De Commissie Elias blijft geluk houden, want nu stort het nieuwe ict-gebouw van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) ineen. En het lijkt erop dat dit gestaakte project bijna alles heeft dat de ict-faalindustrie te bieden heeft.
Vorige week brak het nieuws: de SVB stopt definitief met het ict-deel van het grote en langlopende verbeterprogramma Tien. De schade loopt op tot boven de honderd miljoen; alleen Capgemini zou al voor tientallen miljoenen hebben gefactureerd.
Ik volg SVB Tien al jarenlang op afstand. De Kamer deed dat ook, want Tien staat op de lijst van grote projecten waarover jaarlijks aan de Kamer wordt gerapporteerd. Tot 2009 werden de budgetten ‘onderschreden’. Dan vertrekt de verantwoordelijke bestuurder en volgt na de onvermijdelijke Europese aanbesteding een ict-orgie in grote stijl: honderden mensen op één monsterproject, werkend aan een MRS (Multi Regelingen Systeem) waarvan al snel iedereen weet dat het er nooit gaat komen. De vraag is alleen wanneer de bom barst. (Hier een bestuurlijk feitenrelaas vanaf pagina 10.)
SVB verslaat iedereen
Toch, als je dieper kijkt, is het project MRS wel degelijk interessant. Zo is MRS gebaseerd op dubieuze en in essentie onbewezen technologie. En daar bovenop lijkt SVB in één project alle ellende te hebben samengebald die we kennen bij geflopte ict-projecten van die andere twee grote automatiseerders, het UWV en de Belastingdienst. Fianancieel zijn er grotere faals maar kwalitatief verslaat de SVB iedereen.
Eerst de technologie. Die is van Oracle, dus goed. Alleen heeft Oracle de laatste jaren allerlei overnames gedaan en productsuites samengesteld die technisch gezien weinig samenhang vertonen. Koop je alles en gebruik je alles dan mag je zelf aan elkaar knopen wat Oracle (nog) niet heeft gedaan. Zoiets lijkt bij SVB te zijn gebeurd. MRS was dus een heel innovatief project.
Ik hoor je denken: ‘Zijn die ict-architecten bij de SVB zo gek?’ Vermoedelijk wel. Ikzelf heb elders meegemaakt hoe specialisten van Gartner vertelden over het verschijnsel van los zand softwaresuites. Men noemt dit een ‘ecosysteem’. Het is verbijsterend wat zo’n woord teweegbrengt. Oracle heeft toch alles aan elkaar geknoopt? Not! Dat mag je zelf doen. Maar wie wil er geen ecosysteem kopen? Zoiets voelt toch als een permanent verblijf in Burgers’ Bush? Dit niveau dus.
Absurde claims
Je begrijpt dat een compleet ecosysteem alles doet wat je wilt. Je hoeft dus niet te programmeren – inrichten en implementeren volstaat. De flexibele kern van het systeem is een gespecialiseerd stuk software, een zogenaamde ‘rule engine’ genaamd OPA waarin je zonder te programmeren bedrijfsregels kunt opgeven. Jammer genoeg is dat een theoretische onmogelijkheid die echter elke tien jaar of zo weer terugkomt en slachtoffers maakt. We leven nu weer in zo’n tijd waarin absurde claims worden geloofd. Zo hebben overheidsorganen recent tientallen bedragen gespendeerd aan Be Informed, ook zo’n inregelproduct.
Terug naar SVB. Die hoeven dus niet te programmeren, maar ook voor inrichten heb je een groot, betrouwbaar softwarehuis nodig. Het wordt Capgemini en die noem je ‘implementatiepartner’, weer zo’n misleidend woord. Omdat iedereen weet dat het MRS een heel risicovol project wordt, trekt men een externe programmamanager aan. De SVB-mensen zijn te groen.
De systeemontwikkeling vindt plaats bij Capgemini India. Zonder heel goede ontwerpen is dat een gegarandeerde ramp. Zo ook hier. Onder meer UWV is er vol mee op het gezicht gegaan bij de bouw van de polisadministratie, ook met de groeten van Capgemini India. (Hier op pagina 12 het verhaal.)
Misselijkmakend
Hoe vanuit Nederland aansturing van en controle op systeemontwikkeling in India gaat, was mij tot voor kort een groot raadsel. Hoe weet je dat er echt, zeg, tweehonderd Indiërs voor je aan het werk zijn? Hoe stuur je tweehonderd mensen aan zonder heel goed Engelstalig ontwerp? Recent kreeg ik uit twee bronnen antwoorden. Een software auditor vertelde mij vertrouwelijk dat zij soms projecten tegenkomen waar aan de software weinig of niets gebeurt, terwijl er wel factuurstromen lopen. En op dit moment loopt er ook een rechtszaak tegen Capgemini van een privaat bedrijf dat beweert door extreme wanprestatie in India failliet te zijn gegaan. Capgemini verweert zich heftig, maar in gerechtelijke stukken die ik heb mogen inzien lees ik mails die neigen naar chantage. ‘Als u negatief oordeelt over onze Indiase collega’s, dan zwaait er wat voor die mensen en dat wilt u toch niet op uw geweten hebben.’ Misselijkmakend.
Kortom, offshoring lijkt een beerput die erop wacht om te worden geopend. Laat ik hier volstaan met de retorische vraag of SVB of Capgemini kan garanderen dat de gedeclareerde uren werkelijk zijn besteed. Overigens suggereert Staatssecretaris Klijnsma in een Kamerbrief dat de Capgemini-werkzaamheden plaatsvonden onder fixed price condities, maar dergelijke beweringen zijn zoals bijna altijd onwaar, of dacht je dat Capgemini zelf de kosten van de uitloop voor zijn rekening neemt?
Capgemini vrijuit laten gaan
In de wakkere dagbladpers is naar aanleiding van een bizar persbericht van SVB de vraag gesteld of SVB/SZW/mevrouw Klijnsma niet hard bezig zijn om Capgemini juridisch vrijuit te laten gaan. SVB suggereert immers doodleuk dat het mislukte MRS al was achterhaald. Indirecte schade claimen kun je dan wel vergeten, nog afgezien van de vraag of je als organisatie toerekeningsvatbaar bent als je blijft doorbouwen aan een systeem waarvan je weet dat het is achterhaald.
Hoe grotesk het MRS-project was en hoezeer er is gewanpresteerd, wordt duidelijk wanneer je als deskundige het zelfonderzoek leest dat begin dit jaar is geproduceerd door KPMG, Capgemini en SVB gezamenlijk. Dat is een fascinerend stuk, want geschreven door deskundige ict’ers en niet goed gescreend door de ambtenaren (bewijs: het staat vol met spelfouten). Voorbeeld: men maakt er bezwaar tegen dat iedere gebruiker van het systeem alle gegevens van alle SVB-klanten kan inzien, ondanks dat dit de officiële SVB-policy is. Ai, dat kan zomaar een rel worden.
Error hospitaal
Voor mij als deskundoloog is het rapport een feest van herkenning. SVB wilde ‘multirealiteit’, de nachtmerrie van iedere database-ontwerper. Totaalfaal, net als bij de UWV-polisadministratie. SVB wilde één systeem, maar kreeg een verzameling van naast elkaar staande ecosysteem-deelgegevensbankjes zonder garantie dat die onderling sporen, zie Belastingdienst Toeslagen. Ondertussen zijn alle deelprocessen synchroon aan elkaar gekoppeld, met als gevolg nog grotere performanceproblemen dan bij nodeloos complexe software gebruikelijk is. Men heeft de gedachte opgegeven dat software gewoon moet werken. In plaats daarvan moeten berichten gewoon beheerst uitvallen om dan door SVB-medewerkers te worden opgepakt. Bij de Belastingdienst-toeslagen heet dit ‘uitworp’, maar bij SVB het ‘error hospitaal’, vermoedelijk omdat SVB werkt met een ‘SOA Suite’.
En flexibiliteit? Die is er niet, al was het maar omdat Capgemini grootschalig werkt met hard uitgekraste waarden in de, eh, programmatuur, de zogenaamde ‘magic strings’. Het lijkt er overigens op dat ze daar in India een handje van hebben, want het is ook onderdeel van de genoemde rechtszaak. Die magische strings lijken overigens in de plaats te komen van de briljante regelinterpretatiesoftware, dus vermoedelijk is het lood om oud ijzer.
MRS ten dode opgeschreven
Het MRS van SVB en Capgemini lijkt al met al het voorlopige hoogtepunt van ict-falen met publiek geld en een ’textbook case’ voor hoe het niet moet. Het genoemde KPMG-rapport laat impliciet zien dat iedereen bij SVB begin dit jaar allang wist dat het MRS ten dode was opgeschreven, maar zoals gezegd ligt zo’n moment er feitelijk al veel eerder. En tenzij er voor de verandering nu wel eens recht wordt gehaald en verantwoordelijken de consequenties gaan voelen, gaat er in de publieke ict echt niets veranderen, want iedereen heeft vijf jaar feest gevierd. Jammer dat ook mevrouw Klijnsma een Plasterkje doet.
En voor de volledigheid: op het inmiddels beruchte Rijks ICT Dashboard scoort SVB MRS een 9,8. Erger kun je niet ontsporen.
René Veldwijk, partner bij Ockham Groep
@Pascal
Vanaf ca. 1980 was het probleemloos mogelijk om (op basis van een VWO-diploma, of equivalent, of desnoods via een colloquium doctum) aan een universiteit informatica te gaan studeren (in Twente vanaf 1981 zelfs aan een zelfstandige faculteit Informatica). Je kon daar reeds in het eerste jaar echt harde feiten leren over o.a. imperatieve programmatuur (zoek voor de aardigheid het begrip “invariant” eens op; ter motivatie: “a*a+b*b=c*c” is nog veel ouder en ook niet minder waard geworden in de loop der eeuwen).
Laten we zeggen dat 1980 (zeker) 25 jaar geleden is en laten we zo’n traject een academische ICT opleiding noemen (lijken mij geen verkeerde kwalificaties).
Natuurlijk, bedoelde opleiding levert je geen Microsoft, Oracle of SAP certificaten op; maar daar prikt het bedrijfsleven toch wel doorheen?
De pagina https://www.rijksictdashboard.nl/content/project/veranderprogrammasvb-tien is verdwenen (“Rijks ICT-dashboard Pagina niet gevonden De gevraagde pagina werd niet gevonden”).
Is het niet verbazingwekkend dat een superproject opeens niet meer kan worden gevonden? Er zijn immers zoveel herbruikbare dure elementen van het Multi Regelingen Systeem. Dit zijn Russische toestanden.
René Veldwijk, ik heb je brief aan de tijdelijke commissie ICT gelezen. Wat een bedorven sfeer en wat een kinnesinne. De samenvoeging van uitkeringsinstanties in één organisatie is op zich een mislukking. Het is moeilijk om daar enig rendement te bereiken op welk gebied dan ook.
Met betrekking tot je verzoek om onderzoekgegeven over MRS. Ik ben bang dat de verantwoordelijken de doofpot gebruiken en hun medewerkers onder druk zetten om daaraan mee te werken. Kijk maar naar hun eerdere rapportages. Die zijn geschreven met wel heel veel “gevoel voor politieke verhoudingen”, omdat – zoals Pascal schreef – “de belangen van de leveranciers en ambtenaren vaak zwaarder wegen”. Er kan door het management gekozen worden voor laten we ons verlies nemen (d.w.z. laten we de belastingbetaler er maar voor opdraaien) en we gaan alleen verder vooruit kijken (we weigeren om ergens van leren).
Heb zelf vele jaren geleden ook zoiets meegemaakt dat een project bij een overheid een half miljoen te duur was uitgevallen doordat leverancier extra winst wilden maken. Met harde bewijzen ging ik naar mijn baas. Die vond het heel interessant, maar ik mocht het onderzoek niet zelf verder uitvoeren, ik had veel belangrijkere taken te doen. Hij zou dat onderzoek wel met de vorige projectleider uitvoeren. Nooit meer wat van gehoord dus.
De bewuste leverancier werd bij een later Europese aanbesteding met een nogal kromme redenering geweerd. Ze gingen vreemd genoeg niet in beroep, ook al was het budget veel groter.
@JvVoren Ik denk dat er niet veel anders mogelijkis dan het verlies te nemen en verder te gaan. Wat is er anders mogelijk? Peperduur juridische gesteggel of er nog maar eens onderzoekje van KPMG tegen gooien? Bespaar je de moeite en lessen trekken uit dit soort veelvoorkomende debacles is en fluitje van een cent. Eentje ligt er vlak voor je: stoppen met het uit en aanbestedingscircus en als overheid de ICT in eigen handen te nemen.
Helaas, het is inderdaad zonde van het belastinggeld maar die burger draait ook op voor de puinhopen in de zorgsector en je draait er als klant weer voor op als er in de private sector een (ICT) debacle plaatsvindt. Zo een onbegrijpelijk miljoen verslindend debacle heb ik weer meegemaakt. Je moet maar denken als troost, er zijn aantal mensen heel erg gelukkig van geworden.
Louis Kossen, we zijn het eens, beide partijen zullen hun verliezen moeten nemen. De één wel meer dan de ander. Een onderzoek door bijvoorbeeld KPMG is niet betrouwbaar. Daar zijn te veel grote schandalen en affaires geweest vanaf de jaren tachtig omdat mensen meerdere petten combineerden en omdat ze adviezen gaven met een reeds eerder door de klant bepaalde uitkomst. Big four – bad four. Laten studenten onder leiding van een ervaren onderzoeker maar eens kijken naar deze case.
Dat wil niet zeggen dat je niet relatief gemakkelijk kan onderzoeken wanneer het mis gegaan is, of wie de (deel)verantwoordelijkheid niet kon dragen en dus wie gevraagd moet worden om wat anders te gaan doen, dan wel niet opnieuw ingehuurd moet worden. Het enige wat je hier moet hebben is commitment van de minister.
Zelf doen kan in principe, maar alleen als je het ook zelf kan. Is de SVB wel zover dat ze een MRS kan ontwikkelen? Denk van niet, want als je een zo’n extern uitgevoerd project niet kan aansturen, dan lukt het intern ook niet.
En de financiële schade? Gaan ze die nu verhalen op de betrokken partijen en ambtenaren, of draait de burger hier voor op?
Of is deze vraag het bewijs dat domme vragen toch echt bestaan?
@JvVoren Nee, de SVB is zeker niet zover dat ze het zelf kan doen maar is er niet zoiets als de OAD (Overheids Automatiserings Dienst)? Het zal tijd kosten om zelf het heft in handen te nemen, maar ik denk verstandig. En ik begrijp, men redt zich nog met de oude Cobol spulletjes.
@LK: En ik begrijp dat “het zich zgn. kunnen redden met Cobol” de diepere oorzaak van alle ellende is.
@hjk Ik ben benieuwd waarom je denkt dat dit de diepere oorzaak van de ellende is. Ik lees dat het een uitkomst bij een falend bouwproject.
Nou ja, DE diepere oorzaak, ik had eigenlijk willen schrijven een van de diepere oorzaken.
En dan doel ik op hoe enorm remmend die technologie is, via uiteraard vooral haar kortzichtige supporters/beoefenaars, op de evolutie van het vakgebied der softwareontwikkeling. N.B. Het formalisme Cobol werd reeds 40 jaar geleden als volstrekt onvoldoende gekwalificeerd (door deskundige academici, waaronder de tamelijk prominente Nederlander Prof. E.W. Dijkstra).
@hjk Ik moest even zoeken maar ik las de quote van Dijkstra dat hij Cobol betiteld als misdadig maar ik lees evengoed ook enthousiastere verhalen over de leesbaarheid en dat het goed voldoet om bussinessrules in uit te drukken. Ben nog op zoek waarom het misdadig genoemd wordt door Dijkstra. Ik geloof niet dat het iets over de beoefenaren van Cobol zegt. Het is een taal gericht op het verwerken van data, oud en nog veel gebruikt. Zouden die bussiness regels zich gemakkelijker laten uitdrukken in bijvoorbeeld Java? Ik geloof het niet en over bijvoorbeeld Java las ik ook een hele lelijke quote van Dijkstra. Ik denk als het doet wat het moet doen dan is dat al heel wat.