Barbara Kathmann: Overheid moet met één mond spreken
GroenLinks-PvdA pleit in het nieuwe verkiezingsprogramma voor de aanstelling van een minister van Digitale Zaken die het mandaat en de middelen krijgt voor een krachtige en ook integrale aanpak. Kamerlid Barbara Kathmann, in de bijna afgelopen regeerperiode een uitgesproken pleitbezorger van publieke waarden in de digitale transitie, vindt zo’n bewindspersoon hard nodig.
‘Het is hoog tijd om versnippering op dit gebied te voorkomen. De hele Nederlandse overheid moet met één mond spreken. We moeten met zijn allen aan de bak. Want er is nog veel te winnen. De bewindspersoon van Digitale Zaken moet bij elk ministerie een flinke vinger in de pap krijgen als het gaat om de it-systemen van de overheid’, benadrukt GroenLinks-PvdA-Kamerlid Barbara Kathmann.
Centrale aansturing is nodig, ook met het oog op de implementatie van de Nederlandse Digitaliseringsstrategie (NDS), een van de pijlers van het kabinetsbeleid op it. En deze nieuwe minister moet zorgen voor meer digitale soevereiniteit, regulering van techbedrijven, digitale veiligheid, gegevensbescherming en aanpassing van de digitale infrastructuur; thema’s uit de initiatiefnota Wolken aan de Horizon die Kathmann samen met het NSC-Kamerlid Jesse Six Dijkstra uitbracht.
Rijkscloud
Deze unaniem in de Tweede Kamer ondersteunde nota bleek een schot in de roos. Digitale autonomie kwam daarmee als politiek thema in Nederland op de kaart te staan. ‘Wolken aan de Horizon’ vormt ook het fundament onder de eerder genoemde NDS-agenda. Volgens Kathmanns wetsvoorstel moet in 2029 dertig procent van de Nederlandse data bij een Europese cloud provider staan. En zo snel mogelijk dient er met Nederlandse partijen een rijkscloud te worden opgezet. Kathmann is tevreden over de effecten die deze initiatiefnota teweeg heeft gebracht. ‘Dit heeft ongelooflijk veel in gang gezet. Maar we zijn er nog lang niet,’ concludeert ze. Belangrijk om ook echt snel vorderingen te boeken is de creatie van een nieuwe ministerpost van Digitale Zaken.
Want de versnippering is groot. Uit de antwoorden op Kamervragen die Kathmann onlangs stelde, blijkt hoe verschillend de verschillende ministeries denken over digitale soevereiniteit. ‘Veel ministeries zijn wakker geworden. Ze willen stoppen met het kieperen van overheidsdata in de Amerikaanse cloud. Een aantal van hen realiseert zich dat als president Trump op de rode knop drukt, we niets meer hebben. Maar er zijn ook ministeries die het gevaar van de Amerikaanse Cloud Act nauwelijks zien en denken dat het niet zo’n vaart zal lopen.’
Kathmann vindt het heel raar dat de Haagse ministeries, die allemaal in hetzelfde schuitje zitten, zo verschillend acteren. Een ‘centrale’ bewindspersoon met het juiste mandaat kan ervoor zorgen dat elk ministerie komt met een investeringsagenda, afrekenbare doelstellingen en een duidelijke tijdlijn. ‘Het kabinet zegt het cloudbeleid aan te passen, maar de grote vraag is wanneer die herziening klaar is. De wil tot verandering is er wel degelijk. Maar tegelijkertijd gaat bijvoorbeeld de Belastingdienst door met het stallen van data in de Verenigde Staten.’
Meer soevereiniteit
Ook het aanbestedingsbeleid dat de afhankelijkheid van Amerikaanse techreuzen moet terugdringen, behoeft veel aandacht. Vooral bij de inkoop is het zaak dat de betrokken ministeries hun rol pakken en ook daadwerkelijk bijdragen aan meer soevereiniteit. De rijksoverheid moet als grootste it-afnemer van het land in Europese digitale diensten investeren. Door orders te gunnen aan nieuwe Nederlandse of EU-bedrijven kan het Rijk die starters in het zadel helpen.
De motie van Kathmann die het kabinet opdroeg om onnodige ict-migraties naar de VS te stoppen, kreeg brede steun in de Kamer. ‘Nu is het zaak dat we snel gebruik gaan maken van goede Nederlandse of Europese alternatieven. Anders blijft het te veel bij woorden in plaats van daden,’ aldus Kathmann, die als echte Rotterdamse vooral naar daadkracht kijkt. Er moet heel snel wat gebeuren. Zo’n bewindspersoon moet ook sterk op de uitvoering letten. De implementatie hangt mede af van bekwame ambtenaren. ‘We hebben een aantal heel goede ambtenaren, maar te weinig,’ zegt ze diplomatiek. ‘Bovendien hebben ze te weinig te zeggen binnen de organisatie.’
Digitale Comptabiliteitswet
Kathmann ziet minder heil in een aparte bewindspersoon voor Innovatie en Technologie, zoals D66 in haar verkiezingsprogramma bepleit. Ze zegt: ‘die twee onderwerpen moeten keihard worden aangejaagd door de beide ministeries die daar nu voor verantwoordelijk zijn, Economische Zaken en Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen. Een minister van Digitale Zaken moet de basis van de digitale overheid op orde brengen.’
GroenLinks-PvdA bepleit ook een Digitale Comptabiliteitswet. Die zorgt dan voor een digitale verantwoording van uitgaven via geautomatiseerde systemen en geeft de minister van Digitale Zaken inzicht in wat er bij de verschillende ministeries gebeurt. Real-time-begrotingsbeheer draagt bij aan de transparantie. Ai-ondersteunde controlemechanismen weten fouten sneller op te sporen. En open-datastructuren maken publieke uitgaven makkelijker te volgen.
Volgens Kathmann kan zo’n wet er ook veel beter voor zorgen dat digitale zaken ministerie-overstijgend kunnen worden aangepakt. ‘Den Haag’ is dan in staat om als één digitale overheid te functioneren. En niet alleen de ministeries maar alle lagen van de overheid zijn zo centraal te coördineren. Zo’n Digitale Comptabiliteitswet helpt ook de informatiehuishoudingen van de overheid te verbeteren. ‘Want nu zijn die niet op orde.’
De digitale polder leed de afgelopen jaren ook onder de bestuurlijke chaos, meent Kathmann. ‘Zonde van al het werk. Het kabinet pakte niet door.’ Met een betere informatiehuishouding wordt ook de wettelijke deadline voor Woo-verzoeken vaker gehaald. Ook de kwaliteit van de informatie gaat zo omhoog.
Digitale soevereiniteit ligt thans in het hart van de politieke besluitvorming
GroenLinks-PvdA heeft ook de komst van een ai-fabriek in Groningen die voor de nodige rekenkracht zorgt, in het verkiezingsprogramma opgenomen. Bedrijven en de overheid kunnen daar samen uitproberen wat je allemaal met kunstmatige intelligentie kunt doen. Daarbij moet iedereen fatsoenlijk betaald krijgen. Kathmann: ‘Dus geen gejatte data.’
Het verkiezingsprogramma roept ook op om het aantal consultants terug te dringen. Volgens Kathmann wordt daar veel te veel geld aan uitgegeven. Verder wil zij dat de overheid de financiële barrières wegneemt die minima ondervinden bij de toegang tot internet. In navolging van Vlaanderen zou er een sociaal-internetpakket dienen te komen. De overheid moet met de telco’s aan tafel gaan over een halvering van de abonnementstarieven voor mensen die financieel in de knel zitten. Ook is een uitbreiding gewenst van het aantal Informatiepunten Digitale Overheid waar de 4,5 miljoen Nederlanders die digitaal niet goed de weg weten, terecht kunnen.
Kathmann constateert dat zaken als digitale soevereiniteit thans in het hart van de politieke besluitvorming liggen. Ze groeide de afgelopen jaren uit tot een van de meest invloedrijke Kamerleden op digitaal gebied. Desondanks staat ze slechts op plek 32 van de voorlopige kandidatenlijst van GroenLinks-PvdA voor de komende Tweede Kamerverkiezingen. Dat is een stuk lager dan haar positie in 2023, toen ze nog op plek 18 stond. Maar binnen de partij is een actie op gang gekomen om haar met voorkeurstemmen voor de Tweede Kamer te laten behouden. Oud-Kamerlid, partij- en stadgenoot Astrid Oosenbrug, medeoprichter van het Dutch Institute for Vulnerability Disclosure (DIVD) en public affairs-functionaris bij Eset, zei in Computable zich daarvoor in te zetten.
Want het zou jammer zijn als Kathmanns digitale kennis en tomeloze inzet voor politiek Den Haag verloren zou gaan.
Computable voert in de aanloop naar de komende Tweede Kamer-verkiezingen een aantal gesprekken met politieke partijen over hun verkiezingsprogramma en de aandacht voor ict daarin.
