Het eindrapport ‘Dwars door de Orde’ van oud-regeringscommissaris Informatiehuishouding Arre Zuurmond kan politiek nog betekenis krijgen. Volgens staatssecretaris Zsolt Szabo (Digitalisering) sluit Zuurmonds visie aan op de Nederlandse Digitaliseringsstrategie zoals de bewindsman die binnenkort presenteert.
Szabo ziet in het eindrapport ondersteuning voor zijn streven naar een digitale overheid die minder gefragmenteerd is en waarin samenwerking en slimme gegevensdeling de norm worden. Zuurmond concludeert in zijn rapport dat de overheid zichzelf vastloopt in complexiteit en gebrek aan daadkracht. Met name op de ministeries is de bureaucratie te ver doorgeschoten. Ongeveer de helft van de ambtenaren houdt zich voornamelijk bezig met toezicht en het bieden van ondersteuning aan de andere helft. De overhead is enorm.
Zuurmond waarschuwde Szabo bij zijn aantreden al voor het grote aantal stafafdelingen. De leiding wordt gedomineerd door managers die ieder op hun eigen terrein sturen, zonder voldoende onderlinge afstemming. De druk op uitvoerende professionals is bovendien immens. Ambtenaren besteden een groot deel van hun tijd aan administratie en verantwoording, stelt Zuurmond. Daardoor hebben ze minder ruimte om hun werk effectief uit te voeren.
Centrale regie
Het rapport is in lijn met de wens van Szabo om centrale regie. De overheid moet meer denken als één geheel en zich richten op wat mensen daadwerkelijk nodig hebben, in plaats van zich te verliezen in regels. Om een goed functionerende overheid te krijgen, moet de bestaande bureaucratische structuur worden doorbroken. Zuurmond pleit voor een organische, netwerkgerichte organisatievorm, geïnspireerd door de natuur, in plaats van de huidige hiërarchische bureaucratie.
Het rapport ‘Dwars door de Orde’ biedt zoals de titel aangeeft een kritische reflectie op de informatiehuishouding binnen de overheid en pleit voor fundamentele veranderingen.
Een invalshoek betreft de rol van de CIO-Rijk. Een effectieve transformatie van de overheid vraagt om een cio die zich richt op de primaire processen, in plaats van op bedrijfsvoering, zoals nu het geval is. Deze cio 3.0 moet digitalisering inzetten om het primaire proces te versterken en optimaliseren. Er liggen kansen, zoals diverse voorbeelden laten zien, zegt Zuurmond in een gesprek met IBestuur, het nieuwsplatform voor de publieke sector.
Boekvorm
Voor Zuurmond is het rapport, dat ook in boekvorm verschijnt, het sluitstuk van een lange carrière waarbij hij de bureaucratie onder de loep nam. Zuurmond was van 1 januari 2022 tot 1 juli 2024 regeringscommissaris Informatiehuishouding. Hij wordt alom gewaardeerd om zijn onafhankelijke, deskundige, kritische blik en zijn energie om het onderwerp hoog op de maatschappelijke agenda te houden.
In genoemde studie blikt hij terug op zijn periode als regeringscommissaris en trekt hij lering uit deze tijd. Hij kijkt vooruit naar de mogelijkheden om een échte verandering teweeg te brengen binnen de overheid en brengt zijn visie op de transformatie onder de aandacht. ‘Alleen door de bestaande orde te doorbreken kan de overheid weer op het juiste spoor terecht komen’, zo betoogt hij in het rapport.
Computable.nl publiceerde vorig jaar nog een interview met Arre Zuurmond: Algemene Informatiewet en responsieve overheid
Wat Zuurmond eigenlijk zegt is dat de ambtenarij gesaneerd moet worden…en flink ook.
Annemarie van Gaal zei dit nog in een column: op een gegeven moment heeft de overheid heel veel taken overgeheveld naar de gemeenten. Die hebben hiervoor extra ambtenaren aangenomen. Maar de ambtenaren die dat werk deden bij de centrale overheid zijn nooit weggesaneerd. Die ambtenaren zijn gewoon “wat anders gaan doen.” Lees: nog meer regeltjes gaan verzinnen en nog meer ambtelijke stukken gaan schrijven en nog meer koninkrijkjes gaan oprichten.
Wens van Szabo voor een centrale regie deel ik niet omdat dit leidt tot bureaucratie omdat dit het middel is om uniformiteit af te dwingen over een groot bestuurlijk apparaat. Ik ben dan ook meer voor een euthanasie van de overheid omdat bestuurskundigen die een bureaucratie onder de loep nemen om bij afscheid met een boek te komen over hun graf heen proberen te regeren. Le roi est mort, vive le roi gaat om de macht van de oude witte mannetjes als we kijken naar een status quo in bestuurlijk Nederland.
Een netwerkgerichte organisatievorm, geïnspireerd door de natuur met in het achterhoofd het Darwinisme van de sterkste brengt een interessante toekomst. Ik ben niet cum laude afgestudeerd omdat ik al jong ging werken en verschillende organisatievormen leerde kennen vanuit de praktijk door een carrière in de bestuurslagen. Wat betreft de euthanasie van een mes in de rug moet ik aan Brutus denken als het om de westerse politiek tradities gaat.
Voor filosofische lezers, ik wijs op het democratische dilemma van de mens is groter dan de macht als de stemming het verschil maakt tussen gekozen door het volk of benoemd door de bureaucratie.