Het elektronische boek krijgt wind in de rug

Softwarebouwer Adobe is met zijn ‘e-paper’-initiatieven druk bezig zich, vanaf het moment van creatie van het e-boek tot en met distributie en afrekening, een positie op de markt te verwerven. Ook gigant Microsoft mengt zich serieus in de strijd en dan gaat het vaker hard. Zelfs uitgevers ontdekken e-boeken. Leon van Velzen meldt dat er nog wel een manier gevonden moet worden om er geld mee te verdienen.

Speelgoedbeesten mogen het eerste cadeau zijn voor nieuwkomers op deze wereld, al heel snel daarna komen de boekjes. Mensen groeien op met boeken. Weinig voorwerpen zijn zo vertrouwd en zo gemakkelijk als een boek. Het ‘oeridee’ boek zit na ruim vijfeneenhalve eeuw boekdrukkunst diep in onze genen verankerd. Uit boeken put je kennis, met boeken kun je lachen, huilen en ontspannen. Niet voor niets is een boekverbranding een grove schending van de mensenrechten. Een boek was er altijd en zal er altijd zijn. Of niet?
Nadat boeken eeuwenlang aan allerlei conventies voldeden wat betreft formaat, manier van lezen, bekijken en in de kast zetten, ligt het klassieke boek de laatste paar jaar onder vuur. Niet dat het gedrukte boek wankelt onder de aanval van het elektronische boek, maar nieuwe vormen van distributie en de speurtocht naar vervangers van papier zorgen wel voor rimpelingen in de ooit zo rustige vijver van boekproductie. Het e-boek deelt de eerste speldenprikken uit aan het bastion waarin het papieren boek zich heeft verschanst.

Wanhopige imitaties

Apparaten om een e-boek te lezen, de zogenoemde readers, zijn al sinds 1998 op de markt. Maar hierbij gold dezelfde wet die de groei van de automobielfabriek van Henry Ford een tijdje vertraagde. Als er onvoldoende benzinepompen zijn, zullen auto’s niet rijden. Zonder een breed fonds met duizenden boektitels koop je niet meer dan een leeg elektronisch omslag.
In de herfst van 1998 kwamen pioniers als Nuvo Media en Soft Book met het Rocket eBook en de Soft Book Reader op de Amerikaanse markt: de eerste machines waarmee e-boeken te lezen waren. Opmerkelijk was – en is in sommige gevallen nog steeds – het ontwerp van deze machines. De bouwers deden er veel aan om ze in alles te laten lijken op hun papieren evenknie. Zelfs aan een lederen omslag ontbrak het deze minicomputer niet. Technonerds zagen er een leuk hebbeding in voor onder de kerstboom, maar serieuze verkoopresultaten waren nauwelijks te melden. De mimicry van het papieren boek verleidt ingenieurs tot op de dag van vandaag. Toshiba liet begin mei op de International Book Fair in Tokio een prototype van een ‘reader’ zien, waarbij twee staande lcd-schermen wanhopig proberen een boek te imiteren.
Het concept van het e-boek is vernuftig. De distributie van elektronische boeken en uiteindelijk tijdschriften en kranten kan via internet onvergelijkbaar makkelijker en goedkoper verlopen dan het verspreiden van zware, papieren boeken. Bovendien staat aan de andere kant van het computerglas de hele wereldbibliotheek ter beschikking; zonder dat je er de deur voor uit hoeft. Naast de hoeveelheid informatie en de snelheid waarmee deze binnen valt te halen is het makkelijk doorzoeken van titels op trefwoorden voor professionals de werkelijke ‘killer’-applicatie van het e-boek. Medici en wetenschappers hebben snel en makkelijk toegang tot een schat aan informatie. Hetzelfde geldt voor advocaten en bijvoorbeeld onderhoudstechnici. Zij hoeven geen pakken papier mee te sjouwen, maar kunnen volstaan met een simpele ‘reader’, liefst via Bluetooth-achtige technieken draadloos te laden met nuttige informatie. Zakenmensen stouwen hun rapporten, analyses en verslagen niet langer in zwarte koffertjes en ook het beeld van de brugpiepers die zich met loodzware rugzakken of een doorbuigende bagagedrager naar school worstelen, behoort tot het verleden.

Strijd om standaarden

Tot die lichte toekomst er is moeten er nog wel enkele hordes worden genomen. Het businessmodel waardoor er geld valt te verdienen met e-boeks is nog onvoldoende gerijpt. Menig start-up is temidden van de dotcom-malaise al gesneuveld op een gebrek aan financiële middelen. Alle mogelijke samenwerkingsnieuws waarbij de ene kleine onderneming de andere overneemt is aan de orde van de dag. Barnes & Noble verslikte zich door eigen e-boeken te gaan produceren. Daarmee nam de verkoper plaats op de stoel van de uitgever die ook weer opdrachtgever is van de boekhandelaar. Barnes & Noble heeft de activiteiten voor een eigen digitale imprint na een vliegende start weer teruggebracht tot bijna nul.
Het ontbreken van voldoende titels speelde de wegbereiders van het e-boek parten, maar dit is slechts een kwestie van tijd. Drie andere barrières zorgden ervoor dat het fenomeen e-boek niet echt van de grond kwam. Op de eerste plaats was er – zoals bij alle vernieuwende technieken – een volstrekt gebrek aan standaarden, waardoor het toch al magere aanbod titels verder versnipperde. Op de tweede plaats de primitieve grafische mogelijkheden van de beeldschermen. Het ‘ik lees geen boek van een computer in bed / op strand / bij de open haard’ was geboren. Op de derde plaats was internet een vrijgevochten bende voor iemand die iets van waarde wilde verkopen, en dat te kopiëren was. Geen auteur of uitgever piekerde erover zijn kostbare content te laten roven via ingenieus knip- en plakwerk.
De strijd om de standaarden lijkt inmiddels beslecht. In september 1999 stelde de Open eBook Authoring Group de Open Book specificatie 1.0 vast, die geheel is gebaseerd op Html en XML. Deze OEB-standaard is geaccepteerd door alle partijen die iets in de melk te brokkelen hebben.
Toch hebben gebruikers te maken met verschillende formaten. Microsoft Reader 2.0 ondersteunt deze OEB-standaard. Eigen formaten zoals die voor Mobi Pocket, Gemstar en Cytale zijn ook op de markt. De eRocket doet het met eigen software en de Glassbook-reader maakt gebruikt van Adobe’s PDF. Voor zakelijke doeleinden is PDF van Adobe een bijna niet meer in te halen formaat. Het gebruik van PDF binnen de OEB-standaard is echter mogelijk.

Zoeken naar nieuw papier

De echte vernieuwingen spelen zich voorlopig nog af achter de muren van de onderzoekslaboratoria. Op 10 april dit jaar zetten onderzoekers van het Amerikaanse bedrijf E Ink een volgende stap bij de speurtocht naar de elektronische imitatie van het papieren boek of de opvouwbare krant. Op die dag demonstreerden zij in Cambridge, Massachusetts, ’s werelds eerste actieve matrixscherm dat in staat is in hoge resolutie tekst en illustraties te produceren.
Bij de elektronische variant van e-ink en e-papier gaat het nauwelijks om inkt en papier. Het doel is een extreem dun beeldscherm met de eigenschappen van papier. Het moet op te vouwen zijn, of op te rollen, bijna geen energie gebruiken en uiteraard moeten tekst en afbeeldingen voldoen aan de typografische eisen die ook aan drukwerk worden gesteld. Anders dan bij de hedendaagse beeldschermen moet er een eindeloze variatie in groottes mogelijk zijn: een paperback-formaat net zo goed als een krant.
Twee ondernemingen houden zich bezig met deze tekst- en beelddrager van de toekomst: Gyricon en E Ink. Xerox lanceerde in december 2000 een nieuw bedrijf met de naam Gyricon Media. Deze spin-off van de onderzoekslaboratoria in Palo Alto wil digitaal papier commercialiseren. Het digitaal papier van Xerox is licht, sterk, dun en duizenden keren te gebruiken.
Een vel bestaat uit een flinterdunne laag plastic waar duizenden deeltjes – ‘beads‘ – willekeurig verspreid liggen, vergelijkbaar met tonerdeeltjes uit een printer. Deze ‘beads’ zijn bichromatisch van kleur, dat wil zeggen, zwart en wit of een andere kleurencombinatie. Als de beads onder spanning worden gezet draaien ze om hun as en vormen op zo’n manier een beeld. Het beeld blijft gehandhaafd totdat de beads na een nieuw elektrisch signaal opnieuw draaien. De energieconsumptie blijft daardoor laag.

Alternatieve beeldschermen

Vanaf 1997 bouwt E Ink, een particuliere onderneming, aan alternatieven voor de huidige beeldschermen. De techniek die E Ink ontwikkelde, lijkt in grote lijnen op die van Gyricon. E Ink zet honderdduizenden minuscule plastic bolletjes met daarin blauwe en witte deeltjes onder spanning. Op zo’n manier kunnen letters, woorden en beelden worden gevormd. De blauwe kleur is inmiddels vervangen door zwart omdat zwarte letters op een witte ondergrond natuurlijker aandoen.
Volgens Jim Luliano, oprichter en directeur van E Ink, heeft E Ink zowel de leesbaarheid, de draagbaarheid als de ergonomie van de vindingen onder de knie. Luliano claimt dat elektronische inkt drie tot zes keer helderder is dan lcd’s. Het contrast is groter dan bij kranten en het is onder slechte lichtomstandigheden – inderdaad: onder de dekens of op het strand – goed leesbaar vanuit elke hoek. Omdat een beeld dat eenmaal gevormd is geen energie meer nodig heeft om te worden gefixeerd, is het energiegebruik laag. Eenmaal op commerciële schaal geproduceerd zou E Ink slechts een duizendste gebruiken van de energie die een standaard notebook nodig heeft. E Ink-papier zou zo’n drie keer dunner kunnen worden dan de platste lcd-schermen die nu voorhanden zijn.
In juni 1999 startten de eerste commerciële projecten van E Ink onder de naam Immedia. Hierbij ging het om ‘digitaal papier’, met een nog relatief laag oplossend vermogen. De displays werden gebruikt in supermarkten en benzinestations.
E Ink wordt financieel ondersteund door een groot aantal bedrijven, waarvan Lucent Technologies, Motorola en Hearst Newspapers de belangrijkste zijn. In februari dit jaar maakte Philips Components bekend dat het substantieel gaat investeren in E Ink. Philips, naar eigen zeggen met 23 procent marktleider op het gebied van lcd-schermen, wil hoge resolutie displays op de markt brengen met behulp van de E Ink-techniek. Door de overeenkomst kreeg Philips de wereldwijde verkooprechten van E Ink in handen.
Wat financiële slagkracht betreft koos E Ink een minder risicovolle aanpak dan Gyricon Media, dat volledig rust op de inspanningen van Xerox in Palo Alto. Gyricon heeft slechts één krachtige partner: 3M dat de substraten maakt. Nadat Xerox in financiële moeilijkheden terechtkwam is er van Gyricon sinds december vorig jaar niets nieuws meer vernomen.

Digitaal auteursrecht

Digital Rights Management was de derde horde die genomen moest worden. Nijvere knippers en plakkers maken immers dankbaar gebruik van het creatieve geploeter van anderen. Inmiddels zijn allerlei oplossingen bedacht, waardoor de schrijver krijgt wat hem toekomt.
De discussie over het beschermen van auteursrechten van materiaal dat op internet staat, woedt al zolang de webwereld bestaat. De pleitbezorgers van internet predikten volledige vrijheid en openheid. De keerzijde van die medaille is dat veel waardevolle informatie helemaal niet op het web terecht komt, simpelweg omdat de bedenker dan naar zijn centen kan fluiten.
Maximale bescherming van tekst, beeld, geluid of data levert geen geld op. Het weggeven van waardevolle informatie op internet evenmin. Bedrijven leveren de businessmodellen en de software om auteursrechten te beschermen en tegelijk geld binnen te halen. Daar zit een probleem: verspreiden is prachtig, maar zinloos wanneer er niet ergens een portemonnee opengaat. De rechten van auteurs moeten worden beschermd, maar niet zodanig dichtgetimmerd dat niemand meer bij de informatie kan komen.
Makers van Digital Rights Management-software verdienen met dit dilemma hun geld. Reciprocal, het oudste digitale ‘clearing house’ voor rechten in de Verenigde Staten, verwacht dat de markt voor DRM-transacties rond 2004 circa 300 miljard dollar zal bedragen. Eén van de grote spelers in Europa is uitgever Bertelsmann die ervan uitgaat dat de meer dan honderd jaar ervaring dit bedrijf een voorsprong geeft op anderen in deze snel groeiende markt. Bertelsmann werkt onder de naam Digital World Services samen met clearing house Intertrust.

Superdistributie

Wie op een serieuze manier informatie wil verspreiden heeft niet genoeg aan een simpele aan/uit-knop, waarmee de ontvanger de gewenste informatie wel of niet in huis haalt. Neem een duur onderzoeksrapport, waar de ontvanger vaak duizenden guldens voor moet betalen. Het ene bedrijf heeft voldoende aan de managementsamenvatting en zit niet op de uitgebreide tabellen te wachten. Een ander wil vier exemplaren voor fysieke distributie, maar bovendien moeten zes andere medewerkers de informatie van hoofdstuk tien kunnen inzien. Geavanceerde software maakt dergelijke keuzes niet alleen mogelijk, maar zorgt er tevens voor dat voor al deze verschillende rechten ook verschillende bedragen in rekening worden gebracht.
Digital Rights Management gaat veel verder dan een slimme manier om rechten te beschermen en geld te incasseren. DRM vormt in de handen van uitgekookte marketeers prachtig gereedschap om precies die informatie bij de gebruiker te krijgen waarin deze geïnteresseerd is.
Uitgevers willen wel geld incasseren, maar zitten niet te wachten op nieuwe afdelingen die deze rechten gaan beheren. Bovendien is iedereen als de dood om verkeerde software te kiezen, waardoor de hele exercitie over een paar jaar opnieuw kan worden gedaan.
Reciprocal heeft op die filosofie zijn businessmodel gebouwd. De onderneming verzorgt de hele financiële afhandeling en regelt de rechten voor elke uitgave, deel van de uitgave, muziekstuk of film. Overigens merkt de lezer, luisteraar of gebruiker daar nauwelijks iets van. De pagina’s waarmee Reciprocal de transacties regelt, zien er precies hetzelfde uit als die van de opdrachtgever. Reciprocal volgt de digitale bestanden, waardoor ook ‘superdistributie’ tot de mogelijkheden behoort. De bekende link met ‘mail deze informatie naar een vriend’ zal als het aan de DRM-operators ligt ook geld gaan kosten.

Gesproken e-boek voor blinden

De markt voor e-boeken staat nog in de kinderschoenen, maar er zit schot in de zaak. Het aantal readers neemt toe, net als het aantal titels dat nu in de duizenden loopt. Software en standaarden lijken zich te stabiliseren. Adobe en Amazon.com bundelden de krachten. Adobe is zeer actief met ‘e-paper’ en ‘e-publishing’. Het doel is eenmaal gecreëerde inhoud overal toegankelijk te maken: in druk, op het web of via een e-boek.
Bij de readers voor e-boeken staan de richtingaanwijzers dezelfde kant uit. Readers die zich beperken tot het downloaden en goed leesbaar maken van boeken en tijdschriften alleen, vormen niet meer dan een tussenstap. De huidige PDA’s en organizers zullen worden uitgerust met bijvoorbeeld Microsoft Reader en Adobe’s PDF en zo boeken licht, draagbaar en uitwisselbaar maken. De readers zullen werkelijk multimediaal zijn. Ook een gesproken boek voor blinden, of een filmpje bij een lemma uit een encyclopedie, is geen verre toekomstmuziek.
Toekomstvorsers die voorspelden dat mensen geen boeken achter hun computer lezen, krijgen gedeeltelijk gelijk. Mensen zullen geen boeken lezen achter de grote glazen monitor waar ze de hele dag al tegenaan kijken tijdens hun werk. Alleen hun beeld van een computer klopte niet. Boeken, tijdschriften en kranten lees je niet vanaf een dik beeldscherm, maar met behulp van handzame goed leesbare schermpjes, met een opslagcapaciteit van tientallen boeken.
 

Leon Van Velzen Freelance Medewerker
Content Guard: een DRM-voorbeeld
Xerox ontwikkelde in de laboratoria in Palo Alto Content Guard. In april 2000 startte Xerox samen met Microsoft een nieuwe onderneming onder dezelfde naam. Content Guard werkt met behulp van eXtensible Rights Markup Language XrML. Xerox en Microsoft hopen dat deze techniek zich zal ontwikkelen tot de de facto standaard bij Digital Rights Management.
De software die DRM regelt, werkt met Rights Labels die metadata bevatten. Deze metadata wordt gekoppeld aan het digitale bestand. Rights Labels bevatten alle informatie die nodig is om de rechten te beschermen (printen, bekijken, kopiëren) en – indien er betaald is – vrij te geven, eventueel voor een beperkte periode.
Volgens Content Guard zijn er meer dan duizend gebruikers, waaronder Barnes & Noble, Glassbook, Hewlett-Packard en Time Warner Trade Publishing. Ook maken ‘clearing houses’ die de feitelijke afhandeling van de transacties voor hun rekening nemen gebruik van de XrML-techniek.
 
Eigen e-typografie
De grafische weergave van de beeldschermen is verbeterd, onder andere door gebruik te maken van readers met TFT-schermen. Ook de komst van bijzondere lettertypes die de ‘look and feel’ van klassieke typografie moet benaderen, speelt een rol. Deze lettertypes zijn speciaal ontworpen om op kleinere beeldschermen te worden weergegeven. Adobe ontwikkelde Cooltype, een fonttechniek die de leesbaarheid van PDF-bestanden op een beeldscherm verder gaat verbeteren. Microsoft bleef niet achter en lanceerde zijn Cleartype fonts voor pocket-pc’s. Naast de leesbaarheid zorgen ook schijnbaar triviale zaken zoals tekstomloop om een illustratie, het correct weergeven van een tabel of het afbreken van woorden voor hoofdbrekens bij de softwarebouwers.
 
Miljardenmarkt voor e-papier
Elektronische inkt en elektronisch papier gaan niet alleen de competitie aan met papier en inkt, maar vooral met beeldschermen. Er zijn drie technieken op de markt die de miljardenmarkt voor beeldschermen bedienen. De liquid crystal displays of lcd-schermen, de schermen met kathodebuizen, crt’s, en de light emitting displays, ofwel led’s. Een nieuwkomer is de ‘organic light emitting diodes display’ of Oled. Nadeel van de eerste drie technieken is dat een glasplaat nodig is om het beeld zichtbaar te maken. Oled’s en elektronisch papier lijden niet onder die handicap. Philips Components schat de huidige wereldmarkt voor beeldschermen op veertig miljard dollar.
 
Papier versie 2.0
Nieuwe dynamische eigenschappen van papier moeten versie 2.0 van de eeuwenoude informatiedrager deze eeuw binnenloodsen. Het bedrijf E Ink formuleerde de eisen waaraan papier versie 2.0 tenminste moet voldoen.
Elektronische inkt en papier moeten er minstens hetzelfde uitzien als de conventionele evenknie. Dat betekent een hoog contrast, een brede kijkhoek en een helderwitte ondergrond.
Elektronische inkt moet op vrijwel elke ondergrond zijn aan te brengen, net zoals dat bij conventionele drukinkt het geval is.
De energieconsumptie moet extreem laag zijn. Deze wedstrijd verliezen elektronische inkten en papier altijd omdat het energiegebruik van conventioneel papier en inkt nul is. Daar staat tegenover dat de energie gebruikt wordt om nieuwe informatie te laden: een eigenschap die klassiek papier ontbeert.
De nieuwe technieken moeten schaalbaar zijn. In beginsel moeten oneindig grote of kleine oppervlakken bedrukt kunnen worden.
De dynamische informatie van elektronisch papier moet werken als een radio of draagbare telefoon. Bij het gebruik mogen geen draden nodig zijn om de informatie te downloaden.

http://www.dwsco.com
http://www.intertrust.com
http://www.reciprocal.com
http://www.contentguard.com
 

E-papier

http://www.eink.com http://www.parc.xerox.com/dhl/projects/gyricon
 
Digitale object-identificatie
Om een surfer wiens belangstelling op een website is getrokken zover te krijgen dat hij ook werkelijk tot bestelling overgaat… dat is nog niet zo eenvoudig.
Niet alleen platenmaatschappijen en uitgevers hebben er mee te kampen, ook de e-boekdistributeurs stuiten op dit probleem. Het duurt veel te lang voor je precies hebt gevonden wat je zoekt, en voordat je het kunt bestellen moet je nog heel wat browsen. De belangstelling kan dan allang weer weggeëbd zijn.
Elektronische uitgevers hebben er iets op gevonden. Onder de naam ‘Digital Object Identifier for eBooks’ lanceren hebben zij een systeem op stapel staan dat deze obstakels in één klap uit de weg moet ruimen. Gesteund door grote uitgeverijen, verscheidene instellingen en ict-bedrijven van naam en faam, wordt elke publicatie – boek, tijdschriftartikel, noem maar op – voorzien van een Digital Object Identifier, een DOI-nummer.
Dit DOI-nummer bestaat uit twee gedeelten: een eerste combinatie van tekens om de uitgever te identificeren, gevolgd door een unieke van deze uitgever afkomstige artikelcode. Voor een boek kan bijvoorbeeld het unieke ISBN (International Standard Book Number)-nummer aangehouden worden.
Stuit een surfer op een DOI, dan verwijst dat eerst naar de database van de betreffende uitgever en vervolgens kan hij verder neuzen in diens aanbod. Degene die dus achter iets bepaalds aanzit, kan dan gerichter zoeken in bijvoorbeeld een complete catalogus; naar een uittreksel, een recensie, of naar een distributeur waar hij het verlangde vervolgens kan bestellen.
(Kijk voor een demonstratie van dit systeem op http://www.doi.contentdirections.com/DOI-EB-Demo/mhindex.htm)