De Commissie Elias blijft geluk houden, want nu stort het nieuwe ict-gebouw van de Sociale Verzekeringsbank (SVB) ineen. En het lijkt erop dat dit gestaakte project bijna alles heeft dat de ict-faalindustrie te bieden heeft.
Vorige week brak het nieuws: de SVB stopt definitief met het ict-deel van het grote en langlopende verbeterprogramma Tien. De schade loopt op tot boven de honderd miljoen; alleen Capgemini zou al voor tientallen miljoenen hebben gefactureerd.
Ik volg SVB Tien al jarenlang op afstand. De Kamer deed dat ook, want Tien staat op de lijst van grote projecten waarover jaarlijks aan de Kamer wordt gerapporteerd. Tot 2009 werden de budgetten ‘onderschreden’. Dan vertrekt de verantwoordelijke bestuurder en volgt na de onvermijdelijke Europese aanbesteding een ict-orgie in grote stijl: honderden mensen op één monsterproject, werkend aan een MRS (Multi Regelingen Systeem) waarvan al snel iedereen weet dat het er nooit gaat komen. De vraag is alleen wanneer de bom barst. (Hier een bestuurlijk feitenrelaas vanaf pagina 10.)
SVB verslaat iedereen
Toch, als je dieper kijkt, is het project MRS wel degelijk interessant. Zo is MRS gebaseerd op dubieuze en in essentie onbewezen technologie. En daar bovenop lijkt SVB in één project alle ellende te hebben samengebald die we kennen bij geflopte ict-projecten van die andere twee grote automatiseerders, het UWV en de Belastingdienst. Fianancieel zijn er grotere faals maar kwalitatief verslaat de SVB iedereen.
Eerst de technologie. Die is van Oracle, dus goed. Alleen heeft Oracle de laatste jaren allerlei overnames gedaan en productsuites samengesteld die technisch gezien weinig samenhang vertonen. Koop je alles en gebruik je alles dan mag je zelf aan elkaar knopen wat Oracle (nog) niet heeft gedaan. Zoiets lijkt bij SVB te zijn gebeurd. MRS was dus een heel innovatief project.
Ik hoor je denken: ‘Zijn die ict-architecten bij de SVB zo gek?’ Vermoedelijk wel. Ikzelf heb elders meegemaakt hoe specialisten van Gartner vertelden over het verschijnsel van los zand softwaresuites. Men noemt dit een ‘ecosysteem’. Het is verbijsterend wat zo’n woord teweegbrengt. Oracle heeft toch alles aan elkaar geknoopt? Not! Dat mag je zelf doen. Maar wie wil er geen ecosysteem kopen? Zoiets voelt toch als een permanent verblijf in Burgers’ Bush? Dit niveau dus.
Absurde claims
Je begrijpt dat een compleet ecosysteem alles doet wat je wilt. Je hoeft dus niet te programmeren – inrichten en implementeren volstaat. De flexibele kern van het systeem is een gespecialiseerd stuk software, een zogenaamde ‘rule engine’ genaamd OPA waarin je zonder te programmeren bedrijfsregels kunt opgeven. Jammer genoeg is dat een theoretische onmogelijkheid die echter elke tien jaar of zo weer terugkomt en slachtoffers maakt. We leven nu weer in zo’n tijd waarin absurde claims worden geloofd. Zo hebben overheidsorganen recent tientallen bedragen gespendeerd aan Be Informed, ook zo’n inregelproduct.
Terug naar SVB. Die hoeven dus niet te programmeren, maar ook voor inrichten heb je een groot, betrouwbaar softwarehuis nodig. Het wordt Capgemini en die noem je ‘implementatiepartner’, weer zo’n misleidend woord. Omdat iedereen weet dat het MRS een heel risicovol project wordt, trekt men een externe programmamanager aan. De SVB-mensen zijn te groen.
De systeemontwikkeling vindt plaats bij Capgemini India. Zonder heel goede ontwerpen is dat een gegarandeerde ramp. Zo ook hier. Onder meer UWV is er vol mee op het gezicht gegaan bij de bouw van de polisadministratie, ook met de groeten van Capgemini India. (Hier op pagina 12 het verhaal.)
Misselijkmakend
Hoe vanuit Nederland aansturing van en controle op systeemontwikkeling in India gaat, was mij tot voor kort een groot raadsel. Hoe weet je dat er echt, zeg, tweehonderd Indiërs voor je aan het werk zijn? Hoe stuur je tweehonderd mensen aan zonder heel goed Engelstalig ontwerp? Recent kreeg ik uit twee bronnen antwoorden. Een software auditor vertelde mij vertrouwelijk dat zij soms projecten tegenkomen waar aan de software weinig of niets gebeurt, terwijl er wel factuurstromen lopen. En op dit moment loopt er ook een rechtszaak tegen Capgemini van een privaat bedrijf dat beweert door extreme wanprestatie in India failliet te zijn gegaan. Capgemini verweert zich heftig, maar in gerechtelijke stukken die ik heb mogen inzien lees ik mails die neigen naar chantage. ‘Als u negatief oordeelt over onze Indiase collega’s, dan zwaait er wat voor die mensen en dat wilt u toch niet op uw geweten hebben.’ Misselijkmakend.
Kortom, offshoring lijkt een beerput die erop wacht om te worden geopend. Laat ik hier volstaan met de retorische vraag of SVB of Capgemini kan garanderen dat de gedeclareerde uren werkelijk zijn besteed. Overigens suggereert Staatssecretaris Klijnsma in een Kamerbrief dat de Capgemini-werkzaamheden plaatsvonden onder fixed price condities, maar dergelijke beweringen zijn zoals bijna altijd onwaar, of dacht je dat Capgemini zelf de kosten van de uitloop voor zijn rekening neemt?
Capgemini vrijuit laten gaan
In de wakkere dagbladpers is naar aanleiding van een bizar persbericht van SVB de vraag gesteld of SVB/SZW/mevrouw Klijnsma niet hard bezig zijn om Capgemini juridisch vrijuit te laten gaan. SVB suggereert immers doodleuk dat het mislukte MRS al was achterhaald. Indirecte schade claimen kun je dan wel vergeten, nog afgezien van de vraag of je als organisatie toerekeningsvatbaar bent als je blijft doorbouwen aan een systeem waarvan je weet dat het is achterhaald.
Hoe grotesk het MRS-project was en hoezeer er is gewanpresteerd, wordt duidelijk wanneer je als deskundige het zelfonderzoek leest dat begin dit jaar is geproduceerd door KPMG, Capgemini en SVB gezamenlijk. Dat is een fascinerend stuk, want geschreven door deskundige ict’ers en niet goed gescreend door de ambtenaren (bewijs: het staat vol met spelfouten). Voorbeeld: men maakt er bezwaar tegen dat iedere gebruiker van het systeem alle gegevens van alle SVB-klanten kan inzien, ondanks dat dit de officiële SVB-policy is. Ai, dat kan zomaar een rel worden.
Error hospitaal
Voor mij als deskundoloog is het rapport een feest van herkenning. SVB wilde ‘multirealiteit’, de nachtmerrie van iedere database-ontwerper. Totaalfaal, net als bij de UWV-polisadministratie. SVB wilde één systeem, maar kreeg een verzameling van naast elkaar staande ecosysteem-deelgegevensbankjes zonder garantie dat die onderling sporen, zie Belastingdienst Toeslagen. Ondertussen zijn alle deelprocessen synchroon aan elkaar gekoppeld, met als gevolg nog grotere performanceproblemen dan bij nodeloos complexe software gebruikelijk is. Men heeft de gedachte opgegeven dat software gewoon moet werken. In plaats daarvan moeten berichten gewoon beheerst uitvallen om dan door SVB-medewerkers te worden opgepakt. Bij de Belastingdienst-toeslagen heet dit ‘uitworp’, maar bij SVB het ‘error hospitaal’, vermoedelijk omdat SVB werkt met een ‘SOA Suite’.
En flexibiliteit? Die is er niet, al was het maar omdat Capgemini grootschalig werkt met hard uitgekraste waarden in de, eh, programmatuur, de zogenaamde ‘magic strings’. Het lijkt er overigens op dat ze daar in India een handje van hebben, want het is ook onderdeel van de genoemde rechtszaak. Die magische strings lijken overigens in de plaats te komen van de briljante regelinterpretatiesoftware, dus vermoedelijk is het lood om oud ijzer.
MRS ten dode opgeschreven
Het MRS van SVB en Capgemini lijkt al met al het voorlopige hoogtepunt van ict-falen met publiek geld en een ’textbook case’ voor hoe het niet moet. Het genoemde KPMG-rapport laat impliciet zien dat iedereen bij SVB begin dit jaar allang wist dat het MRS ten dode was opgeschreven, maar zoals gezegd ligt zo’n moment er feitelijk al veel eerder. En tenzij er voor de verandering nu wel eens recht wordt gehaald en verantwoordelijken de consequenties gaan voelen, gaat er in de publieke ict echt niets veranderen, want iedereen heeft vijf jaar feest gevierd. Jammer dat ook mevrouw Klijnsma een Plasterkje doet.
En voor de volledigheid: op het inmiddels beruchte Rijks ICT Dashboard scoort SVB MRS een 9,8. Erger kun je niet ontsporen.
René Veldwijk, partner bij Ockham Groep
Ach meneer Veldwijk de constatering aangaande vertragende software werd in 1995 al door Niklaus Wirth gedaan en in een wet gevangen: de tijd van een programmeur is duurder dan een computer. Windows 95 zat dan wel boordevol functionaliteiten en was makkelijker te gebruiken maar ook veel trager dan het oude 8-bits DOS.
Als u de klassiekers van Nederlandse literatuur eens leest dan ziet u gewoon een herhaling van zetten als het de overheid betreft. Overheid is namelijk ook een ecosysteem wat zich krampachtig in stand probeert te houden. Van decentraal naar centraal en weer terug is als de ’torens van Hanoi’ om niet al te ver off-topic te gaan, een recursie die steeds meer klokcycli – lees geld – vraagt als het aantal regels groter wordt.
Of het nu Crap Gemini of Gockham groep is die de blinde gaat leiden lijkt mij pas lood om oud ijzer. Conclusie aangaande 5 jaar feest vieren is dus onjuist – u beperkt zich tot één specifiek geval – het is namelijk eerder 20 jaar. En let wel dat ik het hier over de overheid heb en niet de marktpartijen die min of meer gewoon leveren wat gevraagd wordt. De wetten van de vrije markt en betreffende de genoemde ‘magic strings’ zou u eens moeten kijken wat er allemaal met regex aan elkaar geplakt wordt.
Zeker heeft u gelijk aangaande vreemde keus voor Oracle maar wel om een heel andere reden. Wie in plaats van krant (of Libelle) ook meters aan rapporten doorneemt komt tot conclusie dat ‘magic strings’ bij overheid vooral meer weg hebben van incestieuze verhoudingen. In de snelheid van digitaliseren wordt normaliseren namelijk nog vaak vergeten. Die peperbus van de VVD stelt niet voor niks dat ‘Big Data’ de toekomst heeft als we het over ‘magic strings’ gaan hebben.
Als ‘mister edge case’ schaak ik graag langs de randen, nogal rafelige randen als het om ICT projecten bij de overheid gaat. Vanuit dat spel constateer ik dat de opsomming dus nog niet tot de kern van het probleem komt. Wat dat betreft wordt die programmeur du heel wat goedkoper als er dus minder geld rondgepompt wordt door die kerstboom aan toeslagen te verminderen. Best grappig dat Weekers moest ‘Wieberen’ toen zijn ambtenaren de zaak van de toeslagen fraude uit de doeken deden.
Aangaande Rijks ICT-dashboard trapt u wat mij betreft ook een ‘open deur’ in aangezien ik deze volksverlakkerrij al in 2011 aan de kaak stelde naar aanleiding van een journalistiek onderzoek. En laten we vooral niet vergeten dat deze ‘windows dressing’ net als rijks-CIO tot stand kwam na allereerste onderzoek van rekenkamer naar aanleiding van mislukkende ICT projecten. En de tussentijdse evaluatie door rekenkamer kwam trouwens ook tot venietigende conclusie dat het gehele dashboard gewoon onzin is. Als ik me niet vergis was het probleem hier ook de normalisatie, van de cijfers notabene.
Als ik me niet vergis heeft KPMG al geconstateerd dat de versplintering van de overheid zorgt dat veel informatie onjuist of oncontroleerbaar is. Onvermeld maar niet onbelangrijk is dat de wens van flexibiliteit in regels komt door de constant wisselende coalities die zich vooral druk maken om virtuele inkomsten. Uw nieuwtje aangaande de facturen voor niet uitgevoerd werk hoorde ik al eens bij IBM, idee van de participatie maatschappij is van dezelfde orde. Puur hypothetische vraag dringt zich dan ook aan mij op wat er gebeurt als we in plaats van de opgedrongen Euro een groot deel van de diensten in kudos ofzo gaan betalen.
Volgens mij gaat (heide)brand in het ecosysteem niet zo zeer om één marktpartij maar het hele kaartenhuis van de dienstenmaatschappij. De verkoop van ‘magic strings’ is namelijk niet veel anders dan woekerpolis. Er is dan ook niets mis met los zand software als je de kennis van koppelen maar niet verliest. Euh…. heb ik al wat over belangenverstrengeling gezegd als het om kennis of kennissen gaat?
Ewout,
Ook jij zult ongetwijfeld je huiswerk hebben gedaan.
Wat mij echter aanspreekt bij Rene, is dat hij zijn zegje ook gedaan heeft bij de comissie Elias. zodat zijn relaas niet aleen hier op computable staat maar ook nog ergens in een stoffige lade gaat verdwijnen.
Want zoals diverse andere kandidaten in de diverse interviews van deze commissie hebben aangegeven is dat de belangen van de leveranciers en ambtenaren zwaarder wegen dan het slagen van het project.
Dit gecombineerd met hun conclusie dat het voor genoemde partijen het meest gunstig is als een project mislukt (toegegeven, die snap ik nog niet helemaal) tel uit je winst.
‘Zijn die ict-architecten bij de SVB zo gek?’
Nou, je vergeet: Die ICT-architecten wisten het wél beter maar moesten onder het dictaat van anderen (hogerop, met minder (van whatever tot nul) verstand van zaken) het onmogelijke doen. Enig idee hoeveel stress dat opleverde ..?
@Jurgen Bekend verhaal, jij schrijft het, zelf meegemaakt en hoor het ook van anderen die in de uitvoerende ICT werken: ICT inhoudelijke beslissing worden op hoog niveau genomen waarbij je denkt: hoe is het mogelijk? Het enige wat je kan denken: heb je er echt geen verstand van of gaat het om belangen? Ik denk een combinatie van. Niet leuk, frustrerend en het geeft stress. Maar het is ook een belangrijke reden dat een project zoals hierboven faalt.
René,
Betrouwbaarheid van een publicist is belangrijk. Blijkbaar had jij inside information gezien je Tweet (http://goo.gl/k04v7z) op 18 augustus, vraag me af of jouw informant blij was met deze tweet. Aantreden in de ICT-enquêtecommissie als ervaringsdeskundige, en dit soort voortijdige ontboezemingen kan ik niet rijmen met elkaar. Maar goed, zal wel aan mij liggen.
Op een paar punten gaat jouw analyse gebasseerd op rapportonderzoek mank. Ten eerste: welke Oracle technologie is volgens jou “onbewezen”? Ten tweede: waaruit concludeer jij dat de rules-engine debet aan het MRS debâcle is? Ten derde: waarom is synchrone integratie een duivel, beiden hebben hun eigen voordelen waarbij asynchrone integratie doorgaans juist complexere software oplevert, en synchrone meer resourcebeslag vraagt.
Goed als ik dezelfde rapporten lees die jij hebt gelezen, lees ik inderdaad dat het “MRS” een enorme innovatie zou zijn in geval dat het van de grond was gekomen. Misschien was het programma als geheel te grotesk van opzet, maar waarom alle innovatie weghalen? Ik ben van mening dat je zonder falen niet vooruit komt. Falen hoort bij innovaties. Two steps forward, one step back. Dus maak programma’s minder grotesk van opzet, dan zijn de fails kleiner (one step back) maar zijn er ook successen (two steps forard).
In dit verband ook graag nog even een stapje zijwaarts heren deskundici: is dat Indigo van de Immigratie- en Naturalisatie Dienst IND (een kennis- c.q. rule-based systeem, jawel) is dat nu wel of geen succes?
NASCHRIFT
Dank voor de vele reacties. Zoals aangegeven volg ik het SVB dossier op afstand, dus het kon zijn dat ik op onderdelen de plank mis sloeg. N.a.v. de vele reacties (ook direct per mail) weet ik nu vrij zeker dat dit niet het geval is.
Ik acht de kans overigens wel groot dat er zaken van wezenlijk belang zijn waarvan ik geen kennis heb. Je weet natuurlijk nooit wat je niet weet, maar op basis van de berichtgeving van SVB en SZW naar de Kamer mocht worden verwacht dat staatssecretaris Klijnsma vol zou inzetten op bagatelliseren van het debacle, zowel de schade in euro’s als de effecten op de dienstverlening.
Deze verwachting is in een Algemeen Overleg met de Cie SZW vanmiddag ook waargemaakt en nog sterker dan verwacht: de schade is nu teruggebracht tot ruim 10 miljoen euro omdat er componenten van het MRS- ecosysteem worden hergebruikt. Door het maximaal toerekenen van de gemaakte kosten aan die werkende componenten ontstaat dan een situatie waarbij de schade optisch zeer beperkt blijft.
Indien en voor zover [!] dit beeld klopt is er hier sprake van misleiding en (markt)bederf door de overheid zelf. Ook dat is bepaald niet zonder precedent maar de timing, kort voor de presentatie van het rapport van de Cie. Elias, is pikant.
VERZOEK:
Ik wil langs deze weg een beroep doen op Computable- lezers met meer kennis dan waarover ik beschik. Ik zoek concreet antwoorden op de volgende vragen:
1- Hoeveel is er aan niet terugvorderbare licentiekosten aan [Oracle] “ecosysteem software” uitgegeven, indien mogelijk per onderdeel?
2- Welke ecosysteem-componenten worden hergebruikt en welke jaarlijkse kosten brengt dit met zich mee?
3- Welke kosten brengt het het met zich mee om deze componenten in de gewijzigde omstandigheden te gebruiken?
4- Brengt het hergebuik van ecosysteemcomponenten structurele kosten en/of risico’s met zich mee waarvan geen sprake zou zijn indien SVB volledig afscheid zou nemen van MRS.
5- Kan Capgemini voor wat betreft de ecosysteemcomponenten waarmee SVB verder gaat op basis van haar contracten met SVB eisen dat zij de ICT leverancier blijft?
Natuurlijk zijn er veel meer interessante vragen, maar de antwoorden hierop geven het scherpste antwoord op de vraag of er sprake is van misleiding & bedrog.
Email kan op het Google adres renePUNTveldwijk. Informatie wordt vanzelfsprekend vertrouwelijk behandeld.
Rene Veldwijk
@Rene Ik vraag me af wat nu de zin is om na te gaan of we met misleiding en bedrog te maken hebben. Die vraag ga je nooit beantwoorden ook al kun je je vermoedens hebben met deze old-boys-netwerk deals. Het lijkt me iedereen wel duidelijk dat er niet veel van deugt. Zou mooi zijn als de overheid, de minister of wie dan ook daar open in zouden zijn, dit is de puinhoop en dat heeft het gekost. Ik zou denken, vergeet het, gedane zaken nemen geen keer en nu vooruit. Niet meer op deze manier met deze te grote en op alle fronten uitbestede projecten waarbij het bouwen de sluitpost is. Interessanter is het antwoord op de vraag: hoe dan wel? Daar zou het SVB meer bij gebaat zijn.
@Pascal
Inderdaad liggen er dus vele rapporten stof te happen, neem bijvoorbeeld ‘Lessen uit ICT projecten bij de overheid’ van de rekenkamer uit 2007 wat in gaat op alle politieke-, organisatorische en technische krachten. Betreffende laatste heeft dit rapport een paragraaf over enthousiasme voor IT, voor elk probleem een ap(p)i…..
Meneer Veldwijk vergeet te vermelden dat vrijwel iedereen feest vierde met mogelijkheden van ICT annex Internet. Vanuit dat perspectief is het ook wel grappig om te zien welke verwachtingen burgers hebben aangaande privacy. Ik schreef in een eerdere opinie: “Magistrale verkooptruc is zoals Jort Kelder de werking van de markt uitlegde door aan Matthijs van Nieuwkerk zijn pen, iets van weinig waarde te vragen. En toen Jort deze had vroeg hij aan Matthijs om zijn naam op te schrijven. En hoe verrassend had Matthijs daar een pen voor nodig die Jort hem wel wilde verhuren, voor een belachelijk hoge prijs uiteraard.”
Als het om schrijven met een vork gaat is het goed om ook eens wat andere stukken te lezen, samenvattingen in de krant zijn namelijk dus nog weleens politiek gekleurd. In dat kader is het ook typerend om naar kosten van Oracle te vragen maar kosten van andere ‘suite’ leveranciers te vergeten. Dit getuigd van dezelfde tunnelvisie als de ‘boycot’ van Rusland terwijl nu blijkt dat veel Europese landen met winter in aankomst erg afhankelijk zijn van Russisch gas. Toen ik Poetin laatst hierover belde vroeg hij mij schamperend hoeveel tanks Nederland had…….
Met laatste reactie lijkt meneer Veldwijk steeds meer op die ‘Excel Socialisten’ van de SP die ook 999 (luftballons) meldpunten hebben, notabene een goedkoop Google mailaccount nog wel. Meneer van Gockham heeft het over firma list & bedrog waarmee hij naar ik aanneem dus de politiek bedoeld en waarin hij blijkbaar net als Ton Elias nu zijn geluk lijkt te gaan zoeken. Ja, ja hij heeft zijn zegje gedaan bij parlementaire commissie maar ik heb toch liever dat die producten van Donner’s hansworstenfabriek eens wat meer gaan luisteren naar de werkvloer zelf.
In opinie ‘ICT is een nationaal belang’ haalde ik een quote aan van Eduard Douwes Dekker: “Men kan evenmin iets goeds voortbrengen door ’t volgen van modellen, als zich voeden met de spijs die ’n ander gegeten heeft.” Case van SVB is zoals uit de vele rapporten blijkt namelijk geen op zichzelf staand incident, de regels tegen wetmatigheden in verbuigen lijkt me weinig integer. Dat is namelijk net zoiets als een bureau integriteitsbevordering in plaats van -bewaking, de gebruikelijke mosterd na de maaltijd dus.
Grappige is dat uit al die oude rapporten prima een trend te halen is waar je als marktpartij weer op kunt acteren. Beetje lobbist weet namelijk beter wat er precies speelt bij de overheid dan de verantwoordelijke minister. Steeds vaker is dat trouwens een oud-minister of top-ambtenaar als ik kijk naar de incestieuze verhoudingen die er allemaal zijn, want hadden we het nu over een corporatie of democratie?
@ITnerdje
Aangaande asynchrone en synchrone software is dat min of meer recursie probleem waar ik het in eerste reactie over had. Organisatorisch kun je formule namelijk doortrekken, probleem van toenemende hiërarchie is nu eenmaal niet iets wat je op kunt blijven lossen met technologie als je niet eerst een normalisatie doet. Hele wetenschappelijke verhandelingen zijn er geschreven over scheduling in distributed systems, hoe langer de keten hoe groter de kans op fouten.
Decentralisatie van uitvoer met centraal toezicht klinkt heel erg als al jaren falende oplossingen van SAP-er-de-flap verkeerstorensystemen als men vergeet dat de afhandeling van alle bagage nog altijd in de kelder plaats vindt;-)
@HJK,
25 Jaar geleden waren er nog geen ICT opleidingen.
Nu zijn ze er wel maar hebben ze geen niveau.
Ik heb de infantilisering pas echt zien opkomen toen werkelijk ieder amateur die een muis kon oppakken zich met automatisering ging bezighouden.