Interview | Queeny Rajkowski
Digitalisering is geen bijzaak, maar een kernonderdeel van onze vrijheid, veiligheid en welvaart. VVD-Kamerlid Queeny Rajkowski, woordvoerder digitale zaken, legt uit waarom Nederland nú moet investeren in digitale slagkracht, innovatie en soevereiniteit – en waarom de overheid daarin een cruciale rol speelt. Verder pleit zij namens de liberalen voor de oprichting van een ‘AcICT on steroids’, een waakhond die echt ingrijpt bij falende ict-projecten.
‘Toen ik vier jaar geleden de Tweede Kamer in kwam, werd me afgeraden om de portefeuille digitalisering te doen. Politieke zelfmoord, zeiden ze. Maar ik zei: digitalisering ís economie, ís veiligheid, ís zorg… kortom raakt alles in de samenleving’. Queeny Rajkowski windt er geen doekjes om. Digitalisering is voor haar geen randonderwerp, maar een strategische pijler van het VVD-verkiezingsprogramma. Toch merkt ze dat het onderwerp in Den Haag nog niet altijd de aandacht krijgt die het verdient. ‘Het gaat wel beter dan een paar jaar terug. Toen stelde ik vragen over internet en zeekabels en werd ik uitgelachen. Vandaag de dag is het de normaalste zaak om in deze tijden van geopolitieke spanningen over dit onderwerp te praten.’
‘Als je kijkt naar de CPB-doorrekening van ons programma, dan zie je dat wij als enige partij de lasten voor bedrijven niet verhogen én de staatsschuld laag houden’, claimt Rajkowski. ‘Dat is essentieel als je een digitale economie wilt bouwen die toekomstbestendig is in een onrustige wereld’. De VVD wil daarom fors investeren: 42 miljard euro in een agenda voor nationale groei, met een duidelijke focus op sleuteltechnologieën zoals quantum computing, fotonica en biotechnologie. ‘We willen dat Nederland aantrekkelijk blijft voor bedrijven en wetenschappers. Als we niet investeren in rekenkracht en infrastructuur, vertrekken ze bijvoorbeeld naar Frankrijk of de VS.’
Soevereiniteit
Meegaan met de tijd, noemt de VVD dit in het verkiezingsprogramma: digitalisering, robotisering en artificiële intelligentie (ai) verbeteren de komende decennia welzijn en zorg, verminderen de administratieve bureaucratie verminderen en besparen op arbeidsuren. Deze innovatie moet gestimuleerd en gefinancierd worden, de overheid dient te veel regulering vooraf te voorkomen, benadrukt de partij. ‘We kijken hierbij naar goede voorbeelden, zoals de medtech-sector in Twente’, aldus Rajkowski.
Een belangrijk speerpunt hierbij is digitale soevereiniteit. Rajkowski: ‘We moeten niet afhankelijk zijn van een techgigant of een land. Daarom willen we bijvoorbeeld een nieuwe zeekabelroute vanuit Japan naar Nederland doortrekken, en een slim datacenterbeleid voeren. Niet de schaarse grond volbouwen met blokkendozen, maar wel door kunnen gaan met het bouwen van datacenters, want die rekenkracht hebben we nodig voor ai en andere technologieën’
De overheid moet op het vlak van soevereiniteit het voortouw nemen. Het VVD-Kamerlid komt in Nederland regelmatig bij cloudbedrijven over de vloer die privacy en ethiek hoog in het vaandel hebben staan, met data die voor 100 procent in Europa of in Nederland zijn opgeslagen. Maar, merkt ze, die komen bij een gemeente of ministerie niet aan de bak. ‘De belangstelling is er wel maar uiteindelijk is er toch een wethouder of een bestuurder die het toch niet aandurft. Want, zegt die tegen zo’n bedrijf: ‘als er een storing is bij jullie, dan is het mijn schuld. Want ik ben met een kleine partij in zee gegaan. Maar als wij plat liggen door een storing bij Microsoft, dan snapt iedereen dat.’
Je hebt dus bestuurders en managers met lef nodig die er gewoon voor gaan, concludeert Rajkowski. Want anders kunnen die kleine clubs in Nederland niet groter worden en blijft een beperkt aantal Big-Tech-bedrijven de enige oplossing voor alles. En dat is ook een risico, want we kunnen niet meer voor alles op bondgenoot Amerika rekenen zoals dat eerder is geweest.’
Echte uitvoeringskracht
Sowieso wil de VVD een overheid met meer ambitie op het gebied van ict. ‘Estland en Singapore zijn voorbeelden van landen met een visie op groei en vooruitgang. Die kiezen voor toptalent, werken datagedreven en gestandaardiseerd en vergelijken hun effectiviteit met andere landen. Nederland moet ook weer een digitaal knooppunt worden, met ruimte voor innovatie en samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven. Dan ontstaan er ook belangrijke initiatieven, zoals ooit de AMS-IX is opgezet’, aldus Rajkowski.
Ai kan zorgen voor een revolutie bij de overheid, maar dan moet de overheid wel om leren gaan met techniek. Er moet een einde komen aan falende ict-projecten en de stapeling van budgetoverschrijdingen bij hervormingen en in de uitvoering, stelt de VVD in haar programma. De partij pleit voor de oprichting van een nieuw rijksbreed ict-team dat, los van verstikkende overheidsstructuren en –procedures, eindeloos durende ict-projecten vlot trekt, zoals bij de Belastingdienst, DUO en het UWV. Bij grote interne projecten wordt er één topambtenaar aangesteld die verantwoordelijk is voor het eindresultaat. ‘We hebben nu het AcICT, dat adviseert over falende systemen. Maar wij willen een ‘AcICT on steroids’: een rijksbrede digitale dienst met echte uitvoeringskracht. Niet alleen signaleren en rapporteren, maar ook ingrijpen als een ministerie een slecht plan heeft.’
Ze pleit voor standaardisatie binnen de overheid. ‘Ministeries gebruiken bijvoorbeeld verschillende communicatietools. Als je elkaar digitaal niet eens kunt vinden, hoe kun je dan één overheid zijn? Daarom zijn we voorstander van het standaardiseren en centraliseren van de digitale inkoop, zodat de overheid goedkoper en op een efficiëntere manier software kan aanschaffen.’
Geen ministerie van Digitale Zaken
Hoewel digitalisering een prominente plek moet krijgen in het kabinet, hoeft er van de VVD geen apart ministerie voor worden opgetuigd. ‘Niet weer een gebouw met een nieuw logo en briefpapier. Zonde van het geld en dan ben je zo weer een paar jaar bezig met opbouwen. We willen juist aan de slag. Nu valt ict nog onder BZK en EZ maar ik zou het gezien het economisch belang in zijn geheel onderbrengen bij Economische Zaken. En dan heb je een paar andere ministeries om mee te denken over een aantal randvoorwaarden, zoals BZK voor de ethische principes, privacy en burgerschapswaarde, en OCW voor digitale vaardigheden.’
De VVD wil ook dat ambtenaren worden bijgeschoold in ai. ‘We hebben steeds minder mensen die werken, en steeds meer mensen die minder werken. Alle sectoren kampen met tekorten. Dan moet je slimmer gaan werken. Ai kan daarbij helpen.’ Rajkowski benadrukt dat dit niet alleen een technische kwestie is. ‘Mensen moeten begrijpen wat ai is en wat het kan. Pas dan kun je rendement halen. En vraag als overheid het bedrijfsleven om hulp – niet de dure big four consultants, maar digitaal volwassen bedrijven.’
In het onderwijs ziet Rajkowski in bredere zin kansen. ‘We hebben de meest digitaal vaardige bevolking van Europa, terwijl er in het onderwijs nog weinig aandacht is voor digitale vaardigheden. Dat betekent dus dat we talent hebben. Als we dat slim inzetten, is the sky the limit.’ Ze wijst ook op het belang van bewustwording bij jongeren. ‘Veel cybercriminelen zijn jonge jongens die niet beseffen wat de impact is van hun acties. Onderwijs kan daar een verschil maken.’
Digitale uitval
Op het terrein van ict-beveiliging is de VVD voorstander van een streng onafhankelijk certificeringssysteem op Europees niveau voor kritieke hard- en software. Digitale producten moeten veiliger worden door fabrikanten te verplichten al vanaf het ontwerp aandacht te besteden aan cyberveiligheid. Dit beschermt burgers en bedrijven beter tegen hackers, verkleint economische schade en versterkt de digitale soevereiniteit van Europa. Kritieke sectoren zoals havens, luchthavens telecombedrijven en bewakingssystemen mogen geen technologie uit risicolanden gebruiken, aldus de liberale partij.
Nederland moet zich in dit kader ook beter wapenen tegen de dagelijkse cyberaanvallen vanuit landen als Rusland, Iran en China, om digitale uitval te voorkomen, vindt de VVD. In het verkiezingsprogramma staat onder meer: ‘We zorgen ervoor dat onze inlichtingendiensten dreigingsinformatie wettelijk sneller en op structurele basis met (vitale) bedrijven mogen delen. Daarbij worden ethische hackers betrokken om kwetsbaarheden op te sporen. We trainen vaker op digitale uitval van vitale sectoren en zorgen ervoor dat vitale sectoren hun draaiboeken voor dit soort omstandigheden klaar hebben liggen.’
Rajkowski hamert al jaren op weerbaarheid, zowel bij burgers als bij de overheid. Een van haar grootste frustraties is het gebrek aan voorbereiding op digitale crises. ‘We zijn niet voorbereid op een succesvolle digitale aanval op vitale sectoren. Als een bank, supermarkt, tankstation of vliegveld platgaat, kan er binnen een paar uur een crisis ontstaan. Ze pleit voor weerbaarheid, zowel bij burgers als bij de overheid. ‘We halen overal de analoge terugvalopties weg. Maar kunnen we bijvoorbeeld nog wel een brug handmatig openen? Dat soort dingen moeten we behouden. Dat is geen luxe, dat is noodzaak.’
Als je digitalisering belangrijk vindt, stem dan ook op kandidaten die er woordvoerder van zijn
Het VVD-Kamerlid heeft in de techsector (bij eFocus en Valtech) gewerkt, dus affiniteit met digitalisering heeft ze wel. Ze merkt dat het onderwerp de afgelopen jaren ook bij andere partijen populairder is geworden, al kan het altijd beter. ‘Er zitten in de commissie Digitale Zaken bijvoorbeeld ook leden die bij debatten nooit komen opdagen.’ En passant doet ze nog een oproep. ‘Als je digitalisering belangrijk vindt, stem dan ook op kandidaten die er woordvoerder van zijn. We kunnen het onderwerp hoger op de politieke agenda krijgen, maar dan moeten we elkaar wel helpen.’
Computable voert in de aanloop naar de komende Tweede Kamer-verkiezingen een aantal gesprekken met politieke partijen over hun verkiezingsprogramma en de aandacht voor ict daarin.
Lees ook: GroenLinks-PvdA wil krachtige minister Digitale Zaken mét mandaat
Lees ook: D66: maak Nederland koploper in digitale autonomie
Dacht eerst even dat het weer om AZC ging maar dit keer was het “AcICT on steroids”.
Die toevoeging met steroids wordt vaak gebruikt als men er eigenlijk geen verstand van heeft, maar wel aanvoelt dat het belangrijk is. Misschien dit keer een AcICT dat met bindend advies kan komen, want daar gaat het natuurlijk om. Over het onderzoek en het resultaat was nooit onduidelijkheid alleen dat het advies niet zo goed uit kwam. Dat werd dan gewoon genegeerd. Net zoals alle moeilijke beslissingen. Gaat natuurlijk wat kosten, maar ineens wil men de burgers het eerlijke verhaal vertellen. Nederland staat er vast wat meer open voor met al die privacy lek schandalen de laatste tijd.
En anders volgen er nog wel een paar. Privacy schandalen en andere IT failures on steriods, zegmaar. Het kan wel.
Ik blijf het roepen richting de politiek: maak het strafbaar om klantgegevens die je zelf vergaart te verkopen aan derden. Je mag die gegevens alleen nog voor je eigen doeleinden gebruiken, zoals het verkopen van een product via een webwinkel.
Zodra klantgegevens verkocht worden heb je geen enkel zicht meer wat er mee gebeurt. Vaak komen de gegevens ook nog eens in buitenlandse handen en ben je alle controle erop kwijt. Vaak worden die verhandeld aan adverteerders, verzekeraars, opsporingsdiensten en inlichtingendiensten.
Al die woordvoerders van digitale zaken zijn tandeloze tijgers. Kijk maar hoe de ambtenarij het BIT (de voorloper van het AcICT dat wel tanden had) om zeep heeft geholpen. Daar heeft men niets aan kunnen doen om het tegen te houden.
Nu loopt men weer te mekkeren dat men het AcICT weer wil omtoveren tot wat het BIT ooit was. Gaat niet gebeuren kan ik je voorspellen.
En weer praten over datacentra die ruim baan moeten krijgen, ook al zijn het zonder uitzondering allemaal Amerikaanse ondernemingen waardoor wij nog afhankelijker worden. En dat terwijl zij vage praatjes loopt te houden over soevereiniteit en dat er bestuurders en ondernemers met lef nodig zijn (iets waar de VVD geen sturing aan wil geven dus het zijn gewoon loze woorden) om Europees te kiezen qua cloud oplossingen.
En natuurlijk dat er geïnvesteerd moet worden en dat de belastingen (voor de rijken) laag moeten blijven. Als er ergens geld vandaan moet worden gesnoept dan moet dat maar bij de middeninkomens of het sociale stelsel nog verder afbreken.
Onzichtbare successen, zichtbare mislukkingen maken van de portefeuille digitalisering geen politieke zelfmoord maar het scoort ook niet makkelijk. Dus waarom inzetten op een adviescommissie ICT on steroïden als het om een gebrek aan tanden gaat? En van adviescommissie naar een Rijksautoriteit Digitale Infrastructuur zal niet goed vallen bij de departementen als het om een politieke zelfmoord gaat door bestuurlijke ambities.
Eerder beloofde D66 dezelfde systeemveranderingen maar uiteindelijk bleef alles zoals het was want een AcICT on steroïden gaat om een verschuiving van de macht. Verder lijkt dat hameren op digitale weerbaarheid me ook wat overdreven als je één agenderende motie ingediend hebt die geabsorbeerd werd in bestaand beleid. We heffen het glas, we doen een plas en alles blijft zoals het was.
Ook leuk is claim over affiniteit want Queeny Rajkowski’s werk bij eFocus en Valtech ging over UX niet over de netwerkinfrastructuur, architectuur of cybersecurity. Dat maakt claim over meest digitaal vaardige bevolking van Europa ook discutabel als we kijken naar diepgaande digitale competenties. Dat we beter zijn in e-mailen en online bankieren zegt niks over kennis van netwerkinfrastructuur, architectuur of cybersecurity. Want het zijn de Oost-Europese arbeidsmigranten die de infrastructuur aanleggen als ik terugkom op onzichtbare successen en zichtbare mislukkingen.
Affiniteit.
Een prachtwoord
net zoals on steroids.
oudlid heeft vast ook affiniteit met IT.
Affiniteit on steroids misschien zelfs.
In een personeels advertentie las ik het laatst ook.
Eerst een hele serie van moeilijke afkortingen, snmp, dns, dhcp, iac en gevolgd door de eis dat ook “affiniteit met techniek” gewenst was..
Dat Valtech in 2016 eFocus heeft overgenomen doet me denken aan blues brothers scene waarin de zaaleigenaar claimt to support both kinds of music : Country and Western.
Naast affiniteit kan het ook met positief zelfvertrouwen, bijv nog nooit gedaan dus denk wel dat ik het kan – enzo.
Want ondanks een naam waarbij een mbo-er tegenwoordig geen stageplek meer krijgt koos Queeny Rajkowski voor een carriere als volksvertegenwoordiger ipv als rapper of iets met tennis.
“In de Tweede Kamer hou ik mij vanaf mid 2024 bezig met asiel & migratie, racisme & discriminatie en de AIVD.” Een logische stap omdat elke stap vanzelfsprekend is met beetje vlotte babbel. Influencer on steroids. Ik krijg er geen genoeg van 🙂
Zal wel weer streng en rechtvaardig zijn bedoeld, want eerder was ze Team Captain “inwerken en functioneren van nieuwe telemarketeers.” en daarna Sales Acquisitie Medewerker.
Nu dus op de bres voor AcICT. ingrijpen als een ministerie een slecht plan heeft.’
hahahaha, na dit kabinet hahahaha dat zeggen.
Voor de hardwerkende burger.
AcICT is in de kern nu goed opgezet maar kan politiek heel gemakkelijk weer worden verprutst. Aanbestedingsbelangen zijn hardnekkig. In een NRC‑afscheidsinterview meldde de toenmalige BIT‑leiding zelfs een impliciete doodsbedreiging na een kritisch advies.
AcICT sorteert al nuttig effect, maar meer mandaat is geen garantie op betere uitkomsten. Laat AcICT verdienen aan zijn toegevoegde waarde door vergoeding betaling vrijwillige vervolgbegeleiding/consultancy en een beperkte portefeuillecomponent door bijvoorbeeld een percentage van aantoonbaar gerealiseerde baten/vermeden kosten. Een en ander door de opdrachtgever beoordeeld en desgewenst onafhankelijk gevalideerd.
Richt daarnaast een risicofonds in waaruit AcICT kan participeren wanneer de maatschappelijke businesscase positief is. Zo koppel je prikkels aan resultaat met behoud van onafhankelijkheid. Nu wordt kansrijk beleid soms bij de eerste gelegenheid om zeep geholpen terwijl onhoudbare trajecten decennialang blijven doorlopen. Succesvolle initiatieven van teams of afdelingen worden te vaak als bedreiging gezien en vervolgens doodgeknuffeld of afgeschoten op secundaire voorwaarden.
Rajkowski zegt terecht: “de overheid moet leren omgaan met techniek.” Dat gaat niet vanzelf. Bouw zelflerend vermogen in. Klein beginnen, onderscheid wat verwijtbaar is en wat niet als het fout gaat of te lang duurt. Laat het doorwerken in vergoedingen en laat missers financieel gecompenseerd kunnen worden door eerdere wapenfeiten. Dan schep je leervermogen waar het uitmaakt.
Van Estland en Singapore kunnen we leren: standaardiseren waar het moet, niet reflexmatig overal. Werk met kleine teams met echte besluitkracht. Combineer dàt met een AcICT dat zich intrinsiek kan bedruipen. Mik voor talentvolle mensen niet uitsluitend op de usual suspects (Politie, Defensie en Belastingdienst) maar zorg dat de organisatie ze uitkristalliseert. Adviseer in techniek primair op feedback uit het veld, niet op eigen ideologie: technische idealen moeten eerst de praktijktoets doorstaan. Het succes hangt niet uitsluitend van de technologie zelf af. Veel meer nog van de organisatie.
En ja: ik ben liever pragmatisch afhankelijk van Amerikaanse giganten zolang het werkt en de risico’s beheersbaar zijn; stoppen doen we pas als het aantoonbaar níet meer werkt. Tot nu toe boden zij in de ICT vaak het meeste houvast, richting en resultaat.
Wie het probleem niet snapt, gaat het versieren met taal want affiniteit met techniek lijkt me zinloos als je niet weet waarvoor deze dient. Want zoals Rob correct concludeert komt acICT inderdaad voort uit BIT welke voortkwam uit een parlementaire enquête. We hebben het rapport gelezen, maar niet begrepen dus hebben we het maar ingelijst. Want één van de conclusies van de Commissie Elias was een structureel gebrek aan sturing welke voortkomt uit een gebrek aan affiniteit met techniek.
Klok, klepel en UX zorgt ervoor dat de blinde de lamme gaat leiden. De klok tikt, maar niemand weet wie hem heeft ingesteld. Tribale kennis zoals vakmanschap, inzicht en historisch geheugen zijn vervangen door vendor roadmaps, beleidscycli en buzzwoorden als agile en cloud-native. En UX-dashboard is een schouwspel van controle zonder begrip. Onder de meters, grafieken en KPI’s ligt een logica die niemand nog doorgrond. Kijk maar op het Rijks ICT-dashboard.
De vraag van Queeny Rajkowski over verschillende communicatietools is interessant vanuit aankomende wetgeving, haar eerdere Kamervragen waren reactief op een incident. Want de aankomende wet modernisering elektronisch bestuurlijk verkeer (Wmebv) vereist een structurele regie over digitale communicatie om te voldoen aan juridische eisen. Ik voel Kamervragen opkomen als volgens de VNG 75% van de gemeenten de archivering van e-mailverkeer niet op orde heeft waardoor sommige gemeenten weigeren verzoeken per e-mail formeel in behandeling te nemen:
“Is de minister bekend met het feit dat sommige gemeenten Woo-verzoeken per e-mail weigeren te behandelen? Hoe verhoudt dit zich tot artikel 4 van de Woo en tot de aankomende Wmebv? Welke maatregelen worden genomen om rechtszekerheid en digitale toegankelijkheid te waarborgen, ook voor burgers die geen gebruik maken van webformulieren of berichtenboxen?”