen, in onze vrije tijd. Vaardigheidspelletjes op de computer mogen zich daarom volgens Jensen op grote belangstelling verheugen.
"Eeuwen geleden hadden we onze zintuigen nodig om te overleven. Als jagers zetten we intelligentie, ervaring, onze ogen, neus en spieren tegelijkertijd in om ’s avonds een smakelijk maal op tafel te hebben." Mechanisering en automatisering zorgen er voor dat we veel van onze zintuigen niet meer zo intensief hoeven te gebruiken om te overleven. "Toch willen we dat. En dus gebruiken we ze voor de lol."
Omdat we zoveel van onze zintuigen en ons denkvermogen verwaarlozen, ziet Jensen de vermaaksindustrie als dé sector van de toekomst. Daar worden de dromen gemaakt en verkocht waar we behoefte aan hebben.
Daar waar in de informatiemaatschappij de mensen met verstand van techniek de boventoon voeren, zijn de helden van de droommaatschappij, lieden die het mooiste verhaal kunnen vertellen. "De productie van eieren in een legbatterij is efficiënter dan wanneer je een kip los laat lopen op een erf. Toch betalen we graag meer voor een scharrelei." Het is voor Jensen het grote voorbeeld waarom niet langer de techniek bepaalt hoe we iets produceren, maar het verhaal er achter.
Het boek van Jensen levert een hoop momenten van herkenning op. Echt vernieuwend is het niet. Want zijn ideeën over het belang van een emotie bij het aan de man brengen van een product of een dienst wordt in de reclamewereld al sinds jaar en dag ingezet. Hoewel hij de prikkelende stelling poneert dat de informatiesamenleving zijn langste tijd heeft gehad, komt hij echter niet veel verder dan louter constateren dat er de komende vijftig jaar wat gaat veranderen. Ook de droommaatschappij van Jensen zal bol staan van de informatietechnologie. Hij zet zijn kaarten echter op de verbeelding of op de fabrikanten van mooie verhalen en dromen. Een mooi voorbeeld dat het niet zo’n vaart zal lopen, is zijn eigen boek. Geen plaatje te zien. Geen emotie te bekennen. Een typisch product van de informatiesamenleving.
Mark Plekker
The dream society, how the coming shift from information to imagination will transform your business. Rolf Jensen, McGraw-Hill, ISBN 0-07-032967-2, prijs fl 76,95.
