Het nut van ict voor productiviteitsverbetering in de industrie en dienstensector wordt vooral in de media in twijfel getrokken. Henry van der Wiel en George van Leeuwen zijn echter van mening dat het Nederlandse bedrijfsleven de productiviteit nog steeds kan verbeteren door meer gebruik te maken van ict en innovaties. Dat concluderen de onderzoekers van het Centraal Planbureau (CPB) in het rapport ‘Op zoek naar productiviteitsgroei: effecten van ICT en innovatie op bedrijfsniveau in Nederland’.
Het onderzoek van Van der Wiel en Van Leeuwen is een vervolg op ‘Does ICT boost Dutch productivity growth’ (Van der Wiel, 2001), waarin geconcludeerd werd dat op het gebied van ict-investeringen en het gebruik ervan Nederland in Europees opzicht eerder voorop lijkt te lopen dan achterblijft. Het gebruik van ict bleek de arbeidsproductiviteit van het bedrijfsleven maar mondjesmaat te bevorderen in de jaren negentig. Het huidige CPB-rapport richt zich op de Nederlandse productiviteitsprestaties op bedrijfsniveau in de periode 1994-1998 en neemt bovendien de effecten van innovaties mee.
Bedrijven hebben tot op heden relatief weinig in ict geïnvesteerd, concludeert Van der Wiel, waardoor deze technologie nog steeds groeipotentieel heeft voor de toekomst. Bedrijven kunnen zelfs meer profiteren door ict en innovaties te combineren, aangezien deze elkaar versterken. Deze opvatting wordt gestaafd door het Oeso-rapport ‘The new economy beyond the hype’ (2001), dat Van der Wiel en Van Leeuwen aanhalen in hun onderzoek, waarin het belang van ict voor productiviteitsverbetering benadrukt wordt. Dat rapport wijst tegelijkertijd nadrukkelijk op andere factoren die daarbij van belang zijn, zoals grotere bekwaamheden van personeel en veranderingen in de organisatie. Afgelopen jaar kwam het rapport ‘Seizing the Benefits of ICT in a Digital Economy’ uit, waarin de Oeso stelt dat alle overheden meer kunnen doen om de potenties van ict ten volle te benutten. Overheden zouden zich moeten richten op het waarborgen van veiligheid, vertrouwen en het versterken van innovatie, menselijk kapitaal, concurrentie en ondernemerschap.
Correlatie arbeidsproductiviteit en innovaties
Volgens Van der Wiel kan ict de groei van arbeidsproductiviteit op drie manieren bevorderen. Ten eerste via het produceren van ict-goederen en -diensten. Daarnaast via het toepassen van ict in het productieproces van gebruikende bedrijfstakken. Tot slot via een hogere tfp-groep (de productiegroei die ‘ontstaat’ bij gelijkblijvende input van het productieproces) bij gebruikende bedrijfstakken door uitstralingseffecten en netwerkexternaliteiten en door het tot stand brengen van productinnovaties. Ict kan ook zorgdragen voor een structureel hoger groeitempo van de arbeidsproductiviteit omdat het de kennisproductie productiever kan maken in de vorm van meer innovaties.
Op innovatiegebied scoort Nederland de laatste jaren niet echt goed. Volgens het Global Competitiveness Report nam Nederland in 2002 de vijftiende plaats in op de ranglijst van het concurrentie- en innovatievermogen van landen, terwijl het in 2000 nog tot de top drie van de wereld behoorde. De samenhang tussen ict en allerlei typen innovaties wordt bevestigd door empirisch onderzoek, volgens Van der Wiel in zijn studie. Uit verschillende buitenlandse studies blijkt herhaaldelijk dat de leereffecten van het toenemend gebruik van ict groter zijn als dit ook gepaard gaat met niet-technologische innovaties. Ook blijkt dat continuïteit in innovatie de voorkeur heeft boven een ad hoc-aanpak.
De belangrijkste conclusie die Van der Wiel trekt op grond van een partiële analyse (waarbij alleen de directe samenhang tussen twee variabelen centraal staat, zonder rekening te houden met de mogelijkheid dat andere factoren beide variabelen kunnen beïnvloeden) is dat het niveau van de arbeidsproductiviteit en innovativiteit positief gecorreleerd lijken te zijn. Bedrijven die innoveren hebben een hoger arbeidsproductiviteitniveau dan bedrijven die niet innoveren, of anders gezegd: bedrijven met een hogere arbeidsproductiviteit innoveren meer. Dezelfde positieve samenhang is ook enigszins zichtbaar tussen innovatie en productiviteitsgroei Bij de relatie tussen ict en innovatie valt op dat bij bedrijven die permanent innoveren ook het ict-kapitaal het sterkst toeneemt in de periode 1995-1998.
Ict-put nog lang niet leeg
Hoewel het onderzoek van Van der Wiel en Van Leeuwen is gebaseerd op cijfermateriaal uit de jaren negentig, lijken de ict-potenties voor een productiviteitsverbetering nog niet uitgeput. Er lijkt nog steeds ruimte voor ict-investeringen. Overigens komen productiviteitswinsten voor bedrijven niet zomaar uit de lucht vallen. Het volledig benutten van ict-potenties is een ingewikkelde zaak, omdat het vraagt om acties op meerdere fronten tegelijk. Bedrijven moeten niet alleen in ict investeren, maar ook in onderzoek en ontwikkeling en in technische en niet-technische innovaties. Daarnaast is het de vraag of bedrijven wel genoeg geprikkeld worden om te investeren in ict en innovaties. Beide vertonen kenmerken van marktfalen, zodat bedrijven zelf minder ‘investeren’ dan maatschappelijk wenselijk zou zijn om de productiviteit te verhogen en daarmee de welvaart. Van der Wiel concludeert dat als bedrijven doorgaan met investeren in ict en innovaties de Nederlandse economie daarvan kan profiteren in de vorm van een hogere productiviteit.< BR>
